همه یاران ایرانی امام حسین (ع)

با جغجغه‌زنی، پرسه‌زنی و نخل‌گردانی در ابیانه

ابیانه را حتما می‌شناسید؛ یکی از باستانی‌ترین و زیباترین روستاهای ایران در شهرستان نطنز اصفهان با آداب و رسوم کهن ملی و مذهبی. مهم‌ترین آیین مذهبی و قدیمی مردم ابیانه مربوط به دهه اول عاشورا بویژه تاسوعا و عاشوراست؛ رسومی مثل جغجغه‌زنی، نخل‌گردانی و پرسه‌زنی.

جغجغه‌زنی، رسمی است به جای مانده از ایران باستان در ابیانه و اجرایش یعنی این‌که تاسوعا رسیده و وقت عزاداری است. اول یک نوحه‌خوانی و بعد هم صدای چِک‌ چک به هم خوردن جغجغه‌های چوبی که با صدای طبل و سنج و نوحه مداح درمی‌آمیزد و آغاز سوگواری را اعلام می‌کند. جغجغه‌زنی شروع نشده، مردم روستا در مراسم پرسه‌زنی، دسته‌دسته در کوچه‌ها به راه می‌افتند و در مقابل خانه‌هایی که طی یک سال گذشته عزیزی را از دست داده‌اند، فاتحه‌ای می‌خوانند. حالا دیگر جغجغه‌زنی و پرسه‌زنی به پایان رسیده و وقت نخل گردانی است. نخل نمادی از تشییع جنازه امام حسین (ع) است و رسمی به‌جا مانده از آیین سووشون(سوگ سیاوش)در ایران باستان. نخل روی دوش مردم روستا در مسیری بسیار سخت (کوهی با شیب تند) به حرکت درمی آید، صبح روز عاشورا و از محله بالا به طرف محله میان ده. نخل به‌راه می‌افتد و مردم و دسته‌های زنجیرزن هم پشت سرش؛ هم ابیانه‌ای‌ها و هم گردشگران که شمارشان به بیش از هزار می‌رسد. باشکوه‌ترین صحنه این عزاداری اما وقتی است که نخل محله بالا و نخل محله پایین در میان ده به‌هم می‌رسند و پس از دقایقی وداع گویان جدا شده و هرکدام به مسیر خود ادامه می‌دهند تا به حسینیه‌های پایین ده و محله پرزله برسند.

طشت‌گذاری باشکوه اردبیلی‌ها

اردبیلی‌ها تشنگی اهل حرم و بویژه سقای کربلا (حضرت عباس) را دستمایه یکی از مهم‌ترین آیین و رسوم عاشورایی‌شان کرده‌اند؛ رسم «طشت‌گذاری» یا «طشت گردانی». طشت اینجا نماد مشک سقای کربلا، نماد آب، نماد رود و نماد فراتی است که بر حسین(ع) و یارانش بسته شد. این رسم چند روز پیاپی و با شور و حال خاصی در حسینیه اوچدکان، مسجد جامع و مسجد اعظم اردبیل برگزار می‌شود. شور و حال عجیبی است، نوحه خوانان می‌خوانند، زنجیرزنان زنجیر می‌زنند، طبل زنان بر طبل می‌زنند و در شیپور می‌دمند و عَلَم‌ها روی دوش عزاداران به رقص در می‌آیند. در این میان مشکی پر آب می‌شود و همراه طشت‌هایی از جنس برنز یا مس که معمولا بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل می‌شود، به سمت مسجد برده و طواف داده می‌شود.

طشت‌ها که در جای مخصوص خود آرام گرفت، ریش سفیدان دعای مخصوص طشت‌گذاری می‌خوانند و طشت‌ها پر از آب می‌شود. حالا آب این طشت‌ها متبرک شده؛ برای آنها که اعتقاد راسخی دارند و تلاش می‌کنند قدری از آب را برای تبرک و اجابت حاجت با خود به خانه ببرند.

