روابط تعیین‌کننده ایران و هند در عرصه بین‌المللی

اول این‌که هند در حال تبدیل شدن به یک قدرت بزرگ است و در عرصه روابط بین‌الملل عموما قدرت‌های بزرگ تعیین‌کننده هستند لذا سایر کشورها در مناسبات خود با این کشورها، الگوهای رفتاری مختلفی را در پیش می‌گیرند.

به‌هرحال قدرت بزرگی مثل هند اگر بخواهد در جهان نقش‌آفرین باشد باید با کشورهای مناطق کلیدی مهم جهان مثل خلیج فارس، غرب آسیا، دریای عمان و آسیای مرکزی ارتباط داشته باشد. این ارتباط هم از طریق قدرتهایی مثل ایران امکان‌پذیر است. بنابراین تعریف جایگاه ایران در سیاست خارجی و دکترین امنیت ملی هند در شرایط امروزی هم برای هندی‌ها و هم برای ایرانی‌ها اهمیت دارد.

نکته دوم این‌که ایران می‌تواند در کمک به هند برای تبدیل شدن به قدرت بزرگ بسیار موثر باشد. به دلیل این‌که ایران یک بازار گسترده دارد و همچنین ایران دارای یک موقعیت ژئوپلتیک است. به گونه‌ای که با ایجاد کریدور جنوب ـ شمال، هندی‌ها به راحتی به بازار روسیه، آسیای مرکزی و اروپا متصل می‌شوند و از طریق ایران برکشوری مهم و حساس در دیپلماسی هند یعنی افغانستان حضور پیدا می‌کنند و حتی از طریق ایران با دنیای اسلام ارتباط برقرار می‌کنند. هند برای ارتباط با دنیای اسلام با رقیبی جدی به نام پاکستان مواجه است و معمولا این کشور مانع از برقراری روابط متعادلی میان هند و برخی از کشورهای جهان اسلام است و لذا هند تلاش می‌کند از ظرفیت ایران در این حوزه استفاده کند. از سویی دیگر، گردش چرخه اقتصاد هند نیازمند حامل‌های انرژی است و این کشور به ایران در حوزه نفت و گاز نیاز دارد و کشورمان می‌تواند این خلاها را برای هند پر کند.

در مقابل ایران انتظار دارد که هند به موازات رشد اقتصادی و سیاسی خود و متاثر از سنت هندی مبتنی بر نگاه جواهر لعل نهرو، نگاه مثبتی را به ایران داشته باشد و در روابط خود با ایران تحت تاثیر قدرت‌های بزرگ قرار نگیرد. چون بعد از سال 2000 کشور هند همکاری با قدرت‌های بزرگ را به عنوان یک اصل مهم در سیاست خارجی خود لحاظ کرده است و این همکاری با قدرت‌های بزرگ مثل آمریکا گاهی اوقات باعث اختلال در همکاری‌های هند با ایران می‌شود. لذا ایران در پی داشتن یک رابطه باثبات با هندوستان است. ایران از این‌که هند به یک قطب از قدرت تبدیل شود،‌ استقبال می‌کند.

چون هند هم استعداد تبدیل شدن به یک قدرت را دارد و هم این‌که این کشور با آن آداب، سنن و فرهنگ صلح‌جویانه‌ای که دارد اگر به عنوان یک قطب از قدرت در عرصه بین‌المللی ظاهر شود به ارتقای صلح و امنیت بین‌المللی کمک خواهد کرد. به اضافه این‌که معمولا در نظام‌های چند قطبی ابتکار عمل سایر کشورها بیشتر خواهد بود چون می‌توانند آزادانه بین قطب‌ها رفتار کنند و در حقیقت منافع خودشان را در پرتو رقابت‌هایی که بین قطب‌ها است با سهولت بیشتری تامین کنند.

در مجموع ایران و هند در یک حوزه‌ای از هویت تمدنی و فرهنگی شامل آسیایی و شرقی بودن قرار دارند که امروز به بخشی از گرایش‌ها و تفکرات غالب در عرصه بین‌المللی تبدیل شده است. برخی بر این باورند که قرن 21 را باید قرن آسیا دانست و البته بنا به تعبیری دیگر از سال 2030 قرن 21 به قرن آسیا تبدیل می‌شود و گفته می‌شود که در این زمان چین از آمریکا پیشی می‌گیرد و متعاقب آن در سال 2050 هند از ایالات متحده سبقت می‌گیرد و کشورهایی نظیر اندونزی و حتی ایران هم اقتصاد پیشرویی را تجربه خواهند کرد. با این چشم‌انداز این سفرها می‌تواند زمینه‌ساز و بستر‌ساز روابط باثبات، استراتژیک و پیش‌بینی شده هم برای دو کشور ایران و هند و هم حوزه آسیا شود.

دکتر نوذر شفیعی - کارشناس مسائل شبه قاره