تراکم فروشی اتوبوسـی

ماجرا چیست؟
پیمان سنندجی، مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی شهر تهران در گفت‌وگویش با فارس درباره تأثیر گرانی بنزین بر تعداد مسافران اتوبوس اعلام کرده است در حال حاضر آمار دقیقی در این زمینه مشخص نشده و در حال بررسی این موضوع هستیم، ولی با توجه به شرایط موجود راهکارهای زیادی پیش‌بینی شده است. یکی از این راهکارها امکان خرید صندلی برای مسیرهای خاص توسط مسافر است که این سیستم DRT نام دارد.
نکته اول در جملات او برای پیاده‌سازی چنین سیاستی در همین گفته آشکار می‌شود این‌که این سیاست به این دلیل اتخاذ شده است که «آماری از تأثیر گرانی بنزین بر تعداد مسافران اتوبوس» مشخص شود! او برای فهم بیشتر موضوع مصداق‌هایی هم دارد. آن‌طور که سنندجی می‌گوید به طور مثال مسیر میدان ونک به آزادی در ساعات پیک ترافیک مسافران زیادی دارد، ولی در ساعات غیرپیک تعداد مسافران به شدت کاهش می‌یابد. بر همین اساس، می‌توانیم برای دو ساعتی که اوج ترافیک است، فروش ساعتی صندلی‌های اتوبوس را انجام دهیم. به طور مثال مسافرین می‌توانند از ساعات 7 تا 7 و 10 دقیقه یک صندلی برای خود خریداری کنند.
از خلال حرف‌های مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی شهر تهران می‌توان متوجه شد که سامانه‌ای نیز در این زمینه تهیه شده و احتمالا در همین آذرماه هم راه‌اندازی می‌شود و البته که نرخ بلیت این صندلی‌ها هم کمی بیشتر از اتوبوس‌های معمولی است.
استدلال او برای چنین تصمیمی این است که خرید صندلی و رزرو آن سبب می‌شود تا متوجه شوند میزان تقاضا در یک مسیر چه تعداد است و بر همان اساس اتوبوس به تعداد مناسب در زمان خاص پیش‌بینی شود. همچنین این موضوع سبب می‌شود که رانندگان اتوبوس مجبور نباشند با سرفاصله کوتاه یا مسافران اندک تردد کنند.
برای مسیر نیایش ـ جنت آباد و ونک ـ آزادی در ساعات خاص که مسافران زیادی دارند، فروش صندلی‌های اتوبوس به صورت پایلوت آغاز می‌شود و مسافران می‌توانند به صورت اینترنتی مشابه اتوبوس‌های بین‌شهری صندلی رزرو کنند.
خوب است اما اولویت ندارد
واکنش‌های ابتدایی شهروندان به اجرای چنین سیاستی آغشته به عصبانیت است! این را می‌شود از گفته‌های آنها در شبکه‌های اجتماعی به خوبی متوجه شد، اما برخی از کارشناسان حمل و نقل شهری در این میانه معتقدند چنین طرحی شاید بتواند کمک‌کننده باشد اما فعلا اولویتی ندارد. یکی از این افراد جعفر تشکری هاشمی، معاون پیشین حمل و نقل شهرداری تهران است. او در این رابطه به جام‌جم می‌گوید:‌ «برای یک‌سری سفرها با بعد مسافتی طولانی مثل تهران-کرج شاید ایده خوب و کارآمدی در صرفه‌جویی زمان برای مسافران باشد اما اگر این سیاست قرار باشد برای سفرهای درون‌شهری و کوتاه اجرا شود از آنجا که همین حالا هم ناوگان حمل و نقل شهری ضعیف است چنین سیاستی اولویت ندارد. به عنوان مثال در حال حاضر بدیهی است که تجهیز ناوگان حمل و نقل اولویت بیشتری نسبت به چنین طرحی دارد.»
به باور او اجرای مثبت طرح تاکسی‌های آنلاین و پذیرش عمومی آن توسط شهروندان نشان می‌دهد با حوصله و البته ارائه خدمات مناسب می‌توان چنین طرح‌هایی را پیاده کرد و حتی آن را به اجرای اتوبوس‌های آنلاین تعمیم داد اما این طرح در شرایط کنونی خلآیی را برای مسافران شهری پر نمی‌کند.
معاون پیشین حمل و نقل شهرداری تهران می‌گوید: «در حال حاضر با توجه به افزایش قیمت سوخت و اقبال بیشتر به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی باید به فکر تجهیز و نوسازی این ناوگان بود؛ ضمن این‌که اجرای چنین طرحی مستلزم این است که در ابتدا دامنه فعالیت آن مشخص شود و بعد از آن هم امکاناتی برای اجرای بهینه آن فراهم باشد.»
این سیاست عمومی نیست
افزایش استقبال از ناوگان حمل و نقل عمومی بعد از افزایش قیمت سوخت نیاز به سنجه و عیار پیچیده‌ای ندارد و طبیعی است که چنین استقبالی شکل می‌گرفت اما این اتفاق می‌تواند یک موج روانی برای استفاده از حمل و نقل عمومی باشد و بعد از مدتی اگر این ناوگان چند خصیصه مهم را نداشته باشد از حجم استفاده آن کم خواهد شد و مردم دوباره به سمت استفاده از خودروهای شخصی‌شان خواهند رفت. این را ‌که چه ارتباطی بین تعداد آمار مسافران اتوبوس‌های شهری بعد از گرانی سوخت و اجرای چنین طرحی وجود دارد، بر اساس گفته‌های مدیرعامل اتوبوسرانی شهر تهران این‌طور می‌توان متوجه شد که احتمالا وقتی رزرو یک مسیر بیشتر باشد درکی از تعداد مسافران آن مسیر به دست می‌آید. اما علیرضا اسماعیلی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی و استاد دانشگاه تهران می‌گوید: «شاید تعداد قابل توجهی از افراد امکان رزرو اینترنتی را نداشته باشند و از همان مسیر روزانه‌شان برای استفاده از اتوبوس جا بمانند.»
این استاد دانشگاه به جام‌جم می‌گوید: «اگر عینک خوشبینی هم برای اجرای این تصمیم به چشم بزنیم، می‌بینیم همچنان مشکلاتی در اجرای این طرح وجود دارد، ضمن این‌که نباید از ایجاد تنش‌های احتمالی در اجرای چنین طرحی هم چشم‌پ‍وشی کنیم، شاید این طرح در ظاهر ایده‌ای مترقی جلوه کند، اما باید بستر مناسبی برای اجرای آن وجود داشته باشد. بستر مورد اشاره نه صرفا تبعات اجتماعی و تنش‌های شخصی که به عنوان مثال استفاده تعداد بالای مردم ایران برای بهره گرفتن از چنین خدماتی در اینترنت است،‌ در حالی که ممکن است حتی با اتصال اینترنت بسیاری از افراد امکان رزرو اینترنتی به چنین شکلی را نداشته باشند.»
حتی اگر متصور بشویم که در پایلوت اجرای چنین طرحی به صورت ترکیبی این اتفاق می‌افتد، به این مفهوم که تنها تعدادی از صندلی‌ها قابلیت رزرو خواهند داشت باز هم این مورد با روح اصلی استدلال اجرای چنینی سیاستی که همان فهم تعداد آماری افراد برای استفاده از اتوبوس است تناقض پیدا می‌کند.
علیرضا اسماعیلی هم معتقد است نفس کلی چنین تصمیمی خوب است، چرا که بالاخره ما هم باید آرام آرام به سمت چنین ایده‌هایی در حمل و نقل عمومی برویم، اما از صحبت‌های مدیرعامل اتوبوسرانی تهران نمی‌توان متوجه شد که برای پیرمرد یا کارگر ساده‌ای که هر روز از این ناوگان استفاده می‌کند چه راهکاری پیش بینی شده است،‌ چرا که استفاده از حمل و نقل عمومی مثل رزرو یک کنسرت یا بازی فوتبال نیست که در سال یکی دو بار باشد و این استفاده هر روزه است. حداقل در حرف‌های ابتدایی مدیرعامل اتوبوسرانی جایگزینی برای چنین مشکلاتی به میان نیامده است.

شکاف بین «فقیر» و «فقیرتر»

از زمان رسانه‌ای شدن این خبر آن هم در تعطیلی آخر هفته، شبکه‌های اجتماعی پر است از انتقادهای تند و تیز به اتخاذ چنین تصمیمی. اغراق نیست بگوییم نگاه مثبتی برای چنین تصمیمی حداقل بین شهروندان مجازی که تعداد قابل توجهی از آنها از این ناوگان عمومی استفاده می‌کنند، وجود نداشته است. اغلب این افراد هم به تبعات اجتماعی و تحت فشار بیشتر قرار گرفتن قشر آسیب‌پذیر اشاره دارند. برخی از آنها معتقدند با چنین طرحی حق داشتن یک صندلی در اتوبوس که ساده‌ترین وسیله تردد شهری است نیز از کم‌درآمدترها به نفع پولدارترها گرفته می‌شود. آنها بر‌این باورند که تصمیمات مدیران شهری دیگر محدود به تقسیم‌بندی فقیر و غنی نیست و چنین طرح‌هایی نشان می‌دهد آنها حتی در پی ایجاد طبقه‌های «فقیر» و «فقیرتر»هستند! برخی هم از تبعات تنش‌زای چنین تصمیمی برآشفته شده‌اند و اشاره آنها به اعتراضات اخیر است، این‌که هنوز بسیاری از مردم در شوک گرانی‌های بعد از افزایش سوخت هستند و اجرای چنین طرحی می‌تواند تبعات اجتماعی بسیاری برای کشور داشته باشد. بسیاری دیگر هم احتمالا به واسطه کم شدن تلخی این خبر به شوخی با این تصمیم برآمدند، شوخی‌های تلخ و گزنده‌ای که نشان می‌دهد چنین تصمیمی چقدر روی روان شهروندان پایتخت تاثیر داشته است.

میثم اسماعیلی
جامعه