پس سراغ یکی از نشان‌های ملی‌مان جا داشت برویم؛ سرود ملی. در آغاز با یکی از رفقای سازنده این اثر گپی زده‌ایم: چهره ماندگار موسیقی دکتر ریاحی و دکتر سریر از نوجوانی با همدیگه دوست بودند رفقای گرمابه و گلستان؛ به ویژه که در هنرستان موسیقی در کلاس‌های انوشاروان استاد سنجری مشقِ موسیقی می‌کردند و... بیش از 60 سال است این دوستی ادامه دارد. دکتر محمد سریر از سفر تحصیلی دکتر ریاحی به آمریکا گفت که پس از دوره دکتری به ایران بازگشتند و در صداسیما به کار مشغول شدند تا دوران بازنشستگی... همسایه قدیم این مخلص، درباره کارهای بسیاری که دکتر ریاحی نوشته چنین نگره‌ای دارد «از این کارها اجراهای متعددی به انجام رسیده؛ اجراهایی که فکر می‌کنم ماندگار باشند؛ چون با سیستم‌های بین‌المللی هم نوشته، هم ضبط شده و به نظرم در سال‌های آینده هم قابل بهره‌برداری و استفاده است چرا که کاری اساسی است در حوزه موسیقی...» از سوی دیگه درباره دوستی همیشگی‌شون با دکتر ریاحی تاکید کردن که «من همچنان مفتخر هستم به دوستی‌شون.» سرود ملی همچنان پس از سال‌ها شنیدنی است. فراتر از وجوب احترام به این نشانگانِ ملی، آفرینشگرش دکتر ریاحی از حس هم اکنونش چنین گفت: «خیلی خیلی دوسش دارم و کار ساده‌ای هم نبود این که توی فقط 59 ثانیه بتونین حرف‌هاتون رو بزنین.»
دلتون برای چه کسانی می‌سوزه استاد؟اونایی که موسیقی حرفهای کار کردن، موسیقی حرفه‌شونه و از این راه زندگی می‌کنن.
یعنی اوضاع خوبی ندارن؟
نه آماری که من دارم، خبرهایی که دارم همین‌طوره. آخه موسیقیدان باید موفقیت داشته باشه حتی موفقیت‌های کوچیک. اگرنه افسرده و کسل میفته گوشه خونه.
اونجاها که سرود ملی پخش میشه و همه احترام می‌گذارند گوش می‌کنن؟
خب این افتخاری است برای من.
وقتی جهان شما رو می‌شنوه چه حسی دارین؟
خواهش می‌کنم...
سعادت هر دو جهان چه جوری به دست میاد؟
با خداپرستی.
از نشانه‌های خوشبختی؟
به نظر من سخت‌ترین ریاضت‌ها یعنی تعادل.
با کیا همدل و همزبونین؟
من با همه.
با کیا زودتر اخت می‌شین و دوستشون دارین؟
مردم عادی یا روستانشین‌ها و آدم‌های ساده.
چرا؟
چون در هنر، سادگی زیباست و ماندگاره. این افراد پیچیده نیستن.
مث شاهکارها که از پیچیدگی رد می‌شن و به‌سادگی بسیار ژرفی رسیدن که...؟
بله حرف همینه.
نگرانی اکنون‌تون جدا از کرونا؟
من خدا رو شکر می‌کنم چیزهایی که از خدا خواستم، داده. همه چی سر جاشه و بیشتر هم داده. راضی‌ام، خیلی راضی‌ام. زیاده‌خواه هم نیستم.
خیلی بهش باور دارین همیشه در زندگی شخصی و موسیقی؟
به ایمان و تسلیم بودن.
راز این تسلیم‌بودن در برابر خدا چیه؟ آدم رو به کجا می‌رسونه؟
خیلی سبک و راحت میشه و میذاره به عهده خودش.
سختگیرتر شدین یا این روزها به مسائل آسون‌تر نگاه می‌کنین؟
در این سن و سال، دیگه با این تجربه، مسائل خیلی ساده‌تره.
