امیــــــد را قــــربانـــــی نکـنیم

واقعیت این است دنیای پیرامون ما پر شده از رسانه‌ها که در هر ساعت از شبانه‌روز، انبوهی از اخبار خوب و بد را به ما ارائه می‌کنند. در چنین شرایطی این ما هستیم که باید « انتخاب» کنیم چه بخوانیم، چه ببینیم و به چه چیزهایی گوش کنیم. به این انتخاب که به نوعی توانمندی شخصی هم هست، می‌گویند سواد رسانه‌ای؛توانمندی‌ای که خیلی از ما از آن غفلت می‌کنیم. برخی کارشناسان رسانه بر این باورند که رسانه‌ها خیلی سریع وارد زندگی ما شدند و این سرعت آنقدر زیاد بود که ما فرصت نکردیم فرهنگ استفاده از این رسانه‌ها را یاد بگیریم و راستش را بخواهید مسؤولان هم دغدغه‌ای برای سواد رسانه‌ای و آموزش همگانی آن ندارند. در این میان برخی فعالان اجتماعی و کسانی که می‌دانند اگر مدام در معرض اخبار بوده و قدرت انتخاب آنها را نداشته باشی به مرور چه بر سر زندگی و روابط خانوادگی و اجتماعی‌ات می‌آید، دست به کار شدند و از خود رسانه‌ها برای آموزش سواد رسانه‌ای استفاده کردند. این افراد، هم روی موضوع انتخاب رسانه تاکید دارند و هم روی این موضوع که باید حواسمان باشد اگر قرار است زندگی خوب و موفقی داشته باشیم باید از اخبار منفی دوری کنیم. این موضوع چالش بزرگی است چون رسانه‌ها روی اخبار منفی متمرکزند به این دلیل که می‌دانند مغز و ذهن انسان‌ها طوری طراحی شده و کار می‌کند که به اخبار منفی بیشتر تمایل دارد و این همچنین که بتواند انسان‌ها را آماده روبه‌رو شدن با شرایط سخت و اضطراری کند، اما واقعیت این است که هر روز و هر ساعت لازم نیست آماده رو‌به‌رو شدن با اخبار منفی بود و مدام باعث شد که مغز، هورمون استرس را ترشح کند!
مدیریت رسانه، تصمیم‌گیر اصلی است
درباره مدیریت رسانه‌ها و رسانه پاک که هدفش اطلاع‌رسانی دقیق و درست و محافظت از انسان‌هاست با علی‌اکبر عبدالرشیدی، روزنامه‌نگار، مجری تلویزیون، مترجم و فعال رسانه هم‌صحبت شدیم تا نظر او را درباره زندگی در عصر ارتباطات و رسانه جویا شویم.
عبدالرشیدی بر این باور است که برای کارکرد رسانه نمی‌توان تعریف مشخصی ارائه کرد. کارکرد رسانه معمولا مورد توافق گردانندگان و مخاطبان قرار می‌گیرد. در تعریف کلی رسانه آمده است: هدف رسانه ارائه یک پیام به تعداد زیادی از افراد جامعه است. در کنار این تعریف این سؤال به وجود می‌آید که رسانه چرا باید پیام دهد؟ تعریف آکادمیک رسانه به این سؤال پاسخ می‌دهد: رسانه کارش همسویی مخاطبان رسانه است که در نگاه کلان جامعه را هدف قرار می‌دهد. این همسویی از طریق آگاه کردن و روشنگری برای تفاهم و تعامل بیشتر به منظور حفظ منافع گروهی و ملی صورت می‌گیرد. این تعریف کلی است و در طراحی جزئیات، گردانندگان رسانه هستند که تصمیم می‌گیرند روی چه موضوعی متمرکز شوند؛ مثلا یک رسانه تصمیم می‌گیرد روی موضوع اقتصادی آگاهی بخشی مخاطبان خود متمرکز شود. این که چگونه و به چه اندازه از اخبار منتشر شود باز هم بستگی به صاحبان رسانه دارد. مثلا یک رسانه تصمیم می‌گیرد روی اخبار خوب متمرکز شود.
این مجری پیشکسوت می‌گوید: وقتی رویکرد رسانه مشخص می‌شود، مخاطبان هستند که تصمیم می‌گیرند همراه این رویکرد حرکت کنند یا نه. اگر همراهی خوب باشد، رسانه در رویکرد خود موفق می‌شود وگرنه شکست می‌خورد. موفقیت رسانه به نوع زبان و چگونگی ارائه خبر و مطالب بستگی دارد. هر چه این بسته‌بندی بهتر باشد، رسانه موفق‌تر می‌شود.
پرهیز از انباشت خبر منفی
به عبدالرشیدی می‌گویم، در جامعه ما که مدتی است تقریبا هر روز با انواع اخبار غیرقابل پیش‌بینی اقتصادی و سیاسی روبه‌روست به جای این که رسانه‌ها در جامعه موج ایجاد کرده و سمت و سوی افکار را تعیین کنند این مردم و نیاز آنهاست که در رسانه موج ایجاد می‌کند. شاید به همین دلیل است که رسانه‌های کشور ما با انباشت خبر منفی رو‌به‌رو شده است.
این فعال رسانه‌ای می‌گوید: درستش این است که رسانه‌ها در جامعه موج ایجاد کنند، آن‌هم برای تعامل، تفاهم و امید بیشتر بین مردم. در چنین نگرشی اگر رسانه‌ها روی اخبار منفی متمرکز می‌شوند، برای اصلاح روش یا ارائه راهکارهای بهتر و موثرتر است. رسانه‌های بزرگ در تمام دنیا بر این باورند که در همه جای جهان نارسایی‌ها و ضعف‌هایی وجود دارد و جلوی انتشار اخبار منفی را نمی‌توان گرفت، اما زمانی که افرادی که در رسانه‌ها مشغول به کارند، افرادی کاربلدند و به زبان بدن و فن بیان مسلط هستند و نگارش خبر و روش تحلیل را می‌دانند، می‌توانند نارسایی‌ها و کمبودهای جامعه را به‌درستی منعکس کنند که جامعه از انباشت خبر منفی آسیب نبیند. صاحبان رسانه‌ها و اهالی رسانه باید به سلامت روان مردم جامعه توجه داشته باشند و بدانند انتشار بیش از حد اخبار منفی روان مردم جامعه را بر هم زده و آستانه تحمل آنها را پایین می‌آورد. زمانی که رسانه‌ها روی انتشار اخبار منفی متمرکز می‌شوند، مردم به مرور امید خود را برای بهبود از دست داده و برای نجات ذهن و روان خود از این آسیب کم‌کم حساسیت خود نسبت به آن اخبار را از دست می‌دهند و اینجاست که رسانه کارکرد خود را از دست می‌دهد. رسانه‌ها تا زمانی باید روی یک خبر منفی یا بد متمرکز شوند که در حد هشدار باشد و بعد از آن روی ارائه راهکار متمرکز شوند.
شبکه‌های اجتماعی ترس ندارد
به عبدالرشیدی می‌گویم: اکنون شبکه‌های اجتماعی فعالند و هر فردی با داشتن یک اکانت توییتر یا یک صفحه در اینستاگرام می‌تواند اخباری را منتشر کند که هیچ ناظری بر درستی یا نادرستی آن نظارت ندارد و تفکر رسانه‌ای پشت آنها نیست و الزاما فعالان شبکه‌های اجتماعی آدم‌های رسانه‌ای نیستند. در چنین شرایطی چگونه باید به مردم آموزش داد که اخبار و رسانه‌ها را انتخاب کنند و چگونه می‌توان اخبار شبکه‌های اجتماعی را مدیریت کرد؟
این مجری می‌گوید: مواجهه با شبکه‌های اجتماعی به عنوان یک پدیده نوظهور اتفاق جدیدی نیست. زمانی که صنعت چاپ اختراع شد همین نگرانی به وجود آمد که کسی را که ما نمی‌شناسیم، می‌تواند کتابی را منتشر کرده و بر افکار عمومی تاثیر بگذارد، اما به مرور همان‌هایی که نگران بودند از صنعت چاپ استفاده کرده و کتاب و روزنامه و... منتشر کردند و نگرانی از بین رفت. زمانی که رادیو و تلویزیون هم اختراع شد باز هم عده‌ای نگران شدند، اما به مرور همه یاد گرفتند که می‌توانند رادیو و تلویزیون مختص خود را داشته و افکار و عقاید خود را بیان کنند. هر پدیده جدید اول نگرانی‌ها و ترس‌های خاص خود را دارد، اما به مرور می‌توان بر آن فائق آمد. شبکه‌های اجتماعی هم به مرور راه و رسم خود را پیدا می‌کنند. به مرور آنهایی که با این فضا آشنا هستند و در واقع رسانه را می‌شناسند از همین شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده و سواد رسانه‌ای مردم را ارتقا داده و به آنها آموزش می‌دهند که چه اخبار و چه رسانه و چه شبکه اجتماعی را برای خواندن و استفاده کردن انتخاب کنند. به مرور ساز و کار و قانون برای مدیریت شبکه‌های اجتماعی شکل می‌گیرد همان‌طور که برای کتاب و نشریات و رادیو و تلویزیون شکل گرفت و اجرایی شد. بنابراین جای نگرانی نیست، فقط باید کمی صبور بود و به فکر ساز و کار برای این فضای جدید ـ که در دسترس‌تر و سریع‌تر هم هست ـ بود.

طاهره آشیانی
روزنامه‌نگار