مورچه‌ها چگونه زامبی می‌شوند؟

اگر به اندازه‌ کافی خوش‌شانس باشید، مورچه‌ای را می‌بینید که به رگبرگ اصلی برگ متصل است و با آرواره‌، به خاطر زندگی‌اش محکم به برگ چسبیده است. ‌اما در حقیقت زندگی این مورچه در همین لحظه به پایان رسیده است و بدنش به قارچ انگلی آفیوکوردیسپس یونیلترالیس (Ophiocordyceps unilateralis) یا همان زامبی قارچ‌ها تعلق یافته است.

زمانی که این قارچ یک مورچه را آلوده می‌کند، درون بدن آن رشد کرده، مواد مغذی‌اش را به طور کامل مصرف می‌کند و ذهنش را به تسخیر در می‌آورد. پس از گذشت یک هفته، مورچه را وادار می‌کند تا لانه‌ امن خود را ترک کند و از زیرزمین به نزدیکی ساقه گیاه بیاید. این انگل، مورچه را در ارتفاع 25 سانتی‌متری از سطح زمین که از نظر دما و رطوبت دقیقا بهترین مکان برای رشد قارچ است، متوقف و در این مرحله، او را وادار می‌کند تا فَکش را دور یک برگ قفل کند. در نهایت، قارچ یک رشته طویل از درون سر مورچه به بیرون می‌فرستد که به کپسول پیازی شکلی که پُر از هاگ قارچ است، تبدیل می‌شود. به دلیل این که معمولا مورچه از برگی بالا می‌رود که بالای لانه‌ محل سکونت کلونی‌اش یا در واقع خانواده‌اش قرار دارد، هاگ‌های قارچ در نهایت به روی سایر مورچه‌ها که زیر آن برگ زندگی می‌کنند،‌ می‌ریزد و آنها نیز به نوبت به بردگی زامبی‌های قارچی در می‌آیند. روش عجیب و مهیجی که این قارچ برای تسخیر کردن استفاده می‌کند،‌ باعث شده که در چند کتاب و بازی‌های رایانه‌ای مربوط به زامبی‌ها از آن استفاده شود.

دکتر دیوید هیوز (David Hughes) حشره‌شناس دانشگاه ایالت پنسیلوانیای آمریکا، چند سال به مطالعه‌ روش دقیق به‌اسارت‌گرفتن این انگل پرداخته و نتایج آخرین تحقیق او نشان داده که عملکرد این قارچ بسیار هیولایی‌تر از چیزی است که ابتدا به نظر می‌آید.

در این تحقیق از میکروسکوپ ویژه‌ای استفاده کردند که بدن مورچه‌ آلوده شده را به برش‌هایی با قطر 50 نانومتر (برابر با یک‌هزارم قطر تار مو) تقسیم می‌کرد. آنها عکس هر برش مقطعی را به تصاویر سه‌بُعدی مدل‌سازی کردند و با کمک هوش مصنوعی آموزش داده شده هر ذره از مورچه یا قارچ را از هم تفکیک کردند. نتیجه‌ این تحقیقات نشان داد،‌ ماجرا بسیار پیچیده‌تر از تصور ماست!

ابتدا، زمانی که قارچ وارد بدن میزبان می‌شود، به صورت یک تک‌سلولی با جریان خون مورچه در بدن او گردش می‌کند. درهمین زمان، با روش جوانه زدن، ذرات مشابه خود را تکثیر و رها می‌کند. این قارچ‌های
تک سلولی بلافاصله با ایجاد لوله‌های کوچکی که مشابه آنها فقط در قارچ‌هایی که گیاهان را آلوده می‌کنند مشاهده شده، به هم متصل می‌شوند. این ذرات از این طریق با هم ارتباط برقرار و مواد مغذی را بین خود رد و بدل می‌کنند.

در این مرحله، آنها شروع به تهاجم به ماهیچه‌های مورچه می‌کنند. برای این کار هم به درون سلول‌های ماهیچه‌ای نفوذ و هم در فضای بین سلولی رشد می‌کنند. سپس فیبرهای ماهیچه‌ای با رشته‌های قارچی محاصره و کاملا تخلیه می‌شوند. این روش از بیماری‌زایی فقط منحصر به قارچ آفیوکوردیسپس است.

روش زندگی و عمل این قارچ تک‌سلولی مانند میزبان خود به صورت کلونی است. ابتدا سلول‌های ریز میکروسکوپی به صورت تک‌سلولی زندگی را آغاز می‌کنند، ولی در نهایت با همکاری یکدیگر به یک اَبَرانگل تبدیل می‌شوند. این تک‌سلولی‌های بی‌مغز در کنار هم موجودی بسیار بزرگ‌تر از خود را مانند یک عروسک خیمه‌شب‌بازی به خدمت می‌گیرند.

آنها بدون لمس فیزیکی مغز مورچه، او را به صورت بسیار دقیق به فرمان خود در می‌آورند و از او برای خواسته‌های خود استفاده می‌کنند. آنها تمام بدن مورچه را ـ که شامل سر او نیز می‌شود ـ احاطه می‌کنند، ولی مغز مورچه را دست نخورده باقی می‌گذارند. براساس نتایج تحقیقات انجام شده، به نظر می‌رسد قارچ‌ها پس از آلوده‌کردن بدن مورچه، شبکه عصبی‌ای را که مسئول انتقال فرمان‌های مغزی به ماهیچه‌ها هستند، قطع می‌کنند و آنها را کاملا از بین می‌برند و خود جایگزین این شبکه می‌شوند. به این ترتیب با آزاد کردن یک سری مواد شیمیایی به ماهیچه‌های دلخواه پیام انقباض می‌دهند. اگر این فرضیه درست باشد، زندگی مورچه به صورت یک زندانی در بدن خودش پایان می‌یابد. مغز مورچه همچنان در جایگاه راننده قرار دارد ولی کنترل فرمان در دست قارچ‌هاست تا آنها را به هدف اصلی خود یعنی دسترسی به منابع گیاه برسانند.

منبع: The Atlantic

مترجم: عسل اخویان طهرانی