جادویی به نام جان بخشی به عروسک‌ها

زنده‌یاد فنی‌ زاده که خیلی زود از این دنیا خداحافظی کرد و رفت، نزدیک به 20 سال به عروسک محبوب کلاه‌قرمزی جان داد و به اصطلاح او را بزرگ کرد.

عروسک‌گردانی از آن کارهایی است که به نظر می‌آید فقط باید عاشقش باشی تا بتوانی در آن دوام بیاوری. هرگز دیده نمی‌شوی و به کمک گوینده عروسک به موجودی دیگر جان می‌دهی. اما دنیا فنی‌ زاده به کلاه‌قرمزی وفادار ماند و با او پله به پله در دل مردم جا باز کرد.

محمد لقمانیان، عروسک‌گردان فامیل دور هم مانند مرحوم فنی‌زاده، عروسک‌گردان خلاقی است که با طراحی حرکات ریز و هوشمندانه توانست به فامیل‌دور شخصیتی باور‌کردنی بدهد.

با لقمانیان که صدا‌پیشگی بچه فامیل دور را نیز به‌عهده داشته درباره زنده‌یاد فنی‌زاده و حرفه عروسک‌گردانی هم‌صحبت شدیم.

چه عاملی باعث شد که عروسک‌گردان شوید، حرفه‌ای که خود واقعی شما دیده نمی‌شود اما به یک عروسک جان می‌دهید؟

وقتی برای تحصیل در رشته تئاتر، وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شدم، گرایش تئاتر عروسکی را انتخاب کردم. گرایشی که تکنیک جان بخشیدن به اشیا را یاد می‌دهد. وقتی این تکنیک را یاد می‌گیری در ظاهر تخصصی را آموخته‌ای، اما به مرور انگار جادویی رخ می‌دهد چون به یک شیء بی‌جان،‌جان می‌دهی و او را به حرکت درمی‌آوری و آن شیء پیامی را منتقل کرده و بر مخاطب تاثیر می‌گذارد. وقتی به این کار علاقه‌مند ‌شوی، به مرور عاشق کارت می‌شوی و با عروسک‌ها ارتباط صمیمانه‌ای برقرار می‌کنی.

بازار کار عروسک‌گردانی چطور است، راضی هستید؟

تا زمانی‌که تولید کارهای عروسکی در مراکز استان صداوسیما زیاد بود اوضاع کار ما هم خیلی خوب بود و خیلی‌ها وارد این حرفه شدند اما الان این تولیدات خیلی کم شده اما نسبت به برخی حرفه‌ها هنوز هم بازار کار خوب است چون ما علاوه بر کارهای تلویزیونی در تئاتر عروسکی هم فعالیت داریم.البته عروسک‌گردان‌ها می‌توانند در شاخه‌‌های دیگری مثل ساخت عروسک و گویندگی عروسک و... هم فعالیت کنند که همه اینها باعث می‌شود کمتر بیکار بمانند. واقعیت این است که اگر دل به این کار بدهی و عاشقش شوی هم از کارت لذت می‌بری و هم هیچ‌وقت بیکار نمی‌مانی درست مثل زنده‌یاد خانم فنی‌زاده که واقعا عاشق کارش بود، با خنده‌‌های کلاه‌قرمزی می‌خندید و با گریه‌هایش، اشک می‌ریخت. درست است که خودش دیده نمی‌شد اما پشت‌صحنه عروسک‌گردانی دنیای عجیبی دارد. همیشه می‌گفت، کلاه‌قرمزی بچه من است! وقتی وارد حرفه عروسک‌گردانی می‌شوی فراتر از شغل به آن نگاه می‌کنی!

اما به نظر می‌رسد برای یک‌سری عروسک‌ها این اتفاق می‌افتد. برای خانم فنی‌زاده، کلاه‌قرمزی با عروسک‌های دیگر فرق داشت و برای شما فامیل دور.

وقتی خود عروسک خوب بوده و صداپیشه‌اش هم کاربلد باشد و برای عروسک وقت بگذارد و خلاقیت نشان دهد، عروسک‌گردان هم همه تلاش خود را می‌کند جوری عروسک را بچرخاند که او را کامل‌تر و دوست‌داشتنی‌تر کند. البته کارگردان هم نقش اساسی در این‌ جان‌بخشی دارد همان‌طور که دیگر عوامل سازنده و حتی مسائل مالی کار این حس را در عروسک‌گردان به وجود می‌آورد که عروسک را دوست داشته باشد یا نه؟ کلاه‌قرمزی برای خانم فنی‌زاده عزیز بود چون سال‌های زیادی احساس خوبی را در کنار این عروسک تجربه کرده بود.

شما هم این تجربه را در کنار عروسک فامیل دور به‌دست آورده‌اید؟

بله! چون همه عوامل سازنده مجموعه کلاه‌قرمزی عالی بودند، از خانم مرضیه محبوب؛ عروسک‌سازش بگیر تا کارگردان و بقیه‌عروسک‌گردان‌ها و گوینده‌های عروسکی. همه اینها باعث شد من هم تلاش کنم اندازه و لِوِل کارم را بالا ببرم و به حرکات فامیل دور فکر کنم و حرکات جدید برایش طراحی کنم. وقتی صداپیشه بانمک و دوست‌داشتنی است تو هم تلاش می‌کنی بامزه شوی و زحمات او و بقیه گروه را هدر ندهی.

در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی هم فعال هستید و عروسک‌گردانی یک شخصیت عروسکی را به‌عهده دارید که به نوعی دابسمش اجرا می‌کند و طرفدارانی هم پیدا کرده، فعالیت در این حوزه را که گسترده است و خط قرمز خاصی هم ندارد، چگونه ارزیابی می‌کنید؟

من تحصیلکرده رشته تئاتر هستم و از پایه و آکادمیک این رشته را شروع کرده‌ام.مسلما کاری نمی‌کنم که به اعتبار تئاتر و خودم لطمه‌ای وارد شود. الان تصمیم ندارم از این راه پول دربیاورم و... اما شاید در آینده این عروسک آنقدر محبوب شود و طرفدار پیدا کند و بتواند درآمدزایی هم کند. واقعیت این است که جوان‌‌های کشور ما اوقات بیکاری زیادی دارند و دنبال جایی هستند که خودی هم نشان دهند. به همین دلیل خیلی از آنها ویدئو و دابسمش ضبط می‌کنند و در فضای مجازی منتشر می‌کنند، برایشان هم مهم نیست چه چیزی را به اشتراک می‌گذارند. اما حتی فعالیت در شبکه‌‌های اجتماعی هم باید برنامه‌ریزی شده و هدفمند باشد که این نیاز به آموزش و فرهنگ‌سازی دارد. کشور ما وارد کننده است، معمولا فناوری وارد می‌شود و بعد به مرور درباره آن فرهنگ‌سازی می‌شود که البته گاهی در این فرهنگ‌سازی موفق هستیم و گاهی نه! مثلا سال‌هاست واردکننده و استفاده‌کننده خودرو هستیم، اما هنوز فرهنگ چگونگی استفاده از آن را نمی‌دانیم‌! فضای مجازی هم دقیقا همین‌گونه است! معلوم نیست بتوانیم در این زمینه درست عمل کنیم، اما باید آموزش چگونگی حضور شبکه‌‌های اجتماعی به فرهنگ تبدیل شود.