فصل مشترکتون با جوون‌های امروز؟
مختلفه، چون با دانشجویان زیاد سر و کار دارم و باهاشون خیلی نزدیکم.
موسیقیدانی مانند شما درباره سکوت چی میگه؟
در قلب موسیقی، سکوت نهفته است.
از جهتی یعنی شما سکوت و خموشی رو ستایش می‌کنین؟
من حرکت و کوشش رو پیشنهاد می‌کنم و رفتن به جلو. باید راجع به اون جمله که هندوها بهش معتقدن من هم معتقدم، فکر بکنین...
چیزهایی که بایستی تغییر کنن؟
فعلا باید رها کرد و رفت جلو. از خیلی جهات، الان یه شرایط خاصی جاریه. باید یه مقداری زمان بگذره تا ان‌شاءا... ببینیم حل میشه.
لازمه رشد و پویایی یه هنرمند؟
مطالعه، روابط عمومی، بحث کردن در مجموع ببینه توی دنیا چه خبره و از خودش بپرسه آیا می‌تونم حرف تازه بزنم یا نه.
احساس همیشگی این روزها؟
بشینم فکر کنم ببینم طرح‌های تازه برای آینده، چی می‌تونه باشه.
افتخارتون به خاطر...؟
من زیاد افتخار نمی‌کنم. فعلا داریم می‌ریم جلو.
احساس سرافرازی‌تون به خاطر...؟
به خاطر دوست داشتن انسان‌ها.
احساس نومیدی؟
اون هم خودش حکمتی داره به جای خودش.
قدردان هستین از؟
خداوند متعال.
از دهش‌های ویژه‌اش به شما؟
اولا سالمم. زندگی کرده‌ام. بالاخره پستی‌ها و بلندی‌هایی بوده و خیلی شاکرم.
به عنوان یه ایرانی جهاندیده؟
من ایران رو دوست دارم. موقعیت‌های زیادی بود [برای مهاجرت] ولی من ایران رو دوست دارم.
جذاب و با ارزشه براتون؟
سادگی؛ سادگی زیباست و ماندگاره.
اونایی که تحسین و آفرین‌گویی‌ها براشون مهم نیست؟
خوبه، سبکن، آدم‌های راحتی هستن.
به چی توجه ندارین و ازش می‌گذرین؟
در حد تعادل در همه‌چی مادیات هم در حد تعادل و...منتها ریاضت سختیه.
مشخصه که طراحی سرودملی کار ساده‌ای نبوده.
بله. من فکرمی‌کنم یکی از زیباترین و خلاصه‌ترین سرودهاست.
ویژگی‌هایی داره که... و همچنان شنیدنش لذت‌بخشه؟
خواهش می‌کنم.
با توجه به رقابتی که بود همه بزرگان موسیقی برای ساخت سرود ملی شرکت داشتند؟
بله موسیقیدان‌های کلاسیک ایرانی بودند؛ افسران نظام مثلا استاد پایور و...
این‌که شما دست بردین و کار شما سرآمد شد آیا توفیق بود یا تجربه یا دانش یا...؟
می‌دونین که همون طراحی کار خیلی مهمیه. خبر، شروع، اوج، فرود و پایان. خیلی طراحی سختیه.
تجربه شگفت‌انگیز در موسیقی؟
حقیقتش در این زمان زیاد مایل نیستم انسان دنبال موسیقی حرفهای بره، چه آهنگسازی، چه نوازندگی و...
دلیلش؟
مشخصه. شما ببینین به راحتی همه نوع موسیقی در اختیارتونه. بهترین اجراها، بهترین سبک‌ها، بهترین چیزها. فی‌نفسه دیگه زیاد مایل نیستین خودتون رو معطل کنین، مثلا هشت ساعت در روز پیانو تمرین بکنین. سیستم‌های جدید و الکترونیک که اومده اکثر آهنگسازها رفتن دنبال همین‌ها که از نظر اقتصادی و زمانی بهتره. شما هر سازی که می‌خوای از هر نوازنده‌ای به راحتی در اختیارته.
