نقش‌های منفی حکم طلا را دارند

شخصیت‌های ضدقهرمان و منفی در آثار مذهبی شخصیت‌هایی هستند که به نظر می‌رسد در زمان انتخاب، حساس هستند و وسواس بیشتری لازم است. نظر شما در زمینه چگونگی انتخاب چنین شخصیت‌هایی چیست؟
وقتی فیلمی با محوریت قدیسین ساخته می‌شود قاعدتا بخشی از بار دراماتیک قصه این فیلم‌ها روی شخصیت‌های منفی قرار می‌گیرد. این در حالی است که به نظر واژه ضدقهرمان برای شخصیت‌های منفی چنین فیلم‌هایی اصطلاح جامع و کاملی نیست. چون ضدقهرمان‌ها ضدیت‌شان به‌واسطه درام بودن قصه مطرح می‌شود، اما وقتی درباره شخصیت‌های منفی حرف زده می‌شود یک تعریف دم‌دستی، کلاسیک و روشنی از این ماجرا را پیش روی ما می‌گذارد. طبیعتا هر نویسنده‌ای بخواهد کاری را با زمینه‌های مذهبی بنویسد؛ همیشه دستش برای دراماتیک کردن ماجرا به واسطه استفاده از شخصیت‌های منفی بیشتر باز است؛ اما یک نکته‌ای که باید آن را در نظر گرفت اینجاست که باز به واسطه نگرشی که خیلی وقت‌ها به غلط رخ داده؛ همان‌قدر که ما شخصیت‌های مثبت‌مان را به واسطه قدیسی، شفافیت، صافی، سفیدی، روحانیت و... در معرض نمایش قرار می‌دهیم تا برای تماشاگر امروز ابعاد مثبت و روشن آن مشخص شود در شخصیت‌های منفی نیز به غلط ابعاد منفی را آن‌قدر پررنگ در نظر می‌گیریم که خیلی وقت‌ها به خاستگاه شخصیتی آن آدم و شرایطی که آن آدم را به آن شخصیت منفی بدل کرده بی‌توجه می‌شویم.
یعنی به نظر شما چنین اتفاقی موجب می‌شود تا مخاطب به درستی درکی از شخصیت‌های منفی که مقابل شخصیت‌های مثبت قرار می‌گیرد به دست نیاورد.
دقیقا. چون مخاطب باید شخصیت منفی را نیز به درستی درک کند و بداند با چه فلسفه و بینشی در مقابل شخصیت‌های مثبت که قدیس و پاک هستند، قرار گرفته‌اند. در صورتی که باید سابقه این شخصیت‌های منفی نیز به گونه‌ای ریشه‌یابی شوند تا مخاطب بداند آن شخصیت از کجا آمده و چه روندی طی شده تا به این مرحله از سیاهی رسیده است. به عنوان نمونه شخصیت‌های منفی که در ایام محرم نام آنها به وفور یاد می‌شود مانند شمر، عمربن سعد و... کسانی هستند که در جنگ‌های صفین و... در سپاه امام علی(ع) جنگیده‌اند و شمشیر زده‌اند حالا چطور شده که در قیام امام حسین (ع) در مقابل او می‌ایستند و باعث شهادت ایشان می‌شوند. شناخت این موضوع و پرداختن درست به این شخصیت‌های منفی است که باعث می‌شود تاثیر قیام روز دهم محرم خود را بهتر، عینی‌تر و ملموس‌تر نشان دهد. برای همین است که به نظر من در فیلم‌های مذهبی همین شخصیت‌های منفی و نفرت‌انگیز هستند که حکم طلا پیدا می‌کنند. چون از طریق پرداختش درست به شخصیت‌های منفی می‌توان کمال شخصیت مثبت را به صورت کامل نشان داد. چون بازتاب شخصیت مثبت را در رفتار شخصیت طرف مقابل می‌توان دید.
پس باتوجه به صحبت‌های شما دقت در انتخاب شخصیت منفی بسیار حائز اهمیت است.
درست است، بالاخره این یک قاعده دراماتیک و جهانشمول است که هر چیزی با ضد خودش به درستی متجلی خواهد شد. خوبی وقتی تعریف درست پیدا می‌کند که بتوانیم نقطه متضاد و روبه‌روی آن را به عنوان بدی تعریف کرده باشیم. وگرنه وقتی در جهانی باشیم که هرآنچه در آن است خوب است دیگر هیچ تعریف درستی نمی‌توانی از خوبی به‌دست آورد. این موضوع بسیار نکته منطقی و درستی است که اگر ضدقهرمان کنش و واکنش درستی نداشته باشد آن‌وقت به اهمیت خوب بودن شخصیت قهرمان مثبت پی نمی‌بریم. چون این دو دقیقا مانند آینه عمل می‌کند.
