آزمایش روی حیوان هم اصولی دارد

استفاده از حیوانات برای انجام آزمایش تابع شرایطی است. بدیهی است با هر بهانه‌ای نمی‌توان برای انجام آزمایش از حیوانات استفاده کرد. درواقع توجیه این استفاده باید قطعیت لازم را داشته باشد. علاوه بر این،کمترین تعداد حیوانی که لازم است باید استفاده شود و همچنین در این رابطه از پایین‌ترین رده شناختی در حیوانات استفاده شود.به عنوان مثال، اگر قرار است تحقیقی روی پرنده‌ای صورت بگیرد، نباید روی پستانداران انجام شود یا طرحی که می‌تواند روی موش انجام شود، نباید روی خرگوش صورت بگیرد. بر همین اساس روی میمون‌ها و شامپانزه‌ها و گروهی از حیواناتی که از لحاظ مراحل شناختی سطوح بالاتری دارند، تحقیق روی آنها محدود می‌شود. به این مفهوم که آزمایش روی میمون‌ها بسیار در موارد نادری قابل انجام است.

بحث بعدی این است که اگر حیوانی را هم قرار است آزمایش کنند، باید در نگهداری‌اش استانداردهای کامل رعایت شود، یعنی حیوان نباید در شرایطی غیر‌‌استاندارد نگهداری شود.

اگر شرایط نگهداری حیوانات مناسب نباشد حتی پژوهش نیز نتیجه درستی نخواهد داشت، چراکه نتیجه پژوهش روی حیوانی که در استرس باشد با حیوانی که در حالت عادی است، متفاوت است.

با تدوین و ابلاغ مرامنامه کمیته اخلاق، مقرراتی در نظر گرفته می‌شود که پژوهشگران مقید به رعایت آن هستند. در حقیقت کمیته‌های اخلاق در پژوهش که بر اساس آیین نامه سطح بندی و تشکیل کمیته‌های اخلاق در پژوهش مصوب وزارت بهداشت تشکیل شده‌اند، موظف هستند بر اجرای این آیین‌نامه نظارت کنند.

خوشبختانه سال آینده براساس برنامه عملیاتی دانشگاه‌های بزرگ علوم پزشکی باید بر 10درصد پژوهش‌های حیوانی نظارت شود. در واقع به این شکل حساسیت را روی پژوهش‌های حیوانی در حال افزایش است. به عبارت دیگر این حساسیت که اصلا از حیوانات استفاده شود یا نه در بین برخی مسئولان ایجاد شده است.

یکی از اصول مورد توجه در تدوین مرامنامه، استفاده از روش‌های جایگزین است. سوال این است که آیا روش جایگزینی برای این کار وجود دارد یا نه؟ و در بسیاری از مواقع پاسخ به این سوال مثبت است. به عنوان مثال کار روی رده‌های سلولی، جایگزین پژوهش‌های حیوانی شده است. در کشورمان بودجه‌های تحقیقاتی محدود و در بسیاری از مواقع روش‌های جایگزین هزینه‌بر است. به همین دلیل باید به مرور زمان ذهنیت محققان را در این رابطه تغییر داد، زیرا این تغییر یکباره رخ نمی‌دهد و باید آرام آرام به سمت اصلاح حرکت کرد.

دکتر احسان شمسی گوشکی

دبیر کمیته ملی اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت