سرنوشت تلخ یک ایده مترقی
روزی که قانون اساسی مشروطیت به امضای مظفرالدین شاه رسید

سرنوشت تلخ یک ایده مترقی

گزارش میدانی خبرنگار جام‌جم از موزه‌ای که هویت تهران است

تهـران به روایت طهـران

صبح یک روز پاییزی از شلوغی خیابان‌های شمال‌شرقی تهران و هیاهوی ناتمام آدم‌ها و ماشین‌ها می‌گذریم و پا می‌گذاریم به یک دنیای دیگر. عقربه‌های زمان را تا ده‌ها سال قبل عقب می‌کشیم و می‌رسیم به روزهایی که تهران شبیه امروزش نبود؛ روزگاری که دورتادورش دروازه داشت و حصار، از دروازه دولت و دروازه غار گرفته تا دروازه گمرک و دوشان‌تپه که ابتدا و انتهایش معلوم بود و ساختمان‌های بلند و بی‌قواره یکی یکی قد نکشیده بودند روی تنش. روزگاری که جمعیتش این‌طور سرریز نشده بود و هوایش جان می‌داد برای نفس کشیدن ؛ از در موزه نقشه تهران که می‌گذریم، تاریخ 232 ساله پایتخت شدن تهران مقابل چشم‌مان رژه می‌رود؛ تاریخی که به خیلی روزها قبل‌تر می‌رسد، روزگاری که تهران هنوز طهران بود و رنگ‌وروی شهرنشینی نگرفته بود، دهی بود کوچک در حاشیه رشته کوه البرز. اینجا همه چیز بوی خاطره می‌دهد و رد و نشانی دارد از گذر ایام. فصل مشترک همه این خاطره‌ها اما به تهران می‌رسد، به پرجمعیت‌ترین شهر و پایتخت کشورمان، ایران. شهری که سابقه پایتخت‌شدنش به سال‌ها پیش برمی‌گردد؛ به 22 اسفند 1164 هجری خورشیدی، زمانی که توسط آقامحمدخان قاجار به‌عنوان پایتخت ایران نامگذاری شد؛ سندی که سابقه پایتختی تهران را به 232 سال پیش برمی‌گرداند. 111 سال پیش اما، تقریبا یک سال و سه ماه بعد از امضای فرمان مشروطیت ایران توسط مظفرالدین شاه قاجار، متمم قانون اساسی مشروطه در 14 مهر 1286 شمسی به امضای محمدعلی‌شاه قاجار رسید و طبق اصل چهارم این متمم، طهران به عنوان پایتخت ایران معرفی شد. در موزه نقشه تهران، دیوارها خاطره‌هایی عزیز از روزهای دور تهران را قاب گرفته‌اند. همان ابتدای ورود، سمت چپ، تهران قدیم و دروازه‌های نام‌آشنا و کوچه و محله‌ها‌ با 18 تصویر بزرگ به پیشوازتان می‌آید. 18 تصویر که رد و نشان‌شان به عکاسخانه تهامی می‌رسد. به مجموعه تصاویر استاد جواد تهامی که سال‌هاست کنج میدان بهارستان با نام فتو‌تهامی، بخشی از تاریخ تصویری تهران را در خودش جا داده . حالا 18 تصویر ناب از این مجموعه عکس، اینجا کنار هم، خاطره‌ای از روزگار گذشته تهران را مقابل چشم بازدیدکننده‌ها به تصویر می‌کشد، خاطره‌ای به رنگ سیاه و سفید از تهرانی که در دوره ناصری 12 دروازه داشت. تصاویری که حالا بیش از 80 سال از عمرشان می‌گذرد. دروازه شمیران این عکس‌ها، از سال 1315 که در قاب دوربین نشسته تا امروز، 82 سال عمر کرده و دروازه دوشان‌تپه و دروازه قزوین، 97 سال. خیابان لاله‌زار، معروف‌ترین خیابان تهران قدیم هم در قاب این تصاویر در سال 1310 ثبت شده و حالا 87 ساله است؛ زندان قصر و دروازه دولت هم 85 ساله‌اند. آخرین تصاویر این مجموعه ارزشمند اما به بلوار کشاورز و میدان امام‌حسین(ع) می‌رسند به تهران سال‌های 1340 و 1344، روزگاری که چهره تهران متفاوت‌تر از قبل شده بود. نقشه‌های قدیمی تهران، اما بعد از این تصاویر در دیوار سمت راستی مجموعه به انتظار بازدیدکننده‌ها نشسته‌اند، نقشه‌هایی که به گفته میترا خراسانیان، مدیر موزه نقشه تهران، با هدف حفظ هویت تهران کنار هم جمع شده‌ است. اتفاقی که خراسانیان درباره‌اش می‌گوید: «به این دلیل که یکی از وظایف شهرداری‌ها به‌عنوان مسؤول و سیاستگذار در حوزه شهر، حفظ و نگهداری اسناد تاریخی شهر و همچنین فعالیت در عرصه‌های پژوهش، صیانت، احیا و معرفی اسناد تاریخی به عنوان هویت شهر است. این مجموعه راه‌اندازی شده است و علاوه بر جمع‌آوری، احیا و نگهداری نقشه‌ها و اسناد در شرایط استاندارد اهداف دیگری را هم دنبال می‌کند.» اهدافی که خراسانیان از آن صحبت می‌کند، به فرهنگ‌سازی بین اقشار مختلف جامعه درباره نقشه‌خوانی و تهران‌شناسی می‌رسد و جمع‌آوری تجهیزات نقشه‌برداری و تاریخی و ایجاد یک محیط علمی و پژوهشی برای دانشجویان و دانش‌آموزان. اتفاقی که به‌گفته خراسانیان، به همت سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران و با کمک گرفتن از تیم مرمت مجلس شورای اسلامی انجام شده و نتیجه‌اش به‌وجود آمدن گنجینه‌ای شامل بیش از 5000 شیت نقشه است.
کد خبر: ۱۱۶۹۱۸۷