از نگاه شما یک شخصیت منفی باید چه پارامترها و ویژگی‌هایی داشته باشد که بتواند به خوبی به عنوان شخصیتی که قرار است در مقابل شخصیت منفی قرار گیرد، نقش‌آفرینی کند؟
برای شخصیت‌هایی که به عنوان شخصیت منفی طراحی می‌شوند نمی‌توان شاخصه‌های کلی در نظر گرفت تا براساس آن شخصیت‌های منفی تعریف شوند و طبق آن قاعده پیش رفت. شخصیت‌های منفی چه در فیلم‌های تاریخی و مذهبی چه به طور کلی قاعده‌ای مشخص و تعریف شده ندارند تا طبق آن بتوان پیش رفت. چون استحکام و قدرت یک شخصیت قابلیت طراحی و توسعه آن را به وجود می‌آورد که بستگی دارد در چه درام و چارچوبی اشخاص مثبت و منفی قصه قرار می‌گیرند؛ بنابراین اگر کسی بگوید برای انتخاب شخصیت منفی یک قاعده کلی وجود دارد؛ باید بگویم یا با انتخاب شخصیت ناآشناست یا احیانا دارد اشتباه می‌کند.
از نظر شما بهترین فیلم و بهترین بازیگر از زوایه نگاه شما به عنوان کارگردان، نویسنده و طراح که تاکنون در زمینه‌های تاریخی و مذهبی ساخته شده، کدام بوده است؟
با تمام احترامی که به فیلم مختارنامه و آقای میرباقری قائل هستم که را در دوران بلوغ کارگردانی ایشان ساخته است؛ اما همچنان معتقدم سریال امام علی(ع) بهترین فیلم در این زمینه و انتخاب بازیگر بوده است. چون اعتقاد دارم در این سریال از شاخصه‌های حقیقی برای اشخاص نمایشش برخوردار بوده و این سریال بهترین سریالی است که بعد از انقلاب در حوزه مذهبی و تاریخی ساخته شده است. چون شخصیت‌های منفی بسیار خوبی به جهت قاعده دراماتیک نیز در آن ساخته و پرداخته شده‌اند. عمروعاصی که مرحوم مهدی فتحی آن را بازی کرد و معاویه‌ای که بهزاد فراهانی در آن نقش‌آفرینی کرد، شخصیت‌هایی هستند که هیچ وقت از یادها نمی‌رود. اما از دیدگاه من یکی از بهترین شخصیت‌های منفی که به خوبی توانست از پس نقش خود برآید مرحوم انوشیروان ارجمند بود که توانست در نقش اشعث بن قیس خوش بدرخشد. همچنان به نظر من این شخصیت یک شخصیت خاکستری بسیار مرموز بود که بازی بسیار بی‌نظیر مرحوم ارجمند توانست آن را جاودان کند.
شما در سریال نردبام آسمان برای انتخاب نقش‌های منفی‌تان چه مراحلی را طی کردید؟
این سریال درباره یک دانشمند قرن هشتم هجری بود و در آن چون نقش‌های مثبت قدیسان نبودند لزوما لازم نبود تا نقش مثبت در این سریال بدون خطا و اشتباه باشد. برای همین دست من در شخصیت‌پردازی مثبت و منفی بازتر بود تا ساخت مجموعه‌هایی که طرف مثبت آن قدیسین هستند. اما یکی از بهترین انتخاب‌هایم که نمی‌توانم بگویم بی‌تاثیر از نقش اشعث بن قیس انوشیروان ارجمند در سریال امام علی(ع) نبود، انتخاب ایشان در نقش عبدالغفور سجزی بود. در این سریال یکی از نقش‌های منفی خوب بودند و اتفاقا توانست از پس نقشی که به او محول شده بود، برآید.
اگر امروز بخواهید در یک سریال تاریخی - مذهبی از بازیگری به عنوان شخصیت منفی استفاده کنید که به خوبی بتواند از پس نقشش برآید، فکر می‌کنید اولویت‌تان کدام بازیگر باشد؟
به نظر من بازیگری که نقش منفی بازی می‌کند، باید قدرت بازیگری‌اش بیشتر از کسی باشد که قرار است نقش مثبت آن مجموعه را به دوش بکشد. به همین منظور می‌توانم بگویم بازیگری که نقش منفی بازی می‌کند، مسؤولیت بیشتری را بر دوش می‌کشد. برهمین اساس امروز اگر بخواهم یک بازیگر را در یک سریال تاریخی انتخاب کنم و مطمئن باشم از پس کار خود به خوبی برمی‌آید و می‌تواند نقش منفی در ابعاد بسیار ویژه‌ای را بازی کند، آن شخصیت به نظر من امیر آقایی خواهد بود. من اگر یک کار تاریخی بنویسم که یک شخصیت منفی داشته باشد و یک بازیگر خیلی خوب برای آن انتخاب کنم و قصه را براساس قامت و توان او بچینم، امیر آقایی است.
از نظر شما امیر آقایی چه ویژگی‌هایی دارد که تصور می‌کنید از پس نقش منفی یک مجموعه تاریخی و مذهبی برمی‌آید؟
این بازیگر دارای استحکام بیان، قدرت در بدن و کلام است. ضمن این‌که او یک خشونت خوبی هم در صورت دارد؛ خشونتی که بیشتر به جذبه و جنم بالای او برمی‌گردد و به نظر من چنین ویژگی‌هایی برای آن‌که بتواند نقش یک بازیگر شخصیت منفی را به خوبی بر دوش بکشد، کافی باشد.

آزاده باقری
روزنامه‌نگار