در شرایط کرونا هم که آموزشگاه‌ها و... تعطیل شده؟
بله و اکثر این بچه‌ها درآمدشون از همونجاست و چیکار میشه کرد.
اگه کسی پشتوانه مالی داشته باشه؟
ما یه همسایه داریم استاد دانشگاه شریفه. یه پیانیست عالیه. زندگیش رو می‌کنه و هر وقت خواست تمرینش رو می‌کنه.
شگفت آورترین آدمی که در زندگیتون دیدین و شما رو به اعجاب آورد؟
میشه گفت نابغه دیگه. سه چهار مورد بله اتفاق افتاده در برنامه‌هاشون بودم و به قول معروف ما رو برده و گذاشته روی زمین.
در موسیقی فقط؟
چه موسیقی، چه سینما. اسم نمی‌برم. کمی شخصیه.
به موسیقی در بزنگاه اکنون چه جور نگاه می‌کنین مثل جوونی‌ها یا...؟
موسیقی برای من هیچ‌وقت هدف نبوده. یه وسیله است. هدف چیز دیگریه. البته نه چیز پیچیده و عجیب و غریب.
نقش تشویق در گسترش موسیقی؟
همون تشویق جوانان. در ایران اقوام مختلف هستند که موسیقی خودشون رو دارن و خیلی هم جذابه، ولی گفتم باید روی موسیقی‌شون کاربشه به‌ویژه جوون‌ها باید کاری بکنن.
این جانمایه موسیقایی نواحی و اقلیم‌های ایران؟
گوهریه که شما می‌گیری و صیقلش میدی.
بهترین‌های زندگی؟
همون سبک بودنه، همون حرفیه که حافظ و خیام می‌زنن.
چی شما رو امیداره از طبیعت الهام بگیرین و کدوم ویژگی؟
رنگ سبز در اون حال و هوای طبیعت. اون آرامشی که میده خودش انرژی خوبیه که بشینی فکر کنی و کار خلق کنی.
موسیقی دلپسند استاد ریاحی؟
نوعِ موسیقی باید به انسان آرامش‌بده. امید بده و در نهایت نشاط.
بپرسم آرامش با چه ویژگی‌ای؟
آرامش از نوع سبز و آبی.
مهم‌ترین چیزی که باید هنرمند بهش توجه بکنه؟
اولش باید ببینه در درونش آیا استعداد این کار رو داره یا نه، چون این مساله در دانشگاه و... حل‌شدنی نیست اگه ذاتا استعداد نداشته باشه.
چنین کسی که چندان مستعد نیست؟
می‌تونه تئوریسین بشه اما هنرمند نمی‌تونه بشه.
خب اگه طرف همه این مراحل رو طی کرد، خودش رو کشف کرد و... استادها بهش امیدوار باشن در چنین بزنگاهی باید به چی توجه داشته باشه؟
فقط خلاقیت و نوآوری، یه حرف تازه‌ای بزنه.
ما شرقی‌ها هم که خیلی توی موسیقی حرف داریم؟
خیلی حرف داریم، ولی نزدیم. بلد نیستیم. بسته‌بندیش رو بلد نیستیم.
غرب هم که نگاهش به شرقه.
در غرب هم الان خبری نیست. یه سری سبک‌های مختلف موسیقیه که مشخصه داره تکرار میشه. خود سبک راک هم الان کمرنگ شده. دیگه کسی توجه چندانی نداره.
پس همچنان آفتاب از شرق طلوع می‌کنه؟
توی شرق الان میشه خیلی کارها کرد، ولی گفتم اون بسته‌بندی روزآمد رو می‌خواد.
راهکاری برای رفع این لکنت و خلاقیت موسیقایی؟
اون زمون که در صدا و سیما انجمن موسیقی جوان رو تشکیل‌دادم خیلی خوب بود. یه تعدادی جوان کشف کردیم که این کاره هستن در سبک‌های مختلف. بعدش بهشون سفارش و الگو می‌دادیم که مثلا شما بیا برو روی موسیقی فولکلور ایران کار کن یا شما که در شیرازی، روی موسیقی قشقایی و بختیاری تحقیق کن.