آیین طشت‌گذاری علاوه بر اردبیل در استان‌های ترک زبان دیگری چون آذربایجان هم در روزهای پایانی ماه ذی‌الحجه و ابتدایی محرم اجرا می‌شود و نشانه‌ای برای آماده شدن برای مراسم سوگواری امام حسین(ع) است.

چلچلا در شهر تاریخی مجن سمنان

سمنانی‌ها هم چند رسم عاشورایی جالب دارند؛ علم‌بندان یکی از این رسوم است که نماد آن چوب بلندی است با یک پنجه فلزی نصب شده در راس آن. علم برای آویختن نذورات مردم در شهر گردانده و پس از پوشیده شدنش با نذورات مردم، با احترام بلند و جابه‌جا می‌شود. آیین نخل‌گردانی درحالی که نخل با پارچه‌های سبز و مشکی پوشانده شده و در قسمت جلوی آن تصاویر امامان، شهدا و آینه آویزان است، رسم دیگر سمنانی‌هاست. اما مردم در شهرستان سرخه و روستای اعلا با مراسمی خاص به نام سنگ‌زنی و با در دست گرفتن دو چوب به اندازه کف دست و کوبیدن آنها اعلام عزاداری و سوگواری می‌کنند. آیین معنوی «چِلچِلا» در شهر تاریخی مجن، آیینی است که در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده و جلوه‌ای دیگر از ابراز عشق و ارادت عشاق حسینی سمنان است. این مراسم به این دلیل چلچلا نامیده می‌شود که فضای تکیه را با تعدادی جاجیم و چادرشب فرش کرده و چهل پایه چراغ شمعدان برای برگزاری مراسم در آن می‌چینند.

سیستانی‌ها نه غذا می‌پزند و نه سوزن‌دوزی می‌کنند

سیستان و بلوچستان خطه صنایع‌دستی و سوزن‌دوزی و حصیربافی است. صنایعی که بیشتر به دست زنان جان می‌گیرد و راهی است مهم برای کسب معیشت. مردم نجیب این خطه در جنوب شرقی کشورمان، عزاداربودنشان را با دست کشیدن از ساخت صنایع‌دستی نشان می‌دهند. شیعیان که عمدتا در شمال این استان زندگی می‌کنند با نپختن غذا طی سه روز پیش از آغاز ماه محرم و تلاوت قرآن و ذکر دعا توسط ریش‌سفیدان بر فراز بام خانه‌ها به پیشواز محرم می‌روند و با روزه‌داری در روزهای تاسوعا و عاشورا با کربلاییان همدردی می‌کنند. در این ماه زنان بافت و ساخت صنایع‌دستی را کنار می‌گذارند و لباس نو نمی‌خرند. علاوه بر شیعیان،‌ اهل سنت هم به توصیه علمای خود در روز عاشورا روزه می‌گیرند و ساعات بیشتری را در این ماه به عبادت اختصاص می‌دهند؛ چرا که اعتقاد دارند درهای توبه در این ماه باز است.

هزاران قربانی پای عَلَم مراغه‌ای‌ها

یکی از مهم‌ترین رسوم عاشورایی مردم آذربایجان‌شرقی را می‌توان در مراغه دومین شهر بزرگ این استان نظاره کرد. مراغه‌ای‌ها «علمی» دارند به ارتفاع 50متر؛ پیچیده در پارچه‌ها و روسری‌های سبز، سرخ، سیاه و سفید. علم‌شان را سومین روز از محرم در محله دروازه برپا می‌کنند و هنگام برپایی و نصب پارچه‌ها و پرچم‌های هیات‌های مختلف بر سر و رویش، هزاران راس گوسفند زیر پای علم قربانی می‌کنند؛ نذوراتی هدیه به سالار شهیدان و بهانه‌ای برای شفای مریضان و اجابت حاجت حاجتمندان. «علم‌بندی»، از آئین‌های کهن‌شهر مراغه در سوگواری سید و سالار شهیدان است و این عَلم تا اربعین به همان صورت برافراشته می‌ماند و ۲۸ ماه صفر با سینه‌زنی و نوحه‌خوانی هیأت‌های مراغه
واچیده می‌شود.