نقشه عبدالغفار از گذشته تهران

نقشههای نشسته روی تن دیوارهای این موزه، تهرانِ گذشته و امروز را به تصویر میکشند، از آدمهایی که شاید دیگر اثری از آنها باقی نمانده باشد، همگی خاطره شده‌اند در لابه‌لای آلبوم عکس‌های خانوادگی.بین این نقشه‌ها اما نقشه عبدالغفار، یکی از آن نقشه‌های ناب است؛ نقشه‌ای که خراسانیان در توضیحش به ما می‌گوید: «در رابطه با شهر تهران نقشه‌های متعددی تهیه شده است؛ مثل نقشه ناسکوف، افسر ارتش روسیه که سابقه‌اش به سال 1826 میلادی و دوران فتحعلی شاه قاجار می‌رسد، اما اینجا ما نقشه عبدالغفار را داریم که جزو دقیق‌ترین و معتبرترین نقشه‌هایی است که از تهران قدیم موجود است. ترسیم این نقشه به‌عهده عبدالغفار نجم‌الملک، از استادان مطرح مدرسه دارالفنون بوده؛ عبدالغفار به همراه 20 نفر از شاگردانش به دستور ناصرالدین‌شاه، شروع می‌کند به مساحی و ترسیم نقشه تهران. شروع این کار سال 1285 بوده اما چهار سال ترسیم این نقشه زمان می‌برد و درنهایت سال 1309 شمسی چاپ می‌شود.»

دستگاههای عتیقه ترسیم نقشه

ادوات و تجهیزات نقشه برداری، اطلسها و کتب قدیمی و اسناد تاریخی بلدیه شهر تهران! همه آن چیزهایی است که در طبقه پایین نمایشگاه دائمی نقشه تهران به انتظار بازدیدکنندهها نشستهاند؛ ابزارهایی قدیمی که هر کدام به ترسیم بخشی از نقشههای تهران قدیم کمک کردهاند. با خراسانیان مقابل بزرگترین دستگاه این مجموعه میایستیم، وسیلهای فلزی و قهوهایرنگ که خراسانیان دربارهاش میگوید: این دستگاه به اسم A8 معروف است و یکی از نمونه ابزارهای تبدیل عکس هوایی به نقشه بوده است. کار شرکت بیلد سوئیس که زمانی مورد استفاده قرار می‌گرفت این بوده که عکس‌های هوایی‌ای را که از یک منطقه تهیه شده بود به نقشه تبدیل می‌کرد. با کمک این دستگاه و با استفاده از تنظیم نقاط X ،A و Z این عکس‌ها را به صورت سه‌بعدی می‌دیدند و در نهایت نقشه ترسیم می‌شد.»

قدمت این ابزار نقشه‌برداری، به گفته خراسانیان به بیش از صد سال پیش می‌رسد و جزو اولین دستگاه‌هایی بوده که کار تبدیل عکس به نقشه را انجام می‌داده است.

نقشهای که یک سند تاریخی است

بین همه نقشههای موجود در موزه نقشه تهران، اما یکی از نقشهها به یک نام آشنا در تاریخ کشورمان میرسد؛ محمد مصدق، رهبر نهضت ملی شدن نفت. نقشهای تاریخی از بخشی از شهر قزوین با دستنوشته و مهری از دکتر مصدق که سابقهاش به سال 1300 هجری شمسی میرسد. این نقشه تاریخی که در ابعاد 55×71 سانتیمتر و با نام «نقشه قزوین، بلوک خرقان قریه حصار ارمنی» در گنجینه نمایشگاه دائمی نقشه تهران نگهداری میشود، توسط «اللهیارخان» برداشت و ترسیم شده است.

توضیحات بیشتر درباره این سند قدیمی را از زبان خراسانیان بخوانید: «در سال 1300 از آقای مصدق خواسته می‌شود درباره مالکیت قطعه زمینی در قزوین داوری کند و به‌عنوان امین مردم، این ملک را به‌عنوان املاک خالصه معرفی کند. املاک خالصه در زمان قدیم جزو املاک دولتی محسوب می‌شد. این نقشه حالا بعد از گذشت 97 سال، هم یک نقشه قدیمی از گذشته کشورمان است و هم به علت این‌که حاوی دستخطی از دکتر مصدق است، به یک سند تاریخی هم تبدیل شده است.»

مینا مولایی

جامعه

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها