ماکو ؛ مقصدی میان مرزهای تاریخ و طبیعت

به گزارش جام‌جم، منطقه مرزی ماکو، شهرستان‌ها و روستاهای این منطقه در آذربایجان غربی از بکرترین مناطق ایران برای طبیعت‌گردی است، در عین حال وجود بناهایی مربوط به سده‌های گذشته، میراثی فرهنگی و تاریخی برای منطقه بر جای گذاشته است. مردم این منطقه بیشتر به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند و کردهای منطقه نیز به زبان کردی کرمانجی سخن می‌گویند و با وجود این‌که امروز ارامنه چندان در این منطقه زندگی نمی‌کنند، اما بسیاری از نام‌ها از زبان ارمنی در این منطقه باقی مانده است.

شهری میان کوه‌های سنگی

نام ماکو از ترکیب ماغ و کوی شکل گرفته و ماغ به معنای روحانی زرتشتی است و احتمالا این نام از سده اول قبل از میلاد روی این شهر و منطقه مانده است. در زبان ارمنی نیز ماکو به معنای چراگاه است و به دلیل وجود چراگاه‌های بزرگ در منطقه به آن ماکو گفته می‌شود. البته روایتی عامیانه هم هست که می‌گوید وقتی شاه صفوی به سرحدات ایران رفت و به شهری با ارتفاع دو کوهستان رسید، به آسمان نگاه کرد و پرسید: پس ماه کو؟ و از آن زمان بود که نام شهر ماکو شد؛ شهری که زیر یک کلاهک عظیم سنگی ساخته شده و انتهای همه کوچه‌های آن به صخره‌ها و سنگ‌ها می‌رسد و رودخانه جاری میانه آن نوید زندگی می‌دهد. نشستن زیر کلاهک صخره‌ای عظیم و چای خوردن در قهوه‌خانه‌ای با قدمت بیش از نیم قرن در دل شهری که میعادگاه صخره و رود و دشت و کوه است، تجربه‌ای متفاوت با هر لحظه دیگری در سفر به شهری مثل ماکو است. کلاهک سنگی ماکو در جهان بی‌نظیر است و یک دژ وسیع را نیز زیر خود جای داده بود؛ قلعه قبان که ساختش را به دوره تیموریان نسبت می‌دهند و آثاری از دوره مغول‌ها و سلجوقیان نیز از آن به دست آمده و قرار است به همراه بزرگترین کلاهک سنگی جهان که مانند یک چتر قلعه را در خود جای داده، نامزد ثبت در فهرست میراث جهانی شود.

۳۰ بنای تاریخی فقط در شهر ماکو شناسایی شده که از این تعداد ۲۳ بنا به ثبت ملی رسیده است. عمارت باغچه جوق یکی از این بناها و مربوط به حدود 120 سال قبل است که در زمان حکومت قاجار به عنوان مقر حکمرانی سردار ماکو شناخته می‌شده، این عمارت اکنون بنایی در فهرست آثار ملی ایران و متعلق به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است و گردشگران می‌توانند بسادگی از این بنا که اکنون کاربری موزه دارد، بازدید کنند. زیبایی این بنا در معماری تلفیقی و قرینه آن و البته مجسمه‌های گچی در نمای خارجی بناست.

پرواز لک‌لک‌ها بر فراز مزرعه‌های آفتابگردان

شهرستان شوط که راه رسیدن به روستای خوک است، در چهار کیلومتری رودخانه زنگمار قرار دارد و از شمال غربی با ماکو و از شمال شرقی با پلدشت همسایه است. گرچه وجه تسمیه این شهر از نام ارمنی آشوط گرفته شده، اما امروز هیچ ارمنی زبانی در این شهر ساکن نیست.

روستای خوک با 77 خانوار و 280 نفر جمعیت در ده کیلومتری شهرستان شوط قرار گرفته است. بیشتر ساکنان این روستا کشاورزی می‌کنند و مزرعه‌های آفتابگردان زیبایی منطقه را دو چندان کرده. وجه تسمیه این روستا به واژه خاچ نسبت داده می‌شود که در زبان ارمنی به معنای صلیب است و گرچه امروز ارامنه در این منطقه زندگی نمی‌کنند، اما نام‌ها و نشان‌هایی از این زبان در حوالی ماکو و شهرستان شوط به وفور دیده می‌شود.

بنای عمارت خان یکی از بناهای تاریخی منطقه ماکو در روستای خوک است که در پنج کیلومتری شوط قرار گرفته. این بنا نمونه بارزی از عمارت‌های اواخر دوران قاجار است که امروز در حال استفاده شخصی و متاسفانه در حال تخریب است.

از همه اینها که بگذریم، لک‌لک‌هایی که بر فراز روستای خوک و منطقه شوط پرواز می‌کنند، بی‌شک یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی منطقه محسوب می‌شوند. برای کسانی که سال‌ها در شهرهای بزرگ و شلوغ زندگی کرده‌اند، تصور پرواز پرندگانی به زیبایی و شگفت‌انگیزی لک‌لک و لانه‌هایی که بالای هر تیر چراغ برق ساخته شده است، غیرممکن است. اما در شوط و خوک هر لحظه به بالای سر خود نگاه کنی، در آسمان آبی پرندگانی می‌بینی که بی‌پروا از فاصله‌ای بسیار نزدیک از شهر عبور می‌کنند.

آبادانی در عین کم‌آبی

هنگامی که وارد روستا می‌شوی درختان تبریزی را می‌بینی که خود را به باد خنک دم غروب سپرده‌اند و لابه‌لای آنها پر از درختان میوه است. آلو و سیب و بوته‌های خیار و گوجه، رنگ و روی روستا را در این فصل به کلی تغییر داده، هرچند اهالی روستا معتقدند که پاییز و زمستان این منطقه چیز دیگری است. روستای هاسون یکی از روستاهای کم‌جمعیت منطقه ماکو با جمعیت حدود 200 نفر و 60 خانوار است. دسترسی مردم این روستا به آب آشامیدنی بسیار محدود است و اهالی برای شست‌وشوی لباس‌ها و ظرف‌ها، از چشمه‌ای در بالادست روستا استفاده می‌کنند. با این حال وقتی وارد روستا می‌شوی، نخستین چیزی که نظرت را جلب می‌کند، آبادانی و جریان زندگی در روستاست؛ روستایی با درختان پربار آلو، زردآلو، سیب و شلیل، مردمانی خونگرم که آماده پذیرایی از مهمان هستند و پژواک صدای عاشیق‌ها که روایت‌های بداهه از داستان زندگی را به زبان ترکی می‌خوانند.

خانه‌ای رو به کوه‌ها و دشت‌ها

یکی از زیبایی‌های آذربایجان غربی چادرهای عشایری است که در مسیرهای جاده‌ای بسیار به چشم می‌خورد. کوچ‌روهای این منطقه حدود 70 روز همزمان با اوج گرمای تابستان را در دشت‌های مرتفع می‌گذرانند و با آغاز فصل سرما به سمت جنوب کوچ می‌کنند. عشایر با زنده نگه‌داشتن یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های زندگی انسان، هر روز پر از تجربه‌های جدید هستند و مسافران را نیز با تجربه زندگی متفاوت آشنا می‌سازند. در حالی که بافت صنایع‌دستی مثل قالی و گلیم در روستاهای این منطقه ادامه پیدا نکرده، عشایر و کوچ‌نشینان همچنان در بافت منسوجات خودکفا هستند. طایفه قند کانلو در روستای درویش کندی شهرستان ماکو را شاید نتوان به معنای واقعی کلمه از عشایر به شمار آورد، اما کوچ‌نشینان این منطقه از معدود طوایفی هستند که همچنان سیاه چادر برپا می‌کنند، تابستان را در ییلاق می‌گذرانند و سبک زندگی قدیم خود را به زیبایی حفظ کرده‌اند. به میان این مردمان که می‌روی، از پوشاک تا قالی‌های زیر پا و سقف بالای سر آنها همه محصول خودشان است. قالی‌ها با رنگ طبیعی بافته شده و سقف سیاه‌چادر به ظرافت تمام گره خورده است. از همه این موارد که بگذریم، حتی تصور این‌که حیاط بی‌نهایت خانه آنها منظره‌ای رو به کوه‌های آرارات دارد، شیرین و لذتبخش است.

کلیسایی شهره در آفاق

از طبیعت زیبای منطقه ماکو که بگذریم، این منطقه بقایای آثار تاریخی با قدمت بیش از هشت هزار سال را در خود جای داده است؛ آثاری چون عمارت باغچه جوق، بنای ساختمانی مربوط به دوران قاجار که در جنگ جهانی دوم به عنوان بیمارستان ارتش از آن استفاده می‌شده و بسیاری خانه‌های قدیمی که اکنون کاربری شخصی دارند. در این منطقه فرصت بازدید از کلیساهای متفاوت و دیدنی ثبت میراث جهانی را نیز نباید از دست داد. کلیسای زُرزُر یا مریم مقدس با وجود این‌که کلیسایی بسیار کوچک و غیرفعال است، اما بنایی بسیار زیبا دارد و به دلیل قرار گرفتن کنار دریاچه سد بارون و نزدیک روستای بارون، باعث جذب گردشگران بسیار می‌شود. این کلیسا تنها بنای تاریخی ایران است که به دلیل ساخت سد بارون، جابه‌جا شده و اکنون در جای اولیه خود قرار ندارد. بنای کلیسا که به عنوان میراث جهانی در فهرست یونسکو ثبت شده، سال 1366 لایه به لایه به تپه بلند مجاور سد منتقل شده است.

قره کلیسا در منطقه کوهستانی چالدران، نهمین اثر ملی ایران و بنای دیگری در فهرست جهانی یونسکو است که در منطقه ماکو قرار گرفته. این کلیسا نخستین مکانی بوده که بعد از به رسمیت شناخته شدن مسیحیت در منطقه ارمنستان ساخته شده و به دلیل سنگ‌های سیاهی که در ساخت بنای کلیسا از آن استفاده شده، به این نام خوانده می‌شود.

سپیده شعرباف

ایران