ارزش های دفاع مقدس

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از خبرگزاری حوزه؛

مفهوم شناسی ارزش در دفاع مقدس

ارزش، دفاع و دفاع مقدس

واژه ی «ارزش»، از مصدر «ارزیدن» گرفته شده است. این لغت در کاربرد اصطلاحی، تعاریف متعددی دارد که نزدیک ترین آن ها چنین است: «ارزش عبارت است از بار معنایی خاصی که انسان به برخی اعمال، حالات و پدیده ها نسبت می دهد و برای آن ها در زندگی خود جایگاه و اهمیت ویژه ای قائل است» (جمشیدی، 1368، 391). انسان به موجب اخلاق و صفات خاصی انسان است و ارزش و شخصیت پیدا می کند. بروس کوئن در تعریف ارزش ها چنین می گوید: «ارزش ها، باورهای ریشه داری اند که گروه اجتماعی، هنگام پرسش درباره ی خوبی ها و بدی ها و کمال مطلوب به آن رجوع می کند» (کوئن، 1372، 73). امروزه جامعه شناسان برای ارزش های دفاع مقدس پنج ویژگی اصلی قائلند: عینیت یافتن، تاریخی بودن، معاصر بودن، تبلور در اقشار خاصی از مردم، حامل بار معرفتی خاص بودن. در این مقاله به نمونه هایی از ارزش های مهمی که در جریان دفاع مقدس متبلور گشت و دستاوردهای ارزش مندی را به وجود آورد، به طور مختصر اشاره می شود.

واژه ی دفاع «لغتی است عربی از ماده ی «دَفع» که در معانی زیر به کار می رود: «پس زدن، عقب راندن، پیش بردن، وادار کردن، موجب شدن، برانگیختن، بازداشتن و در اصطلاح «راه‎ها و شیوه های به کار رفته برای رد حملات دشمن» است» (خطیبی کوشکک،1390، 15). در واقع «تدابیری که برای مقاومت در مقابل حملات سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، روانی و یا فناوری توسط یک یا چند کشور مؤتلفه اتخاذ می شود، (را دفاع) می گویند. توانایی های دفاعی بازدارندگی را تقویت می کنند و بازدارندگی نیز به این توانایی ها نیرو می بخشند. هم چنین به حفظ و حمایت از ارزش هایی نظیر زندگی، مالکیت، آزادی، هویت ملی و تمامیت ارضی در برابر تهدیدات گوناگون، داخلی و خارجی و یا ساختاری دفاعی تلقی می گردد» (نوروزی، 1385، 344). در فرهنگ جامعه ی اسلامی ایران، «دفاع مقدس، مبارزه ای است برای دفع هجوم دشمن و به منظور حفظ دین، سرزمین، جان، ناموس و اموال. مراد از دفاع مقدس، هشت سال ایستادگی دلیرانه ی ملت غیور ایران در برابر رژیم متجاوز عراق به فرماندهی صدام و با حمایت استکبار جهانی و صهیونیسم بین الملل و سران وابسته‎ی کشورهای منطقه است. مجموع مجاهدت ها، حماسه ها، پایمردی ها و فعالیت های متنوعی که ملت شریف و مسلمانان ایران و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در طول هشت سال (2895 روز) در برابر تهاجم رژیم بعث عراق به خاک ایران اسلامی انجام داده است» (نوروزی، 1385، 346) به نام دفاع مقدس مطرح می شود.

معنویت در دفاع مقدس

بنابر فرهنگ بزرگ سخن، معنویت مصدر جعلی از واژه ی «معنوی» است و به معنای غیرمادی بودن؛ و مجموعه ی جنبه های فکری، اخلاقی و فرهنگی انسان است. حقیقتی است که بر دو پایه ی معرفت و ایمان استوار است. هر یک از این دو، جایگاه ویژه ای در معنویت دارد. حضرت امام در رهبری دفاع مقدس، همواره بر بعد ارزشی و معنوی دفاع تأکید می کرد و فعالیت ‎های رزمندگان را بر اساس معنویات اسلامی به دو وجه عبادت و مشمول عنایات الهی ارزش گذاری می کرد:. امام برای رفع کسالت رزمندگان در وصف ارزش معنوی چنین حالتی، به آنان می فرمود: «امروز شما در عبادت هستید، مراکز شما مراکز عبادت است و همان طور که اشخاص حول کعبه می گردند و عبادت می کنند، شما هم در سنگرهای تان عبادت می کنید» (صحیفه ی نور، ج 19، 112) هم چنین ایشان اقدامات نظامی رزمندگان را فعل و عمل الهی تلقی کرده و می فرمودند: «این خدای تبارک و تعالی است که شما را همت داده است و هر تیری که رها می کنید، با دست شما خدای تبارک و تعالی کار را انجام می دهد» (صحیفه ی نور، ج20، 106).

ارکان معنویت

با توجه به توضیحات ارائه شده درباره معنویت باید بیان کرد که در کنار معنا و مفهوم معنویت، ارکان و عناصر آن نیز از اهمیت زیادی برخوردارند. این ارکان به شرح ذیل است:

خدامحوری: پیروزی و شکست در جنگ، مرهون دو دسته از عوامل مادی و معنوی است. ارزش های دفاع مقدس، از عواملی است که خاستگاه معنوی و اعتقادی دارد و تأثیر این عوامل فراتر از عوامل غیرفیزیکی و نامحسوس است. خدامحوری حقیقتی است که بر سه مرحله ی خداشناسی، خداباوری و خداگرایی استوار است. خداگرایی محصول شناخت کامل خداوند و باور عمیق به اسما و صفات حضرت حق است و انسان خداگرا، از خود فانی می گردد و امور خود را به خداوند وامی‎گذارد. هنگامی که انسان به مرحله ی معرفت خداوند رسید و خداباور شد و گفتار و رفتار خود را بر پایه ی خداگرایی تنظیم کرد، با تمام وجود، نصرت الهی را در زندگی حس می کند. یاری خداوند از عالم فوق ماده، یعنی جهان غیب و الوهیت نازل می گردد و انسان را در گذر حیات پشتیبانی می کند.

معادباوری: از اصول اعتقادی مجاهدان سال های دفاع مقدس، معادباوری و ایمان به جهان پس از مرگ بوده است. رزمندگان جوان و نوجوان، به سبب فطرت پاک و الهی شان از دنیای فانی، دل برمی کندند و با شور و شوق تمام و داوطلبانه در میادین نبرد از خود شهامت و شجاعت نشان می دادند و در این راه از جراحت و اسارت و شهادت، ترسی نداشتند. تنها عاملی که آن ها را به این مقام والا رسانده بود، ایمان به حیات جاودان آخرت و تقرب و رضوان الهی و رسیدن به نعمت های بهشتی بوده است. آنان به این باور رسیده بودند که «جهاد فی سبیل الله داد و ستد سودمندانه ای است که تنها خریدارش خداوند مهربان است» (توبه، آیه ی111) جهاد در راه خدا دری از درهای بهشت است که خداوند بر اولیای خاص و خالص خویش گشوده است (نهج البلاغه، فیض الأسلام، خطبه ی27) در قرآن کریم در آیات مختلفی از جهاد نام برده و بر آن تأکید گردیده است. «در قرآن کریم 33 مورد از جهاد نام برده و از مجاهدان فی سبیل الله تمجید شده است، در 38 مورد از پیکار و قتال در راه خدا یاد کرده و پیروان این راه، یعنی مجاهدان فی سبیل الله» (بهداروند،1390، 103)، ستوده شده اند.

