مشق حقوق در مساجد

این روزها پای صحبت هر دوست و آشنا که می‌نشینی، از پرونده قضایی‌اش می‌گوید، از این که پایش برای اولین‌بار به دادگاه کشیده شده و اگر می‌دانست این خطا را انجام نمی‌داد. لبّ مطلب حرف همه‌شان، به ناآگاهی از قانون می‌رسد. شاید به‌خاطر همین است که رئیس قضا، این روزها دست روی همین قضیه گذاشته است، روی ناآگاهی و بر لزوم تسهیل دسترسی آزاد جامعه به اطلاعات و دانش حقوقی تأکید دارد: «می‌توان با همکاری مرکز رسیدگی به امور مساجد، معاونت فرهنگی قوه قضاییه و جامعه حقوقدانان و وکلای کشور، طرحی با عنوان هر مسجد، یک حقوقدان را به مرحله اجرا درآورد.» استفاده از ظرفیت‌های نخبگان حقوقدان در مساجد، ارتقای سطح آگاهی حقوقی مردم و افزایش نظم در ارتباط مردم و کاهش پرونده‌های قضایی نتیجه‌های نهایی استفاده و توجه به این طرح هستند. رئیس قوه قضاییه، به استفاده حداکثری از ظرفیت‌های حل اختلاف در سایه فرهنگ ملی و دینی در قبایل، طوایف، روستاها و خانواده‌ها تاکید کرده است. وی البته موضوع استفاده از وکلا در مسائل دیگر را نیز مهم می داند: «مشاوران حقوقی در کنار مشاوران املاک به ساماندهی قراردادهای مردم فعالیت کنند. برگزاری چند کلاس و کارگاه کافی نیست بلکه باید این آموزش‌ها در همه سطوح فراگیر شود و مشارکت عمومی در این زمینه بسیار اهمیت دارد.»
مسائل حقوقی را عمومی کنیم
صحبت رئیس قوه قضاییه که مطرح شد، بسیاری از شخصیت‌های حقوقی واکنش نشان دادند. یکی از اولین کسانی که از این طرح استقبال کرد، رئیس کانون وکلای دادگستری مرکز، عیسی امینی بود. او به سیستم آموزشی مدرن نظام‌های حقوقی جهان با روش Street Law اشاره کردو گفت: «باید حقوق را آسان کنیم و در مدارس و اماکن عمومی آموزش دهیم.» از نظر او طرح هر مسجد یک حقوقدان در واقع پیشگیری از بسیاری از مشکلات حقوقی کشور است. این طرح تحقق بخشیدن الزامات حقوق بشری و شهروندی در کشور است. فرهنگ‌سازی و حساسیت بخشیدن امور حقوقی در اذهان عمومی و اطلاع آنها از ابعاد مختلف حقوق می‌تواند از مهم‌ترین کمک‌هایی باشد که نظام حقوقی کشور به مردم خود ارائه می‌کند. امینی از این طرح حمایت کرده و معتقد است با وجود اجرایی شدن این طرح، نگاه اجتماعی مردم به وکلا به‌عنوان متخصص و صاحب تجربه، جایگاه موثری خواهد داشت. نکته جالب درباره این طرح، اما استقبال از این طرح در شهرستان‌هاست. اردیبهشت‌ بود که در چند شهر کشور، از این طرح رونمایی شد وبه‌طور همزمان در شهرهای اردبیل و کرمانشاه حقوقدانان در مساجد مستقر شدند. رضا ندایی، مسئول سازمان بسیج حقوقدانان استان اردبیل، درباره این طرح به میزان گفته بود: «یکی از برنامه‌های تاثیرگذار سازمان بسیج حقوقدانان استان اردبیل اجرای طرح هر مسجد یک حقوقدان است که در راستای تحقق اهداف سازمان بر سه محور آموزش همگانی حقوق در مساجد، مشاوره رایگان حقوقی برای آحاد مردم به‌ویژه برای نمازگزاران و بسیجیان پایگاه‌های مقاومت محلات و برگزاری حلقه‌های تربیتی و معرفتی شجره طیبه صالحین است.» طرحی که آن فرد منتخب به‌عنوان مربی یا استاد که احاطه و آشنایی کافی به مسائل حقوقی و قضایی دارد و دارای تجارب زیادی در زمینه وکالت و مشاوره حقوقی است، به مردم و نمازگزاران مشاوره می‌دهد. بعد از آن، مرداد بود که حجت‌الاسلام احسان رضایی، مسؤول سازمان بسیج مساجد و محلات کشور درباره این طرح صحبت و اعلام کرد که حقوقدانان با تعامل با فرمانده پایگاه مقاومت بسیج مسجد، برنامه‌هایی را برای افزایش دانش حقوقی مردم محله و ارائه خدمات حقوقی به آنان طراحی می‌کنند. اتفاقی که در دو بند قابل اجرا هستند. یکی از آنها حضور حقوقدان در جلسات مشاوره عمومی و دیگری هم استفاده از مشاوره فردی است.
