مرعوب جوسازی‌ها نمی‌شویم

فارغ از این‌که چه قضاوتی درباره فیلم‌های حاضر در جشنواره فجر می‌شود و جدا از این‌که برخی فیلم‌ها به صورت کامل هنوز آماده نشده‌اند، سوال من اینجاست که معیار کلی‌شما برای انتخاب آثار چیست؟

همیشه یکسری معیار کلی و عمومی است که باعث می‌شود یک اثر سینمایی در نگاه اول در ردیف آثار مورد ارزیابی برای رقابت قرار بگیرد. چون وقتی ما با حجم وسیعی از آثار سینمایی مواجه می‌شویم بعضی از آنها حتی معیارهای اولیه برای قرار گرفتن در گردونه رقابت را هم ندارند. در حقیقت معیارهای کلی نکاتی است که در هر اثر سینمایی به صورت عام باید رعایت شود. هر اثر سینمایی باید بتواند مضمون و قصه داستان را با زبان سینمایی و به درستی روایت کند. یک قصه هر چقدر هم سلیس باشد، اما اگر در روایت سینمایی نتواند حق مطلب را ادا کند بی‌ارزش است و از نظر من باید از بخش مسابقه کنار گذاشته شود. دیگر آن‌که یک اثر سینمایی باید از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های هنری به خوبی استفاده کند، به این معنا که در هیچ زمینه‌ای اصراف و غلو نکرده باشد. چون سینما برای طرح موضوع یا انتقال یک مفهوم به مخاطب دارای امکانات و ظرفیت‌های منحصر به فردی است و استفاده صحیح و مناسب از این ظرفیت‌ها به یک اثر هنری، وجه سینمایی می‌بخشد. دیگر آن‌که باید توجه داشت که آیا فیلمساز توانسته از امکانات و منابعی که در اختیار دارد (مانند: توانایی بازیگران، صحنه‌آرایی، جزئیات زیبایی‌شناسانه‌ای که به انتقال حس به مخاطب کمک می‌کند و...) بهره‌برداری صحیح کند یا خیر! و این‌که آیا یک اثر سینمایی قابلیت نمایش بر پرده سینما را دارد؟ به این معنا که یک فیلم باید دارای شاخصه‌های سینمایی باشد و با یک اثر تلویزیونی و فیلمی که در موبایل هم می‌توان آن را تماشا کرد متمایز باشد. اینها معیارهای کلی‌ای است که یک اثر را در ردیف قضاوت برای رقابت در بخش اصلی مسابقه قرار می‌دهد. حالا در بین آثاری که این معیارهای عام را دارند، فیلم‌هایی که نوآوری و مکاشفه‌های منحصر به فردی را انجام داده باشند که به پیشرفت قابلیت‌های سینمای ایران کمک کند شانس بهتری برای قرار گرفتن در بخش مسابقه را پیدا می‌کند.

پس جدا از معیارهای کلی که ذکر کردید، حضور یک فیلم در بخش مسابقه فیلم فجر منوط به نوآوری‌ها و مکاشفه‌های مطرح شده در آن است؟

خیر، این عامل به تنهایی کفایت نمی‌کند و عوامل دیگری هم دخیل هستند. از جمله این‌که باید دید تا چه اندازه یک فیلم توانایی برقراری رابطه‌ای راحت با مخاطب را دارد؟ و چقدر گستره وسیع‌تری از جلب مخاطب در داخل و خارج از کشور را در برمی گیرد؟ درنهایت هم این‌که باید دید یک فیلم چقدر از قابلیت‌ها و منابع محلی، بومی و ارزش‌های فرهنگی بهره می‌برد.

بین تمام پارامترهایی که به عنوان یکی از اعضای هیات انتخاب نام بردید از همه مهم‌تر به نظر خودتان کدام است؟

بدون شک سینما وظیفه آگاه‌سازی و طرح و بیان مسائل مهم اجتماعی را دارد، اما اگر به‌عنوان یک اثر نتواند لذت و رضایتمندی درونی را در مخاطب ایجاد کند هیچ فایده‌ای ندارد. یک اثر سینمایی باید در حدی باشد که وقتی مخاطب سالن را ترک می‌کند از تماشای آن حظ برده باشد. این‌که کلیت اثری به قدری انسجام و بیان سینمایی داشته باشد که بتوان به آن گفت اثر سینمایی تاثیرگذار، نکته بسیار مهمی است.

