خدمت ویرگول‌ها به شاعران

اشعار این مجموعه، هم از لحاظ طول بحور و هم از حیث اوزان انتخابی از تنوع خوبی برخوردارند. مقایسه کنید:«ای منتها مسیر تماشا تو/ من نامه نگاهم و امضا تو»که اولین شعر است را با «‌گاهی به ضرب زور زرداران، گاهی به لطف کید مکاران/ چرخ مراد دهر می‌گردد، آسان به دلخواه شکمخواران». از این رو حتی اگر کتاب را یک نفس بخوانیم خسته نمی‌شویم. موضوعاتی که شاعر انتخاب کرده نیز از همین تنوع برخوردار است. این احتمالا به تجربیات متفاوت و گوناگون شاعر مربوط می‌شود. دایره کلمات شاعر گسترده است. هم از این رو که به نظر می‌رسد سبد واژگانی‌اش پر است و هم از آنجا که از کلماتی که کمتر میان شاعران نخ‌نما شده استفاده می‌کند. طیف واژگانی گسترده‌ای که از پوییدن و اصفاهان و قراولان و ارتجالی گرفته تا فرز و گشت و قاه‌قاه؛ یعنی کلماتی که در نظم و نثر قدما یافت می‌شود در کنار واژگان افواه ترکیبی دلپذیر از قدیم و جدید ساخته است. این رو کردن به زبان مردم گاه در ترکیب یا نحو به چشم می‌آید: «خودم را هم که می‌بینم، همین یاد تو می‌افتم...» در این مصرع عبارت«همین» نقشی را به عهده گرفته که در لهجه تهرانی سراغ داریم و البته وزن را هم پر می‌کند. نتیجه این تنوع، تصاویر فراوانی است که در هر شعر به دست می‌دهد. اشعار مهدی‌نژاد پر از پاره جمله‌هایی است که با تصویرهایشان به‌رغم یکدیگر می‌آیند و در کنار هم برای پیوند دادن‌شان مدام باید از ویرگول استفاده کند. تمام مدت مثل این است که صدای کسی را می‌شنویم که بریده بریده حرف می‌زند؛ هر چند لکنتی در کار نیست، ولی تصویرها به جای آن‌که آرام شکل بگیرند، به نحوی کهکشانی معنایی را افاده می‌کنند «زندگی دوست، زندگی دشمن، زندگی تلخ، زندگی شیرین/ شوکرانش که قسمت ما شد، تا که خوردست شکرش را هم» اما چنانچه گفته شد همین تصاویر متناوب می‌توانند ظرفیت تحول تعابیر را یاری رساند.

مثلا در همین غزل که می‌توانست سرتاپا گلایه از زندگی باشد می‌خوانیم «زندگی آه... رنج بی‌فرجام؛ و خدا از همه بزرگ‌تر است/ بد به این زندگی بگو، اما بعد ا...‌اکبرش را هم» احتمالا آنچه این ظرفیت را در اختیار شاعر گذاشته شوخ‌طبعی اوست. این طنز و طیبت همه جا هست؛ از گوشه کنایه‌های عاشق به معشوق مثل «چراغی بود در چشمت به سوسویی اساطیری/ نباید روشنش می‌کردی آن شب، منتها کردی» تا جایی که آشکارا زبان سیاست باز می‌کند«از بیشه صدای پای ببر آمد، فی‌الفور قراولان کمر‌بستند/ ششلولی عطسه کرد: صبر آمد، از جاده الفرار برگشتند.» این سویه سیاسی به یمن هزل و هجو چنان برنده می‌شود که می‌گذارد شاعر ترکیب‌سازی کند بدون آن‌که مخاطب را برنجاند «و عاشقان حسین و نواسگان یزید/ بر این بساط نبردی دوباره می‌کردند». عبارت«نواسگان» که دو واژه نوادگان و سگان را به هم آمیخته در واقع تمرکز بخشیدن به هجو و سویه سیاسی در قامت یک عبارت است. این ترکیب می‌تواند معرف تلاش ادبی مهدی‌نژاد باشد.

لحظه‌ای که خروش انقلابی‌اش را در افق سنتی مجاهده‌گون می‌نمایاند. حتی می‌تواند به نحوی اشاره گون لعن بددینان را یادآور شود، زیرا در غزلی آمده که رویارویی اصحاب فتنه داعش را با مدافعان حرم به تصویر می‌کشد.

علیرضا سمیعی

محقق و پژوهشگر فلسفه