مدیریت شهری، ریشه ناهنجاری‌ها

آن زمان بحث انتقال پایتخت مطرح شده بود که شهردار وقت با آن مخالفت کرد و در خواست داشت دست او را برای کسب درآمد باز بگذارند تا او بتواند به وضع شهر تهران سر و سامان بدهد که این اجازه به او داده شد. بنابراین از راه‌های مختلف جهت کسب درآمد برای شهرداری تلاش می‌شد که بهترین و پولسازترین آنها تراکم فروشی بود. با این کار البته پروژه‌های عمرانی شهر به اجرا گذاشته شد و تحرکی در برنامه‌های عمرانی پیش آمد؛ ولی به بهای فروش تراکم و درهم ریختن فضای شهری، گران کردن زندگی در تهران و اوج گرفتن بهای ساختمان و ساختمان‌سازی به عنوان شغلی پردرآمد.

در واقع این تفکر در دولت و شهرداری به وجود آمد که زندگی در تهران را گران کنیم تا اقشار کم‌درآمد و ضعیف نتوانند در آن زندگی کنند و کسانی بمانند که توان پرداخت هزینه‌های بالا و عوارض مختلف شهر را داشته باشند. به دیگر سخن، کاری کنند تا شهرداری هزینه‌های پایتخت بودن تهران را از مردم بگیرد و نه از دولت و علاوه بر آن از مهاجرت افراد با درآمدهای کم یا بیکاران به تهران جلوگیری کند.

ازسوی دیگر بالا بردن هزینه‌های شهرنشینی در تهران و رواج اشرافی‌گری در شهرداری و توسعه آن در شهر، روحیه تجمل گرایی به وجود آمد که با ارزش‌های انقلابی و خطوط ترسیم شده فرهنگ انقلابی امام خمینی(ره) مغایربود، بخصوص وقتی گفته شد برای توسعه کشور مجبوریم بپذیریم که عده‌ای خرد شوند تا چرخه توسعه به پیش رود. نتیجه همه این تفکرات سبب تورم بی سابقه 49 درصدی شد که برای طبقات پایین اجتماع بسیار سخت بود. روش شهرداری تهران هم در همین مسیر بود، نوسازی و خود نمایی و بزرگ کردن چهره ظاهری شهر در حالی که زیر ساخت‌های شهری و شهرسازی در شرایط مناسبی نبود.

مشکل حمل و نقل عمومی حل نشد و بجز ایجاد بزرگراه‌ها به بقیه عوامل موثر یا موثرترین آنها که مترو بود پرداخته نشد. فضاهای سبز و باغات شهر یکی پس از دیگری به برج‌ها و ساختمان‌های چند طبقه تبدیل شد. می‌توان گفت ساخت و سازها چهره شهر را در مناطق جدید شهر دگرگون کرد و از سوی دیگر هنجارهای شهری و ارزشی شهری را در هم ریخت و فضای دیگری را برای شهر به وجود آورد، فضایی که امروز همه منتقد آن هستند.

درحقیقت باید به مصوبه مجلس شورای اسلامی که از دولت خواست لایحه درآمد‌های پایدار شهرداری‌ها را تصویب کند، ایراد گرفت و از دولت‌های وقت بخصوص در اواخر دهه 60 و 70 گلایه کرد به واسطه این که شهرداری‌ها را به این راحتی به راه‌های خلاف سوق دادند. البته به شهرداری‌ها هم باید ایراد گرفت که چرا به مجلس و دولت برای تهیه این لایحه فشار نیاورند تا دولت خودش لایحه ارائه دهد و به راهکاری ساده و زودبازده مثل تراکم‌فروشی دست بزند.

البته گفته می‌شود شهرداران تقصیری نداشتند و به اجبار به راه‌هایی برای درآمدزایی دست زدند و نابسامانی کنونی را به وجود آوردند.

جالب است که با وجود همه مشکلات کنونی، دولت یازدهم رسما وعده داد لایحه درآمد‌های پایدار را به مجلس ارائه می‌کند که هنوز این وعده محقق نشده است.

مهدی چمران

کارشناس مسائل شهری