در سال‌های اخیر بارها دیده ایم که فیلمی بدون کیفیت و معیارهایی که از آن نام بردید صرفا به دلیل نام بزرگ فیلمسازش در جشنواره فیلم فجر اکران می‌شود. به عبارت دیگر اسم فیلمساز از قد و قواره فیلم خیلی بزرگ‌تر است، اما همین اسم می‌شود معیار انتخاب فیلم در جشنواره فجر!

این مساله جزو چالش‌هایی است که هر یک از اعضای هیات انتخاب دارند. من به شخصه تمام تلاشم این است که فیلمی صرفا به خاطر نام کارگردان یا افرادی که در آن دخیل هستند معیاری برای گزینش نباشد. امیدوارم در گفت‌وگوهایی هم که با سایر اعضا داریم این موضوع لحاظ شود و هیچ فیلمی تنها به‌دلیل مسائلی که ربطی به سینما ندارد وارد این جریان نشود. البته قبلا هم دیده ایم صاحب‌نامان سینما وقتی فیلم شان از حضور در جشنواره کنار گذاشته می‌شد جوسازی‌هایی می‌کردند که معمولا در شأن سینما هم نبود، اما به نظرم نباید مرعوب چنین جوسازی‌هایی شد. هدف حفظ شأن و ارزش‌های سینمای ایران است و باید به آن توجه کرد.

با توجه به این‌که جشنواره فیلم فجر یک وجه حاکمیتی دارد، نسبت فیلم‌هایی که در آن نمایش داده می‌شوند با اهداف و ارزش‌های انقلاب چگونه باید باشد؟

هر چقدر این ویژگی را داشته باشند که چه بهتر، اما همان‌طور که گفتم جزو معیارهای عام گزینش فیلم برای حضور در جشنواره صرفا مضمون و قصه نیست. مضمون و قصه باید با بیان سینمایی و ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بصری ساخته شود. مضمونی که بدون ساختار اصولی باشد، در حقیقت ظلم به آن است که در عمل باعث تحقیر مضمون هم می‌شود.

برای انتخاب فیلم‌ها، تعامل و رایزنی هم با سازمان سینمایی دارید؟

در سال‌هایی که من عضو هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر بودم اگر هم رایزنی بوده در جهت بالا رفتن کیفیت و اعتبار جشنواره بوده. چون اعتبار یک جشنواره به گزینش‌های آن است. هر چقدر گزینش‌ها به لحاظ حرفه‌ای، تخصصی‌تر و ارزش‌های سینمایی باکیفیت‌تری داشته باشند اعتبار یک جشنواره ارتقای بیشتری می‌یابد و اگر رایزنی‌ای هم با سازمان سینمایی انجام می‌شود در این جهت است.

شما پیش از این چند دوره در هیات انتخاب جشنواره فجر حضور داشتید؟

دقیق که یادم نیست، اما حدود 10-15 بار عضو هیات انتخاب جشنواره فجر بودم.

قطعا جشنواره فیلم فجر مهم‌ترین رخداد سینمایی کشور است. با این توضیح کارکرد این جشنواره در رونق اقتصاد و هنر سینمای ایران چیست؟

به نظرم اگر متولیان امر ندانند هر رویداد یا جشنواره‌ای را به چه هدف و انتظاری برگزار می‌کنند، بیهوده است. اگر جشنواره فجر نتواند باعث ارتقای کمی و کیفی سینمای ایران، ولو به قدر یک قدم هم شود بی‌دلیل است. ما باید در ارزیابی بعد از جشنواره به این نتیجه برسیم که جشنواره امسال توانسته به سینمای ایران کمک کند.

