تبدیل اقلیم کردستان به کشور امری تخیلی است

بسیاری نگرانند که با اعلام استقلال کردستان، آرامش و صلح برای همیشه از این منطقه رخت ببندد. با این حال، با تصمیم عاقلانه کردها مبنی بر خروج پیشمرگه‌های کرد از کرکوک و ورود نیروهای دولت مرکزی عراق به این استان سرنوشت‌ساز عراق در هفته گذشته، سایه جنگ از این منطقه دورتر و دورتر شده و خواب رژیم صیهونیستی برای ناامنی در منطقه به گونه دیگری تعبیر می‌شود. با دکتر محمدصادق کوشکی، عضو هیأت علمی گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران که بر منطقه غرب آسیا پژوهش می‌کند، درباره شرایط فعلی و آینده اقلیم کردستان و عوامل تفاهم کردها و دولت مرکزی عراق در مورد کرکوک گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

آن‌طور که مسعود بارزانی در هفته‌های گذشته موضع می‌گرفت، به نظر می‌رسید به سادگی از مواضعش کوتاه نیاید، اما چه شد کردها کرکوک را که مهم‌ترین منطقه مورد اختلاف با دولت مرکزی است بسرعت تخلیه کردند؟

برخلاف سه استان دیگر یعنی دهوک، سلیمانیه و اربیل، تکلیف منطقه کرکوک در قانون اساسی مشخص نشده است. یعنی در قانون اساسی سال 2005 عراق؛ منطقه کرکوک مورد منازعه اعلام شده که اداره آن باید به صورت مشترک صورت گیرد و برای تعیین مرزهای دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان، ساز و کارهای پیش‌بینی شده در قانون اساسی، مکانیزم‌های مبهمی است.

براساس این ابهامات، از دوشنبه هفته گذشته که نیروهای دولت مرکزی، یعنی ارتش و نیروهای واکنش سریع عراق برای استقرار در مناطق حساس استان کرکوک وارد شدند، با وجود برگزاری همه‌پرسی در این شهر، از نظر قانون اساسی اقدامی قانونی انجام دادند. هر چند با توجه به ضرورت اداره مشترک کرکوک توسط
دو طرف، برگزاری همه‌پرسی در آن بی‌مورد بود و در قانون اساس هیچ حقی برای ضمیمه کرکوک به اقلیم کردستان داده نشده است. بر این اساس، مسعود بارزانی از نظر قانونی امکان مقاومت نداشت.

برگزاری همه‌پرسی نیز از نظر قانون اساسی عراق و با اعلام مجلس این کشور غیرقانونی اعلام شد، اما بارزانی آن را برگزار کرد.

بله، اما فراموش نکنیم نیروهای مسعود بارزانی روحیه قدرتمندی برای دفاع از این مناطق ندارند و خود آ‌نها نیز می‌دانستند تاب مقاومت در برابر نیروهای ضدتروریسم عراق، پلیس فدرال و... را ندارند؛ نیروهایی که در سه چهار سال اخیر تجربه خوبی از نبرد با داعش به دست آورده‌اند.

نقش نیروهای اتحادیه مهینی کردستان در این زمینه چه بوده است؟

در این زمینه بین نیروهای اتحادیه میهنی دوگانگی وجود داشت. برخی نیروها مخالف اعلام استقلال بودند و برخی دیگر موافقت‌شان را با استقلال اعلام کرده و به بارزانی نزدیک شده بودند. لاهور شیخ، مسئول سرویس اطلاعات و امنیت اقلیم مخالف اعلام استقلال و برگزاری همه‌پرسی بود و همچنین مخالفت اعضای خانواده طالبانی دست به دست داد تا در موضوع کرکوک، نیروهای بارزانی نتوانند به صورت جدی در مورد همه‌پرسی‌ای که در این استان برگزار کرده بودند، اعمال قدرت کنند.

