دشنام و بدگویی از منظر قرآن کریم

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از خبرگزاری ایکنا؛ گسترش فرهنگ دشنام دادن در جامعه افزون بر اینکه نشانه جهل، کم‌سوادی و نافرهیختگی جامعه است نشانه انحطاط فرهنگی جامعه نیز هست؛ زیرا دشنام‌گویی نشانه افراد نامتمدن، ناپخته و بی‌نزاکت است که آثار آن در فروپاشی اجتماعی و ایجاد تضاد و درگیری‌ها خود را نشان می‌دهد و موجب بروز خشونت در جامعه می‌شود و گسترش و تداوم آن شرایط اجتماعی جامعه را بحرانی‌تر می‌سازد.

به‌کار بردن کلمات مستهجن در خانواده‌ها از طرف اعضای خانواده به‌ویژه پدر یا مادر منجر به آثار و عوارض اجتماعی و بدآموزی برای فرزندان و سایر اعضای خانواده و در نتیجه از بین رفتن حرمت‌ها می‌شود.

پدری که در حضور فرزند خردسالش به همسرش فحش و ناسزا می‌گوید اعتبار و منزلت پدری خود را از بین می‌برد و جایگاه واقعی خود را نمی‌تواند حفظ کند. باید یاد بگیریم واکنش برخوردی در مقابل دیگران نداشته باشیم و در هنگام عصبانیت سعی کنیم کلمات مناسب‌تری پیدا کنیم تا تربیت خانوادگی ما خدشه‌دار نشود.

دیدگاه قرآن درباره بدگویی

خداوند متعال در آیه ۱۰۸ سوره انعام می‌فرماید: «وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ؛ و آنهایى را که جز خدا مى‏‌خوانند دشنام مدهید که آنان از روى دشمنى [و] به نادانى خدا را دشنام خواهند داد این‌گونه براى هر امتى کردارشان را آراستیم آنگاه بازگشت آنان به‌سوى پروردگارشان خواهد بود و ایشان را از آن‌چه انجام مى‏‌دادند آگاه خواهد ساخت».

در روایات اسلامی نیز منطق قرآن درباره ترک دشنام به گمراهان و منحرفان، تعقیب شده و پیشوایان بزرگ اسلام به مسلمانان دستور داده‌اند همیشه روی منطق و استدلال تکیه کنند و به حربه بی‌حاصل دشنام نسبت به معتقدات مخالفان، متوسل نشوند، در نهج‌البلاغه می‌خوانیم که امام علی(ع) به جمعی از یارانش که پیروان معاویه را در جنگ صفین دشنام می‌دادند، می‌فرماید: «انی اکره لکم ان تکونوا سبابین و لکنکم لو وصفتم اعمالهم و ذکرتم حالهم کان اصوب فی القول و ابلغ فی العذر؛ من خوش ندارم که شما فحاش باشید، اگر شما به‌جای دشنام، اعمال آنها را برشمرید و حالات آن‌ها را متذکر شوید (و روی اعمالشان تجزیه و تحلیل داشته باشید) به حق و راستی نزدیک‌تر است و برای اتمام حجت بهتر».

همچنین، امام جعفر صادق(ع) در این باره فرموده است: «مِنْ عَلَامَاتِ شِرْکِ الشَّیطَانِ الَّذِی لَا شَکَّ فِیهِ أَنْ یکُونَ الرَّجُلُ فَحَّاشاً لَا یبَالِی مَا قَالَ وَ لَا مَا قِیلَ فِیهِ فَإِنَّهُ لُعِبَ بِه؛ از نشانه‏‌‎هایى که ثابت می‌کند شیطان در نطفه فردی شرکت دارد این است که او فحاش باشد و باکى نداشته باشد که چه مى‏‌گوید و چه می‌شنود» و نیز فرموده است: «فحش دادن ظلم است و ظالم در آتش دوزخ قرار دارد».

نبی مکرم اسلام(ص) نیز در این رابطه می‎فرمایند: «خداوند بهشت را حرام کرده بر هر دشنام‌دهنده بی‌آبروی بی‌حیایی که از آن‌چه می‌گوید و از آن‌چه به او گفته می‌شود باکی ندارد و متأثر و ناراحت نمی‌شود» و نیز فرموده است: «هرگاه شخصی را دیدید که نسبت به آن‌چه می‌گوید یا درباره او گفته می‌شود بی‌مبالات و بی‌تفاوت است پس همانا او یا زنازاده است و یا شیطان شریک او بوده است» و نیز فرموده است: «فحش به مؤمن مانند نزدیک شدن به مرگ است».

همچنین پیامبراکرم(ص) فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ عَلَى کُلِّ فَحَّاشٍ بَذِی قَلِیلِ الْحَیاءِ لَا یبَالِی بِمَا قَالَ وَ لَا مَا قِیلَ فِیه؛ بهشت بر فحاش و هرزه‌گوى کم‌حیایى که باک ندارد چه می‌گوید و چه مى‏‌شنود حرام است».

راهکارهای ترک بدگویی و فحاشی

از جمله راهکارهای ترک فحاشی و بدگویی می‌توان به مواردی از جمله مأنوس شدن با ذکرها و دعاها، همنشینی با افراد خوب و دوری از افراد بددهن و فحاش، جبران اشتباه با عذرخواهی، یاد مرگ، اهمیت دادن به نماز و مطالعه کتب اخلاقی اشاره کرد.

فرد بددهن باید اطمینان داشته باشد که با گفتن این کلمات به هدف خود نخواهد رسید و محبوبیت خود را میان افراد و اقوام نزدیک از دست می‌دهد؛ لذا باید برای حفظ محبوبیت و تأثیرگذاری خود شیوه عملی و گفتاری خود را تغییر دهد.

باید گفت فحش به دیگران از گناهان و صفات زشت اخلاقی است و گناه وقتی رخ می‌دهد که انسان جایگاه والای انسانی خود و رابطه‌اش با خدا را فراموش کند؛ لذا لازم است برای این‌که فرد همیشه متوجه این مقام باشد با ذکرها و دعاها مأنوس بوده، با افراد خوش‌دهن و خوب همنشین شود و از افراد بددهن فاصله بگیرد.

یکی دیگر از راهکارهای ترک بدگویی و فحاشی خود تنبیهی است به این منظور که هرگاه فرد مرتکب فحش و بددهنی شد خودش را جریمه کند، مثلاً خود را از رفتن به میهمانی دلخواه خود محروم سازد.

همچنین فرد می‌تواند با خود پاداش‌دهی رفتار زشت بدگویی و فحاشی را در خود اصلاح کند به این شکل که هرگاه دیدید که توانسته‌اید در موقعیت‌های تحریک‌زا و فشارآور خودتان را کنترل کنید به خود پاداش دهید مثلاً ترتیب رفتن به خانه بهترین دوست خود را در قبال آن بدهید.

ضرورت یادگیری مهارت‌های زندگی برای مقابله با بدگویی

شریفی، کارشناس ارشد خانواده در گفت‌وگو در رابطه با راهکارهای مقابله با بدگویی و فحش و ناسزاگویی گفت: ابتدا لازم است مهارت‌های زندگی را یاد بگیریم از جمله مهارت‌های زندگی این است که بدانیم چگونه با ناکامی‌ها و خشم مقابله کنیم، مهارت ارتباطی و ابراز وجود آدم‌ها در حین کنترل و خویشتنداری با گفت‌وگو می‌تواند تا حدودی مشکلات را حل کند.

این کارشناس ارشد مسائل خانواده با تأکید بر اینکه نباید برای به‌دست آوردن آرامش خود از کلمات توهین‌آمیز و رکیک استفاده کرد، ادامه داد: وقتی یک زن و شوهر با هم تعارض و اختلاف پیدا کردند اگر احساس کردند درجه خشم آن‌ها زیاد شده لازم است یکی از آن‌ها کوتاه بیاید و توقف کند در چنین مواردی لازم است ظرفیت طرف مقابل را در نظر گرفت یکی از آن‌ها از اتاق خارج شود و آب بخورد تا فضا عوض شود.

مهارت‌های ارتباطی به کودک آموزش داده شود

شریفی گفت: والدین باید مهارت‌های ارتباطی را از زمانی‌ که کودک آن‌ها قدرت تکلم پیدا می‌کند به‌تدریج به او آموزش دهند، خانواده‌ها نباید اجازه دهند از طریق بددهنی و ناسزاگویی مشکلاتی برای آن‌ها ایجاد شود که جبران آن بسیار سخت است، در قتل‌هایی که  انجام می‌گیرد با وجودی‌ که همه گناه را به گردن قاتل می‌اندازند اما اگر خوب پیگیری شود متوجه می‌شویم که مقتول هم در این امر مقصر بوده حتماً کلمه رکیک و فحش و ناسزایی بر زبان آورده که قاتل جریحه‌دار شده و او را به قتل رسانده است.

وی افزود: ما باید دقت کنیم با تقویت مهارت‌ها و توانایی‌هایی که نیاز به ارتباط اطرافیان دارد با مطالعه و نیاز به ارزشمندی قدر و منزلت خود را بالا ببریم. انسان هرچه بتواند احساس خودارزشمندی را در خود تقویت کند هیچ‌گاه کلماتی را بر زبان نخواهد آورد که بعداً شرمنده شود. لازم است افرادی که زود از کوره درمی‌روند و عصبانی می‌شوند خود را به‌خوبی بشناسند و خود تنبیهی داشته باشند به ‌این نحو که هرگاه کلمه رکیکی بر زبان آوردند خود را به شیوه‌ای تنبیه کنند.

این کارشناس ارشد مسائل خانواده با تأکید بر این‌که بزرگ‌ترها باید در خانواده از جایگاه و منزلت کافی برخوردار باشند، تصریح کرد: لازم است با محبت کردن نسبت به بزرگ‌ترها حساسیت‌های آن‌ها را شناخت و در حضور آن‌ها ادب را رعایت کرد و علاوه بر این بزرگ‌ترهای خانواده نیز سعی کنند رفتارشان به‌گونه‌ای نباشد که دیگران از آن‌ها آزرده شوند.

وی اضافه کرد: خانواده‌ها باید با هم گفت‌وگو کنند و جلسات هفتگی داشته باشند تا اگر کدورتی بین آن‌ها وجود دارد در آن‌ها رسوب نکند و این اختلاف باعث فاصله بین خانواده نشود.

این کارشناس خانواده با یادآوری این‌که باید توجه داشت بدگویی یک‌باره ایجاد نمی‌شود، گفت: کسی که بددهان است اگر در گذشته وی دقت شود متوجه می‌شویم که وی به‌دنبال بدگویی یک تقویتی دریافت کرده است مثلاً طرف مقابلش با سکوت کردن و واکنشی که نشان داده این رفتار درونی در وی را تقویت کرده است.

تعیین مجازات در قوانین اسلامی برای افراد فحاش

وی با بیان این‌که در قوانین اسلامی برای افرادی ‌که از الفاظ رکیک استفاده می‌کنند مجازات تعیین شده است، گفت: ما نباید اجازه دهیم دیگران هر لفظ رکیک و زشتی را به ما نسبت دهند در چنین مواردی اگر رفتار و واکنش درستی از خود نشان ندهیم ما هم در آن رفتار سهمی داشته‌ایم باید با گفت‌وگو آن فرد را نسبت به حرف‌های رکیکی که بر زبان آورده آگاه کنیم.

وی جهل و نادانی را از عوامل بددهنی و فحاشی دانست و افزود: فردی که کلمات زشت و رکیک بر زبان می‌آورد خودش متوجه نیست چه آثار زیانباری هم برای خودش و هم کسانی‌که در اطراف او هستند و این الفاظ رکیک را می‌شنوند خواهد داشت در چنین مواردی باید از فرد قابل اعتمادی کمک گرفت تا زشتی این عمل را به وی گوشزد کند و یا وی را به مراکز مشاوره ارجاع داد.

بددهنی و فحاشی قابل درمان است

شریفی با بیان این‌که بدزبانی و بددهنی اعتیادی است که درمان آن سخت است اما می‌توان با به‌کار بردن روش‌های صحیح این رفتار را اصلاح کرد، گفت: همیشه سکوت در برابر فحش و ناسزا جایز نیست بلکه لازم است از دیگران کمک بگیریم.

وی ادامه داد: زن و شوهر باید بدانند در چنین مواردی قهر کردن موجب رسوب و در نتیجه سردی رابطه بین آن‌ها می‌شود؛ لذا لازم است حساسیت‌های همسر خود را بشناسند تا بتوانند در مواقعی که احساس می‌کنند رفتاری باعث عصبانیت طرف مقابل می‌شود از آن رفتار خودداری کنند تا مانع بددهنی همسر خود شوند.

زوجین روی انتظارات همسر خود مرور داشته باشند

شریفی افزود: لازم است زوجین گهگاهی مروری روی انتظارات همسر خود داشته باشند و اگر همسر آن‌ها بددهن است راه‌حل‌های مختلف را برای جلوگیری از بددهنی در وی بشناسد و از بین آن‌ها بهترین روش‌ها را به‌کار بگیرند.

وی گفت‌وگو و ارتباط صمیمانه و بر زبان آوردن نقاط قوت و مثبت فرد بددهن به وی را راه‌حل‌های درمان بددهنی فرد دانست و گفت: اگر در خانواده‌ای کودک بددهنی وجود دارد و الفاظ رکیک بر زبان می‌آورد لازم است خانواده‌ها یک رفتار معقولانه در پیش بگیرند.

بددهنی کودک، اعتراض و یا فریاد کمک‌خواهی اوست

این کارشناس خانواده ادامه داد: بددهنی و برزبان آوردن کلمات رکیک توسط کودک دلایلی دارد یا می‌خواهد به آن وسیله اعتراض کند، یا فریاد کمک‌خواهی است و تلاش دارد توجه دیگران را به خود جلب کند یا برای قدرت‌طلبی و ریاست‌طلبی است تا به خواسته و نیازی دست یابد که در هر بخش باید با درایت خاص نسبت به برخورد با این رفتار اقدام کرد.

وی اضافه کرد: در چنین مواقعی لازم است پدر و مادر در برابر کلمات رکیکی که کودک بر زبان می‌ورد سکوت معنادار داشته باشند، آن‌ها نباید عصبانی شوند بلکه باید به فرزندشان آموزش دهند که به‌کار بردن این کلمات در خانه آن‌ها ممنوع است.

والدین در برابر بددهنی کودک واکنش مناسب داشته باشند

شریفی ادامه داد: والدین در برابر حرف‎های رکیک فرزند خردسالشان باید واکنش مناسب داشته باشند، نه عصبانی شوند و نه لبخند بزنند بلکه معنی کلمه و آثار بد آن‌ را برای کودک بیان کنند.

وی گفت: گاهی موارد از بزرگسالان مثلاً پدربزرگ و مادربزرگ نیز ممکن است شاهد کلمات رکیک و بددهنی باشیم آن‌ها انتظاراتی از فرزندان و نوه‎هایشان دارند که اگر نیازهای عاطفی آن‌ها برآورده نشود ممکن است از این روش استفاده و اعتراض خود را نسبت به آن‌هایی که متوجه آن‌ها نیستند بیان کنند و نباید اجازه دهیم احساس کرامت و بزرگی آن‌ها خدشه‌دار شود و احساس کنند آن‌‌ها را به‌خاطر پیری کنار گذاشته‌ایم.