فکر می‌کنید در سال‌های اخیر به‌خصوص، جشنواره فیلم فجر توانسته به این میزان از تاثیرگذاری دست پیدا کند؟

قطعی نمی‌توان جواب این سوال را داد و باید مورد ارزیابی دقیق قرار بگیرد. وقتی جشنواره‌ای برگزار می‌شود باید انتظاری که از تاثیرگذاری و پیامدها و کارکردهایش، داریم برآورد کنیم و با تعریف این مفاهیم و براساس آنها، بعد از برگزاری جشنواره متخصصان ارزیابی کنند که چقدر به اهداف اولیه رسیده‌اند. اگر این کار انجام نشود هر جشنواره‌ای به عمل روتینی تبدیل می‌شود که بود و نبودش تاثیر چندانی در سینمای آن کشور ندارد. از ضعف‌های جشنواره فجر و خیلی از جشنواره‌های معتبر دنیا هم همین است که یک چنین ارزیابی‌هایی در آنها کمرنگ یا بی‌رنگ است. متولیان جشنواره صرفا از برگزاری جشنواره راضی هستند و می‌روند تا سال آینده.

خودتان چقدر به تماشای فیلم‌های سینمایی می‌روید؟

من تقریبا تمام فیلم‌ها را می‌بینم.

به نظرتان فیلم‌های فعلی می‌تواند در جهت ارتقای سطح کیفی و محتوایی سینما کمک کند؟

سینمای ما نتوانسته آنچه از آن انتظار می‌رود و در شأنش است را برآورده کند و راضی‌کننده نیست. تنوع ژانر در آن کم است و برای گروه‌های مخاطبان بالقوه سینما نیست. به عبارت دیگر عمده فیلم‌ها مختص جمعیت سینماروی مشخصی است که بخش کوچکی از تمام مخاطبان سینما هستند. سینما می‌تواند خیلی فراگیرتر باشد و می‌تواند مخاطبان مختلفی را به خود جلب کند. البته بخش زیاد از این مساله به دلیل محدودیت امکان عرضه است. در واقع آثار سینمایی در دسترس بسیاری از مخاطبان سینما به خصوص در شهرهای کوچک‌تر نیست.

بین فیلم‌هایی که امسال دیدید کدام یک را بیشتر می‌پسندید؟

«مغزهای کوچک زنگ‌زده» به کارگردانی هومن سیدی، کاری را که می‌خواست انجام بدهد به درستی انجام داد. فیلم «هزارپا» هم فیلم پرفروشی بود و با این‌که من این نوع فیلم‌ها را دوست ندارم، اما هدفی که داشته را خوب انجام داده و متناسب با میل و ذوق مخاطب عام فیلمش را طراحی کرده. این در حالی است که فیلم‌های کمدی دیگری هم در این سال‌ها ساخته شده که همین کار را نتوانسته‌اند به‌درستی انجام بدهند و به قولی سر تماشاگر کلاه گذاشته‌اند.

قطعا سازندگان فیلم‌هایی که فیلم‌هایشان از حضور در جشنواره فجر کنار گذاشته می‌شوند بعد از اعلام نتایج ناراحت می‌شوند و بعضا گلایه‌هایی می‌کنند. از همین حالا نظرتان راجع به فیلم‌هایی که به جشنواره فجر راه پیدا نمی‌کنند، چیست؟

بعضی فیلم‌ها را کسانی می‌سازند که مدعی هستند؛ در حالی که خودشان می‌دانند کار شایسته‌ای انجام ندادند. اینها اگر هم اعتراضی کنند طبیعی است و باید به عنوان یک امر عادی تحمل شود و مهم نیست، اما بعضی از فیلم‌ها مدعی هستند و سازندگانش می‌دانند فیلم خوبی ساختند. تشخیص این دو گروه پیچیده نیست و به نظرم خوب است امکان نمایش در بخش دیگری غیر از مسابقه پیدا کنند تا اصحاب رسانه، منتقدان و مخاطبان جشنواره آن را ببینند و قضاوت کنند. در واقع نمایش این‌گونه فیلم‌ها که حداقل معیارهای عمومی سینما را دارند در بخش جنبی یا حاشیه‌ای جشنواره، ناراحتی سازندگان‌شان را تعدیل می‌کند و البته این گزینه به شرطی است که فیلم‌های بخش مسابقه درست انتخاب شوند.

در پایان پیشاپیش درباره این دوره از جشنواره فیلم فجر اگر نکته‌ای باقی مانده بگویید.

امیدوارم شاهد جشنواره خوب و باکیفیتی باشیم. ما هم به نوبه خود باید تلاش کنیم انتخاب‌هایمان بر اساس معیارهای سینمایی باشد تا فیلم‌های حاضر در این بخش مسابقه به خود جشنواره و سینمای ایران اعتبار ببخشد.

ساناز قنبری

سینما