بیل‌زنی به نیت نزول برکت در خوسف

به غیر از مراسم علم‌بندان یا به گویش محلی علم‌بندو و نیز نخل‌گردانی که با برخی تفاوت‌ها نسبت به دیگر استان‌ها در خراسان جنوبی هم برگزار می‌شود،‌ آیین بیل‌زنی که ثبت ملی شده هم در شهر خوسف این استان، شیوه‌ای منحصر به فرد از برگزاری مراسم عزاداری در روز عاشوراست. بیل‌زنی دارای سابقه‌ای طولانی است که البته برای مدتی ممنوع بوده و حالا دوباره، چند سالی است که برگزار می‌شود. حاضران در مراسم، بیل به دست، دایره‌وار و به دیگری چسبیده، بیل‌هایشان را به طرف آسمان می‌گیرند و در هنگام حرکت هر یک از نفرات به هوا پریده و تیغه بیلش را به بیل‌های دیگر می‌زند و همه با هم یک صدا می‌گویند: «حیدر علی». اهالی این شهر بر این باورند که اگر بیل نزنند آن سال برای آنها سال خوبی نخواهد بود و به محصولاتشان آسیب خواهد رسید.

ساده اما باشکوه در حسینیه زنجان

زنجان است و یک عزاداری پرسوز و گداز و آتشین در حسینیه اعظمش با هزاران قربانی و هزاران هزار دل بی‌قراری که هرساله از سراسر کشور در میدان مقابل حسینیه جمع می‌شوند و عزاداری می‌کنند. شهرت عزاداری زنجانی‌ها بیشتر به سبب اجتماع عظیم عزاداران در همین حسینیه است که در هشتمین روز از محرم و به یاد حضرت ابوالفضل(ع) گردهم می‌آیند. در این دسته عزادار عظیم نه از علم‌کشی خبری هست و نه از زنجیرزنی و طبل و دهل رایج در دسته‌های عزاداری؛ آنچه هست فقط و فقط زمزمه نوحه‌های سنتی و قدیمی و سینه زنی و اشک و آه است که از عمق جان‌های سوخته راهی به چشم عزاداران یافته. خلوص این عزاداری ساده میلیونی باعث شده بسیاری از هموطنان نذر و نیت کنند و به قصد اجابت راهی زنجان شوند.

طبق‌کشی، تشییع شهدا و درخت خونبار؛ هر 3 در قزوین

قزوین استان کوچکی است؛ تاریخی و پرظرفیت، اما تاحدی ناشناخته. به همان اندازه که ظرفیت‌های میراثی و تاریخی بسیار دارد، آیین‌های متنوع و متعددی هم درخصوص عزاداری‌های عاشورایی دارد. طبق‌کشی، تشییع شهدای کربلا و درخت خونبار از جمله این آیین‌های عاشورایی است. در مراسم طبق‌کشی، قزوینی‌های عزادار طبقی از چوب به ارتفاع حدود یک و نیم متر و قطر یک متر را که بیشتر آن آینه کاری شده تهیه کرده، بر سر می‌گذارند و حمل می‌کنند. مراسم تشییع شهدای کربلا اما رسمی است زنانه و پرسوز و گداز. زنان قزوینی همه ساله در سیزدهم محرم با اجتماع در مسجد علی اکبر و حرکت به سمت امامزاده حسین پیکرهای شهدای کربلا را به‌صورتی سمبلیک و نمادین تشییع می‌کنند. اما درخت خونبار، حکایت چنار کهنسالی در روستای زرآباد از توابع رودبار الموت است که به اعتقاد اهل محل، هر سال هنگام اذان صبح روز عاشورا، از ساقه‌های آن مایع قرمز رنگی به بیرون تراوش می‌کند و به همین بهانه مردم گرداگرد آن جمع شده و در دسته‌های گوناگون عزاداری می‌کنند.