میانکاله گردوخاک می‌کند

تالاب بین‌المللی میانکاله با مساحتی بالغ بر 68 هزار و 800 هکتار (پهنه آبی و خشکی)، یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره جهان در شمال شرقی شهرستان بهشهر در استان مازندران واقع شده و یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر و زمستان‌گذر و پناهگاه بیش از ۲۳۰ گونه پرنده مهاجر و بومی است با ۱۸۰ گونه گیاهی که این تالاب و محیط پیرامونش را به یکی از جاذبه‌های گردشگری کشورمان هم تبدیل کرده است.

اما این تالاب و زیستگاه و جاذبه گردشگری ظاهرا حال و روز خوبی ندارد و چه کسی فکرش را می‌کرد که این روزها مهم‌ترین اخبار مربوط به آن، خبر کم‌آبی و خشک شدن باشد؟

واقعیت این است که در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی و کاهش دبی آب ورودی، تالاب در معرض خشکسالی شدید قرار گرفته، طوری که طبق آخرین آمارها در تابستان 1396 از 45 هزار هکتار پهنه آبی میانکاله، مساحتی حدود ده هزار هکتار یعنی معادل 20 درصد آن خشک شده و تعداد زیادی از پرندگان مهاجر زمستان‌گذران این منطقه نیز از بین رفته‌اند و مجموعه این تالاب در خطر است، بویژه این‌که اکنون سخن از تبدیل شدن آن به کانون گردوغبار مطرح است.

سال به سال تشنه‌تر می‌شود

کانون گردوغبار شدن میانکاله شاید در وهله اول غیرقابل باور بنماید، اما وقتی مدیرکل هواشناسی مازندران به ما می‌گوید که میزان ورودی آب‌های تغذیه‌کننده تالاب میانکاله تقریبا به صفر رسیده و بارندگی‌های فصلی نیز پاسخگوی نیاز منطقه نیست، باورپذیرتر خواهد شد. محمدرضا رضوی، حفر غیرمجاز چاه‌های کشاورزی و برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی را عمده‌ترین عوامل کاهش آب ورودی به تالاب می‌داند و اضافه می‌کند: آبی که قرار بود از رودخانه گرگان رود به روستای قره‌تپه و از آنجا به میانکاله بریزد، به دلیل ساخت سدهای متعدد پشت آن از جمله سد «بوستان» و سد «وشمگیر» به صفر رسیده و از سویی کشاورزان منطقه با روی آوردن به کشت محصولات آب‌بر چون جالیز و شالیزار قطره‌ای برای تالاب باقی نمی‌گذارند. به گفته وی، در منطقه‌ای که دمای هوا در تابستان به 44 درجه سانتیگراد می‌رسد و سرعت تبخیر آب دو متر در سال است، هیچ جایگزینی برای برگشت آب به تالاب وجود ندارد. از سویی تراکم جمعیت در روستاهای اطراف کردکوی، گنبد، بندرگز و کلاله و الگوی نامناسب کشت در این مناطق موجب خروج آب‌های باقی مانده شده از سویی فرسایش و پوکی خاک منطقه هم موجب نفوذ آب شور دریا به این تالاب شده که همه این عوامل در مجموع، اکوسیستم غنی و کم نظیر تالاب را به سمت خشکی و نابودی سوق داده است.

گشاده‌دستی خزر هم تمام شد

مدیرکل هواشناسی مازندران درعین حال از کاهش سطح آب دریای خزر در سال‌های اخیر خبر داده و می‌گوید: با توجه به این‌که عمده حوضه آبریز دریای خزر در کشور روسیه قرار دارد و از طریق رودخانه ولگا تامین می‌شود، مدیریت این بخش از دست ما خارج است و کانال خزینی هم به عنوان یکی از شریان‌های اصلی تغذیه‌کننده تالاب امروز بسته شده و تنها ورودی باقی مانده، تنگه چپقلی و تنگه عاشوراده است که آنها هم به دلیل لایروبی نشدن و پایین رفتن سطح دریا در حال خشک شدن هستند.

مدیر آموزش اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران و رئیس سابق تالاب میانکاله هم در خصوص میانکاله به جام‌جم می‌گوید: تاکنون بیش از 20 درصد مساحت تالاب میانکاله خشک شده و بیم آن می‌رود تا چند سال آینده به طور کامل خشک شود.

پرندگان مهاجر دیگر میانکاله را دوست ندارند

علی ابوطالبی با بیان این‌که قسمت کم عمق تالاب به دلیل تابش نور خورشید به کف آن دارای یکی از غنی‌ترین ذخایر آبزیان، جلبک‌ها و پلانکتون‌ها در شمال کشور است، می‌افزاید: با توجه به فراوانی منابع غذایی و تنوع گونه‌های گیاهی، تالاب میانکاله محیط مناسبی برای رشد آبزیان و زندگی پرندگان مهاجر و زمستان گذران است که متاسفانه امروز به دلیل افزایش دما و خشکی تدریجی تالاب، صید غیرقانونی پرندگان و پهن کردن دام‌های هوایی و از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی پیرامون تالاب، تعداد پرندگان مهاجر از یک میلیون قطعه به 400 هزار قطعه کاهش یافته است.

به گفته وی، در گذشته PH تالاب میانکاله شش تا هفت بود، یعنی رقمی بسیار کمتر از دریا، اما امروز به ده رسیده و همین مساله موجب از بین رفتن درختچه‌های مقاوم «گز» شده که در آب‌های لب شور قادر به حیات بودند حتی اگر نیم متر از تنه آنها در آب فرو می‌رفت. متعاقب این امر بسیاری از گونه‌های گیاهی مقاوم به آب شور تالاب از قبیل «سالی سولاها» و «هالوفیدها» که قادر به تثبیت خاک هستند از بین رفتند که در صورت تداوم این روند، خطر انتشار ریزگردها در سال های آتی دور از ذهن نیست و بسته به جهت باد بزودی شاهد فرود آمدن غبار بر سر مردم بهشهر و ساکنین گرگان یا مردم مرکز استان خواهیم بود.

مهتاب مظفری‌سوادکوهی