رسانه‌ها و مسئولیت اجتماعی

نهادهای آموزشی مانند مدارس، مطبوعات، رادیو و تلویزیون وظیفه آموزش مسئولیت اجتماعی را بردوش گرفته و تا امروز اقداماتی داشته‌اند. حالا شبکه‌های اجتماعی در کنار این رسانه‌ها قرار گرفته و نکته اینجاست این شبکه‌ها از ویژگی‌ها و قابلیت‌هایی برخوردارند که در صورت رشد سواد رسانه‌ای کاربران می‌توانند سهم قابل توجهی در تعریف و نهادینه شدن مسئولیت اجتماعی داشته باشند.

از جمله ویژگی‌های این شبکه‌ها می‌توان به ایجاد همدلی و مشارکت مردمی در فعالیت‌ها و پویش‌های اجتماعی اشاره کرد که نمونه‌اش را می‌توان در کمک به هموطنان زلزله‌زده و کمپین‌های اجتماعی مانند سه‌شنبه‌های بدون خودرو یا کاهش مصرف آب دید. همچنین این شبکه‌ها گاه مانند یک ذره‌بین بزرگ، اشتباهات و خطاها را نمایش می‌دهند و از وقوع دوباره آنها جلوگیری می‌کنند مانند برخورد ماموران شهرداری با یک دستفروش که خبرش به وسعت همه ایران گسترش پیدا کرد و باعث شد شهرداران مراقبت کنند خطایی که بسیار رایج بوده و گاهی با شدت بیشتری در شهرهای کشور رخ می‌داده، دیگر تکرار نشود.

رسانه‌ها یا شبکه‌های اجتماعی می‌توانند نقش مشوق را داشته باشند و مردم را به سمت کارهای نیک سوق بدهند، چون هر اتفاق ارزشمندی می‌تواند در این فضا دست به دست شود و مورد تحسین شهروندان قرار بگیرد. در رسانه‌های اجتماعی مردم تنها نیستند و اقدامات مثبت خود را به اشتراک می‌گذارند و از دیگران تائید می‌گیرند.

ویژگی دیگر این شبکه‌ها تاثیرپذیری فرد از جمع است که می‌تواند به رشد آگاهی و درک مخاطبان کمک کند. به عنوان نمونه مادرانی از طبقات و قشرهای مختلف اجتماعی می‌توانند جغرافیا و طبقه‌ای را که در آن زندگی می‌کنند دور بزنند و مثلا در یک گروه مرتبط با تربیت فرزندان با کسانی معاشرت و تبادل نظر کنند که به طور معمول گذرشان به هم نمی‌افتد.

آگاه‌سازی می‌تواند یکی دیگر از جنبه‌های رشد مسئولیت‌پذیر اجتماعی توسط شبکه‌های اجتماعی باشد. افراد به دو دلیل ممکن است در قبال یک امر اجتماعی احساس مسئولیت نداشته باشند، یکی به دلیل بی‌اطلاعی و دیگری به دلیل ناآگاهی. شبکه‌های اجتماعی با انتشار دیدگاه‌ها و تحلیل‌‌ها می‌توانند علاوه بر اطلاع‌رسانی، فرصتی برای آگاه شدن که سطح بالاتری از فهمیدن و دانستن است، فراهم کنند.

ساماندهی افراد در راستای ایجاد مسئولیت‌های اجتماعی از دیگر ویژگی‌هایی است که امیدوارم به مرور توسط شبکه‌های اجتماعی ایجاد شود، چون کانال‌ها، گروه‌ها و صفحات متنوعی با رویکردهای مختلف در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد که می‌توانند افراد علاقه‌مند را جذب کنند و به سمت هدف‌های مشترک سوق بدهند. به نظر می‌رسد این ساماندهی در حال رخ دادن است و افراد در حال کوچ به سمت شبکه‌ها و گروه‌هایی با کیفیت بالاتر هستند.

حضور در رسانه‌های اجتماعی و لازمه احساس مسئولیت برای نقد، پذیرش و برنامه‌ریزی مشارکت‌های اجتماعی این است که افراد برخورد منطقی داشته باشند و بتوانند دیگران را متقاعد کنند. این اتفاق می‌تواند به مرور افراد را وادار کند فکر شده صحبت کنند و برای هر گفته‌ای به دنبال منطق و استدلال بروند.

با وجود تمام این ویژگی‌ها نمی‌توان تعدد شبکه‌ها و گروه‌های بی‌کیفیت در رسانه‌های اجتماعی را نادیده گرفت. این کانال‌ها و گروه‌ها متاسفانه اعضای زیادی دارند و اطلاعات منفی و غلط در آنها فراوان دیده می‌شود، اما رسانه‌های جمعی و نهادهای آموزشی مانند دانشگاه و مدرسه می‌توانند در آموزش سواد رسانه‌ای سهم داشته باشند و آگاهی کاربران را افزایش بدهند تا این فضا کارکردهای مثبت در زمینه‌های مختلف از جمله افزایش مسئولیت اجتماعی داشته باشد. در این باره نمی‌توان نقش نخبه‌ها و افراد سرشناس، دانشمندان، ورزشکاران و امثالهم را در هدایت رفتار کاربران نادیده گرفت.

دکتر داوود صفایی