روند این تحقیق‌ها به چه منظور بوده؟
می‌گفتیم از اینها اثر بساز، اون هم طوری باشه که کاربردی باشه.
کسانی که برخلاف این میدون دادن به جوون‌ها خیال می‌کنن با حذف دیگران می‌تونن مطرح بشن و بالا برن؟
فکر نکنم. این مورد رو نمی‌تونم جواب بدم.
کسی که می‌تونه اثر بسازه و خلاق باشه؟
استعدادش رو داره، ذوق و سلیقه‌اش رو داره، دانش‌اش رو داره. با موسیقی جهان هم آشناست و می‌تونه حرف تازه‌ای بزنه.
مث موسیقی فیوژن، پیوندی میون موسیقی شرق و غرب؟
خیلی سبک موفقی بوده اما فعلا.
مخاطب‌های امروز به نسبت، فرهیخته‌تر شدن یا افت کردن؟
در حقیقت افت کردن، چون همه چی در اختیار هست. اون اشتها دیگه وجود نداره، مث دوره ما که مثلا رادیو ایران روزهای دوشنبه ساعت 5/8 تا 9 موسیقی کلاسیک پخش می‌کرد. یه هفته انتظار و اون چیزی رو هم که ما طالبش بودیم پخش نمی‌کرد. الان زیاد شده توی خونه، توی مترو و... موسیقی در دسترسه. از این جهت اون اشتها دیگه وجود نداره.
وقتی به شما استاد میگن؟
زیاد برام مهم نیست.
توی موسیقی، سلوکتون چطوره؟ وقت کار تا کجاها می‌رین؟
اول باید طراحی کرد، نه که موسیقی شخصی من باشه. موسیقی باید بتونه ارتباط برقرار کنه.
اینه که مهمه؟
بله این مهمه، چون آهنگسازهای جوون ما رفتن دنبال سبک‌های دیگری و تولید ما تقریبا صفره. منظورم تولیدیه که کاربردی باشه.
درباره همزیستی مسالمت‌آمیز در موسیقی، چه جور اتفاق میفته؟
نیاز به انجمنی است که استادان و جوان‌ها باشن. نمونه و الگو ارائه بشه، با هم بحث کنن، کار تولید بشه، روش قضاوت بشه. کم‌کم این استعدادیابی‌ها اتفاق میفته، چه موسیقی پاپ باشه چه ایرانی و چه غرب.
میدان خلاقیت و شکوفاییه؟
آهنگساز باید روان‌شناسی و جامعه‌شناسی هم بدونه. بچه‌های بالا شهر، وسط شهر، پایین شهر کار و زندگیشون چیه، نوع موسیقی‌شون چی می‌تونه باشه، بچه‌های شهرستان‌ها و روستاها همچنین. باید خیلی باهوش باشه تا بتونه از کل اینها اون اثر رو پیدا و روش کار کنه.
چه جور آدم‌هایی احترام‌تون رو بر می‌انگیزن؟
استادانم.
از ویژه‌ترین چهره‌های موسیقی؟
مرحوم استاد حشمت سنجری. من از ایشون خیلی یادگرفتم نه فقط موسیقی بلکه مطالب دیگه‌ای. (این ده دقیقه‌تون هم داره می‌گذره استاد!)
برای جمع‌بندی گفت و گومون در این بزنگاه پایانی؟
توصیه‌ام به جوون‌ها اینه که بیشتر به نوآوری و خلاقیت در این‌ور (نه غرب) تکیه کنن و به موسیقی ملی‌شون حتما پایبند باشن و مطالعه کنن. کار بکنن، چون موسیقی ملی ما شامل موسیقی فولکلور ماست. موسیقی اقوام و موسیقی کلاسیک ایرانه.
علی مظاهری - روزنامه نگار / روزنامه جام جم
