تهـران به روایت طهـران

صبح یک روز پاییزی از شلوغی خیابان‌های شمال‌شرقی تهران و هیاهوی ناتمام آدم‌ها و ماشین‌ها می‌گذریم و پا می‌گذاریم به یک دنیای دیگر. عقربه‌های زمان را تا ده‌ها سال قبل عقب می‌کشیم و می‌رسیم به روزهایی که تهران شبیه امروزش نبود؛ روزگاری که دورتادورش دروازه داشت و حصار، از دروازه دولت و دروازه غار گرفته تا دروازه گمرک و دوشان‌تپه که ابتدا و انتهایش معلوم بود و ساختمان‌های بلند و بی‌قواره یکی یکی قد نکشیده بودند روی تنش. روزگاری که جمعیتش این‌طور سرریز نشده بود و هوایش جان می‌داد برای نفس کشیدن ؛ از در موزه نقشه تهران که می‌گذریم، تاریخ 232 ساله پایتخت شدن تهران مقابل چشم‌مان رژه می‌رود؛ تاریخی که به خیلی روزها قبل‌تر می‌رسد، روزگاری که تهران هنوز طهران بود و رنگ‌وروی شهرنشینی نگرفته بود، دهی بود کوچک در حاشیه رشته کوه البرز. اینجا همه چیز بوی خاطره می‌دهد و رد و نشانی دارد از گذر ایام. فصل مشترک همه این خاطره‌ها اما به تهران می‌رسد، به پرجمعیت‌ترین شهر و پایتخت کشورمان، ایران. شهری که سابقه پایتخت‌شدنش به سال‌ها پیش برمی‌گردد؛ به 22 اسفند 1164 هجری خورشیدی، زمانی که توسط آقامحمدخان قاجار به‌عنوان پایتخت ایران نامگذاری شد؛ سندی که سابقه پایتختی تهران را به 232 سال پیش برمی‌گرداند. 111 سال پیش اما، تقریبا یک سال و سه ماه بعد از امضای فرمان مشروطیت ایران توسط مظفرالدین شاه قاجار، متمم قانون اساسی مشروطه در 14 مهر 1286 شمسی به امضای محمدعلی‌شاه قاجار رسید و طبق اصل چهارم این متمم، طهران به عنوان پایتخت ایران معرفی شد. در موزه نقشه تهران، دیوارها خاطره‌هایی عزیز از روزهای دور تهران را قاب گرفته‌اند. همان ابتدای ورود، سمت چپ، تهران قدیم و دروازه‌های نام‌آشنا و کوچه و محله‌ها‌ با 18 تصویر بزرگ به پیشوازتان می‌آید. 18 تصویر که رد و نشان‌شان به عکاسخانه تهامی می‌رسد. به مجموعه تصاویر استاد جواد تهامی که سال‌هاست کنج میدان بهارستان با نام فتو‌تهامی، بخشی از تاریخ تصویری تهران را در خودش جا داده . حالا 18 تصویر ناب از این مجموعه عکس، اینجا کنار هم، خاطره‌ای از روزگار گذشته تهران را مقابل چشم بازدیدکننده‌ها به تصویر می‌کشد، خاطره‌ای به رنگ سیاه و سفید از تهرانی که در دوره ناصری 12 دروازه داشت. تصاویری که حالا بیش از 80 سال از عمرشان می‌گذرد. دروازه شمیران این عکس‌ها، از سال 1315 که در قاب دوربین نشسته تا امروز، 82 سال عمر کرده و دروازه دوشان‌تپه و دروازه قزوین، 97 سال. خیابان لاله‌زار، معروف‌ترین خیابان تهران قدیم هم در قاب این تصاویر در سال 1310 ثبت شده و حالا 87 ساله است؛ زندان قصر و دروازه دولت هم 85 ساله‌اند. آخرین تصاویر این مجموعه ارزشمند اما به بلوار کشاورز و میدان امام‌حسین(ع) می‌رسند به تهران سال‌های 1340 و 1344، روزگاری که چهره تهران متفاوت‌تر از قبل شده بود. نقشه‌های قدیمی تهران، اما بعد از این تصاویر در دیوار سمت راستی مجموعه به انتظار بازدیدکننده‌ها نشسته‌اند، نقشه‌هایی که به گفته میترا خراسانیان، مدیر موزه نقشه تهران، با هدف حفظ هویت تهران کنار هم جمع شده‌ است. اتفاقی که خراسانیان درباره‌اش می‌گوید: «به این دلیل که یکی از وظایف شهرداری‌ها به‌عنوان مسؤول و سیاستگذار در حوزه شهر، حفظ و نگهداری اسناد تاریخی شهر و همچنین فعالیت در عرصه‌های پژوهش، صیانت، احیا و معرفی اسناد تاریخی به عنوان هویت شهر است. این مجموعه راه‌اندازی شده است و علاوه بر جمع‌آوری، احیا و نگهداری نقشه‌ها و اسناد در شرایط استاندارد اهداف دیگری را هم دنبال می‌کند.» اهدافی که خراسانیان از آن صحبت می‌کند، به فرهنگ‌سازی بین اقشار مختلف جامعه درباره نقشه‌خوانی و تهران‌شناسی می‌رسد و جمع‌آوری تجهیزات نقشه‌برداری و تاریخی و ایجاد یک محیط علمی و پژوهشی برای دانشجویان و دانش‌آموزان. اتفاقی که به‌گفته خراسانیان، به همت سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران و با کمک گرفتن از تیم مرمت مجلس شورای اسلامی انجام شده و نتیجه‌اش به‌وجود آمدن گنجینه‌ای شامل بیش از 5000 شیت نقشه است.