 درونی کردن معنای حقیقی شهادت: شهادت مفهومی است متعالی که تمامی جوامع به دیده ی احترام بدان می نگرند و آن عبارت است از بذل جان در راه هدفی که ممکن است مادی، معنوی یا آمیزه ای از هر دو باشد. در این میان، دین مبین اسلام بالاترین اهمیت و ارزش را برای شهادت که همانا عبارت از بذل جان در راه خدا است، قائل شده است؛ چنان که در روایت می خوانیم، شهید، اول فردی است که پای در بهشت می نهد و یا این که برای انسان در پیشگاه خداوند مقامی است که جز با شهادت به دست نمی آید.

با توجه به آنچه که ذکر آن رفت، می توان بدین حقیقت مسلم اشاره کرد که شهادت زیباست و اگر این زیبایی به آدمی نمایانده شود و حقیقت آن تبیین گردد و راهواری آن در سیر الی الله مدنظر آید، او را شیفته و دلداده ی خویش می کند؛ چرا که وی فطرتاً دوست دار زیبایی است. امام q شهادت را فوزی عظیم می دانست و می فرمود: «ما امروز به انتظار شهادت نشسته ایم تا فردا فرزندان مان در مقابل کفرجهانی با سرافرازی بایستند» (صحیفه ی نور، ج24، 266).

صبر و استقامت: دین مبین اسلام بر صبر مصیبت ها، سختی ها و ناملایمات بسیار تأکید کرده است. آیات پرشماری، مؤمنان را به کسب فضیلت صبر و ایستادگی تشویق کرده است. یکی از عرصه های زندگی که در آن، اهمیت و ارزش صبر به خوبی نمایان می شود، میدان جنگ و دفاع است. از ارزش های معنوی سال های دفاع مقدس، صبر و بردباری رزمندگان اسلام است. رزم آوران هشت سال جنگ تحمیلی، پایداری و شکیبایی و ایستادگی شان، آنان را بر دشمن مجهز به انواع سلاح پیشرفته پیروز کرده است. روایات بسیاری نیز از زبان پیشوایان معصوم درباره ی ارزش و نقش سازنده ی صبر بر ناملایمات و پایداری در برابر مشکلات رسیده است.

 رهبر کبیر انقلاب، مقاومت جوانان برومند میهن اسلامی را از عوامل مهم پیروزی آنان در دفاع مقدس برمی شمارد و موفقیت های جمهوری اسلامی ایران در حوزه‎های سیاسی را نیز وامدار همت و استقامت مردم و رزمندگان می داند (صحیفه نور، ج15، 240 و ج19، 293).

شوق: اراده ی توأم با حضور کلان شخصیت برای وصول به مقصود. این مقوله هم از ارزیابی کمی اعزام شوندگان روشن می شود و هم از ارزیابی روحیه ی اجتماعی آن دوره.

شفقت: ترسیدن از عوامل بازدارنده و موانع که متأسفانه تا حدودی هراس از موانع در پس از آن دوره تبدیل به ایجاد موانع و استقبال از آن شده است. احساس شفقت ناشی از احساس مالکیت مردم نسبت به انقلاب بود.

زهد: قناعت پیشگی برای نیل سریع به اهداف عالی در عین کوشش است.

ترقب: هوشیاری که موجب می شود جامعه مراقب دشمنان و مشکلات باشد (نهج البلاغه، حکمت31)

 مشارکت همگانی

 از دیگر ویژگی های بارز حماسه ی دفاع مقدس، مشارکت همگانی است. یکی از رموز پیروزی رزمندگان اسلام و ناکامی رژیم بعث عراق و قدرت های حامی آن، حضور یکپارچه و هماهنگ مردم غیرت مند ایران در جبهه ها بوده است. بی گمان در تاریخ جنگ های دفاعی و تهاجمی این مرز و بوم، دفاع مقدس به لحاظ گستره ی مدافعان و مشارکت همگانی اقشار مختلف مردم و نیز هماهنگی نیروهای مسلح با یک دیگر و با مردم کم نظیر است. «مردم مسلمان ایران که زمانی نه چندان دور، پیش از جنگ، مشارکت جمعی را در جریان انقلاب اسلامی در برابر رژیمی تا دندان مسلح و حامیان استکباری آن تجربه کرده بودند، بار دیگر در جنگ تحمیلی به خوبی از آن سود جستند، در منظر دید ملت های دیگر نیز نهاده اند» (تقی زاده و همکاران، 1380، ج5، ص19-20). امام خمینی فرمانده ی کل قوا، شکوه حماسه ی حضور هماهنگ و هم گرایی مردم در جنگ را چنین وصف می کنند: «ما مواجه هستیم با یک ملتی که همه چیز خودش را در طبق اخلاص گذاشته است و برای اسلام دارد صرف می کند. جوان ها را می دهد. جوان ها جان خودشان را می دهند. زن ها، جوان های عزیز خودشان را می هند و با آن شور و شعف، آن ‎ها به میدان می روند و مردم با آن شور و شعف، در جبهه و خارج جبهه، دارند فداکاری می کنند» (صحیفه ی نور، ج20، ص4).

در خلال جنگ پیر و جوان با شور و شوق به صحنه آمدند و داوطلبانه با فداکاری، سینه را سپر گلوله و خمپاره کردند و مشتاقانه به استقبال شهادت رفتند. پیر و جوان و نوجوان و حتی زنان گاهی برای حضور و مشارکت در جبهه التماس می کردند. کمک های مالی مردم در دفاع مقدس غیر قابل اندازه گیری است؛ زیرا بسیاری از این کمک ها، به طور دقیق در جایی ضبط نشده است و شاید ثبت شدنی هم نبود.

اتحاد، رمز پیروزی

اتحاد و حضور یک پارچه و هماهنگ مردم، از دیگر ارزش های معنوی و رمز بزرگ پیروزی ایران اسلامی و ناکامی رژیم بعث عراق و قدرت های پشتیبان آن در هشت سال جنگ تحمیلی است. تجربه ی جنگ هشت ساله نشان داد آن جا که مردم، دست در دست هم دهند و جامه ی رزم بر تن کنند و به حمایت از نیروهای مسلح خود برخیزند، می توانند شگفتی ها بیافرینند و از نشدنی ‎های ظاهری، شدنی ها فراهم آورند؛ زیرا نیروی مردم با ایمان و متحد، بسی افزون تر و شگفتی سازتر از توان قدرت های برتر مادی است.

آموزه های متعالی دین مبین اسلام، بر اهمیت هم گرایی مسلمانان تأکید دارد و آن را از سطح متعارف عامیانه به سطح برادری و اخوت میان مسلمانان ارتقاء داده است. «پیامبر، هنگام تشکیل حکومت اسلامی در مدینه نیز این قرارداد را امضاء کردند و بدین وسیله آیین، جان و مال شان نزد مسلمانان محترم شمرده شد. این پیمان که بزرگ ترین سند تاریخی پیامبر اعظم لقب گرفت، از اهمیت و ضرورت حفظ اتحاد در جامعه حکایت دارد» (سبحانی، ج1، 462- 465). دفاع مقدس بهترین فرصت را برای حاکمیت ارزش های مطلوب و ارائه ی معیارهای متعالی جهت راهنمایی و هدایت رفتار و کردار آحاد جامعه فراهم ساخت و هم چون نیرویی قوی، تکامل بخش ارزش های فرامادی و معنوی بود؛ ارزش هایی که تحمیلی و اجباری نبودند، بلکه به واسطه ی اعتقادی شمردن امر دفاع، تولد یافته و بالنده شدند تا زندگی فردی و اجتماعی را سامانی معنوی بخشند و وحدت همگانی را به وجود آورند.

ارزش های دفاع مقدس بخشی از ارزش های اجتماعی در جامعه ی اسلامی ایران هستند که در مقطع زمانی خاصی به عنوان ارزش مطرح شده و حال با گذشت زمان، اهمیت و حفظ آن ها بر همه ی گروه ها واجب می گردد. امید است که در جامعه ی امروز ارزش های معنوی و فرهنگی دفاع مقدس به سطح ارزش اجتماعی ارتقا یابد.