طرحی با محوریت مسجد
در سال‌های اخیر، طرح‌های زیادی از طرف مرکز امور مساجد در مساجد اجرایی شده‌اند. از طرح هر مسجد یک زندانی که به آزاد کردن زندانیان غیرعمد پرداخته تا طرح هر مسجد یک جهیزیه و طرح‌های دیگر که نشان از نقش کاربردی مساجد در محله‌ها و در قاب بزرگ‌تر، اجتماع را دارند. طرح هر مسجد، یک حقوقدان هم مانند بسیاری از طرح‌های مرکز رسیدگی به امور مساجد از همین جا و از معاونت بسیج این مرکز شروع به کار کرد. با دیدن گستردگی و اثرات مثبت این طرح اما با پیشنهاد رئیسی، این طرح عمومیت پیدا کرد.
جلال حیران‌نیا، سردبیر پایگاه خبری مسجد با اشاره به این طرح به ما می‌گوید: «پیش از این 1200 مسجد، به‌عنوان پایلوت انتخاب شده‌اند.» نگاه حیران‌نیا به این طرح مثبت است و مشتاق اجرایی شدن این طرح است. او اهداف این طرح را ارزشمند می‌داند. مهم‌ترین دستاورد این طرح آشنایی عمومی با مسائل حقوقی، حقوق شهروندی، تحکیم بنیاد خانواده و پیشگیری و کاهش آمار طلاق، کاهش اعتیاد جوانان و کاهش خشونت خانواده‌هاست. حیران‌نیا توضیح می‌دهد اتفاقا یکی از مشکلات عمومی جامعه، یعنی آگاهی از اصطلاحات حقوقی - مالی کشور است. مسائلی مانند اطلاع از چک، سفته و کارت‌های بانکی که جزو مسائل روز هم هستند و عموم مردم با آن در ارتباطند و دانستن از این مسائل، جزو اثرات مثبت این طرح است. سردبیر پایگاه خبری مسجد امیدوار است به‌واسطه این طرح، جوانان هم جذب مساجد شوند.
کاهش ارتکاب جرم
این طرح اما به کجا کشیده شده است؟‌ آیا همه چیز در حد یک حرف مانده است؟ محمدرضا خوشرو، مدیرکل فرهنگ حقوقی و قضایی معاونت فرهنگی قوه قضاییه که مسئول رسیدگی این طرح هم است، از تنظیم دستورالعملی برای اجرایی شدن این طرح می‌گوید. خوشرو با اشاره به این که ارگان‌ها و سازمان‌های زیادی در این طرح نقش دارند عنوان می کند. مرکز امور مساجد، شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، کانون وکلا، مرکز مشاوران حقوقی و سازمان تبلیغات از جمله ارگان‌ها و سازمان‌هایی هستند که در این طرح نقش دارند. او تاکید رئیس قوه قضاییه به اجرایی شدن این طرح را به بیانات و تاکیدات مقام معظم رهبری بر افزایش دانش حقوقی مردم، مرتبط می‌داند و معتقد است با افزایش آگاهی مردم، سوءاستفاده‌های قضایی کاهش پیدا می‌کند. خوشرو با اشاره به این طرح، درباره تاثیرات آن به ما می‌گوید:‌ «یکی از اثرات مثبت این طرح، پیشگیری از ارتکاب جرم است.»او معتقد است با استفاده از ظرفیت‌های مساجد که امکان اجتماع اهالی مردم در آن وجود دارد، مردم می‌توانند از مشاوره متخصصی که به مسائل حقوقی آگاهی دارد، به‌صورت رایگان در فرآیندهای مختلف قضایی و دادرسی استفاده کنند. از تنظیم دادخواست و شکایات گرفته تا حل شدن مسائل به‌صورت کدخدامنشانه که در گذشته هم وجود داشته و حالا در مساجد، با وجود روحانی و یک متخصص قضایی، می‌توان دوباره این نقش را پر رنگ کرد. خوشرو توضیح می‌دهد بسیاری از مردم نمی‌دانند پروسه شکایت کردن و تنظیم دادخواست تا چه حد می‌تواند از نظر مالی و زمانی برای آنها هزینه داشته باشد. در صورتی که با آگاهی از مسائل قضایی و حقوقی شخص می‌تواند به عنوان مثال متوجه شود که اتفاقا بازنده این دادخواست خود اوست و اوست که متهم است و نبود آگاهی از نظام حقوقی باعث شده پرونده‌های زیادی در مجتمع‌های قضایی وجود داشته باشد و هزینه های زیادی را به نظام قضایی کشور وارد کند.

انقلابی بزرگ

مدیرکل فرهنگ حقوقی و قضایی معاونت فرهنگی قوه قضاییه معتقد است طرح هر مسجد یک حقوقدان، انقلاب بزرگی در بحث قضایی است و با کاهش پرونده‌های قضایی در کشور انرژی بیشتری برای رسیدگی به پرونده‌های بزرگ اقتصادی کشور صرف خواهد شد؛ چرا که انرژی و فرصت قوه قضاییه اغلب صرف رسیدگی به پرونده‌هایی می‌شود که اغلب با فرهنگ‌سازی قابل حل هستند. او به درصد بالایی از پرونده‌ها یعنی پرونده‌های افترا، توهین و تهمت اشاره می‌کند که حجم بسیاری از پرونده‌های قضایی را به خود اختصاص داده است. خوشرو می‌گوید:‌ «با گذشت می‌توان بسیاری از مشکلات را حل کرد و با ظرفیتی که فرهنگ ملی و دینی مساجد دار‌د، می‌توان به این مهم رسید.» از نظر او باید از این ظرفیت‌ها استفاده و به غنای فرهنگی کشور افزود. خوشرو توضیح می‌دهد که در حال حاضر این معاونت در حال تنظیم دستورالعمل برای اجرایی شدن این طرح است و حوزه‌های اهداف و مسؤولیت مراکز و ارگان‌ها را باید تنظیم کند. مدیرکل فرهنگ حقوقی و قضایی معاونت فرهنگی قوه قضاییه البته می‌گوید که برای سهولت در کار حقوقدانان، یک متن محتوایی هم تنظیم می‌کنیم تا راهنمای کار حقوقدانان باشد. خوشرو توضیح می‌دهد که با وجود همه این کارها، مطمئن خواهیم بود که درصد زیادی از پرونده‌ها و مراجعات به مراکز قوه قضاییه کاهش پیدا خواهد کرد و اثرات مثبتی هم بر جامعه خواهد گذاشت.

لیلا شوقی

جامعه