توافقات کشورهای همسایه مانند ترکیه و ایران در این زمینه تا چه اندازه مؤثر بود؟

طبیعتا عراق، ترکیه و جمهوری اسلامی تفاهم جدی دارند که استقلال کردستان به نفع هیچ کدام حتی مردم اقلیم کردستان نیست و هیچ دستاورد واقعی و بیرونی نخواهد داشت و فقط بحرانی تازه برای منطقه ایجاد می‌کند. به یاد داشته باشیم تشکیل کشور کردستان مستقل محصور در میان کشورهای عراق، ترکیه، ایران و سوریه امکان‌پذیر نیست. در حالی که این کشورها مخالف استقلال کردستان هستند، این منطقه چگونه می‌خواهد دست به صادرات و واردات بزند و محصولات مورد نیاز خود را تأمین کند؟ این منطقه هیچ راهی به آب‌های آزاد ندارد و مجبور است تمام مبادلات خود را با جهان خارج از طریق کشورهای همسایه‌اش انجام دهد در حالی که همه مخالف تشکیل کشور کردستان هستند. در چنین شرایطی، تشکیل کشور مستقل کردستان، امری تخیلی و امکان‌ناپذیر است.

در این صورت چرا بارزانی دست به قمار زد و همه‌پرسی استقلال کردستان را برگزار کرد؟

بارزانی و تیم او با دو هدف موضوع همه‌پرسی را مطرح کردند؛ نخست این که او چهار سال است به طور غیرقانونی بر اقلیم کردستان حکومت می‌کند و خانواده و بستگانش بشدت وابسته به درآمدهای کلانی هستند که در این مدت در اقلیم داشته‌اند. دست برداشتن از این منابع سرشار برای آنها غیرقابل تصور است. ماجرای همه‌پرسی بهانه‌ای را فراهم کرد تا آنها بتوانند حضور غیرقانونی چهار ساله خود را توجیه و اذهان را به سمت دیگری منحرف کنند.

از سوی دیگر، آنها به یک پیامد حداقلی از اعلام استقلال، این موضوع را در نظر داشتند که اگر اعلام استقلال هم به جایی نرسد، برای دست برداشتن از آن، مطالبات سنگین مالی را تحت عنوان هزینه‌های پیشمرگه، بودجه منطقه شمالی عراق و... از دولت مرکزی مطرح کنند.

البته آمریکایی‌ها و رژیم صیهونیستی نیز از این که بحران جدیدی در منطقه ایجاد شود و دولت مرکزی به ثبات نرسد بسیار خشنود بودند. با وجود مخالفت ظاهری آمریکایی‌ها با اعلام استقلال، آنها و بویژه اسرئیلی‌ها از درگیری در شمال عراق به سبب ناامن شدن مرزهای ایران استقبال می‌کنند. همچنین ناامنی در عراق، بهانه‌ای برای تداوم حضور آمریکایی‌ها در منطقه را فراهم می‌کند. در واقع، بارزانی‌ها به پشت‌گرمی حمایت آمریکایی‌ها دست به چنین اقدامی زدند.

آیا بارزانی در قمار همه‌پرسی باخته و به هیچ یک از اهدافش دست نیافته است؟

نه هنوز، قطعا هیچ کس بهتر از بارزانی نمی‌دانست استقلال ممکن نیست. پوشاندن حضور غیرقانونی خود و خانواده‌اش، باج‌خواهی از دولت مرکزی عراق و برآورده کردن خواست آمریکا و صیهونیست‌ها و مشغول کردن دولت مرکزی عراق با یک بحران جدید، از اهداف بارزانی است و بعید به نظر می‌رسد او به این زودی‌ها از موضع و ادعای خود دست بردارد.

برخی ادعا می‌کنند ورود نیروهای عراق به کرکوک بدون چراغ سبز آمریکا امکان‌پذیر نبود. این ادعا تا چه اندازه صحت دارد؟

آمریکایی‌ها دنبال این هستند که بحران در منطقه جدی شود تا دولت عراق نتواند اقتدار و سیادتی در مناطق شمالی عراق داشته باشد. بر این اساس، حضور نیروهای ارتش و پلیس عراق در منطقه کرکوک موافق خواست آمریکا نبود و اگر فشارهای آمریکا بر دولت العبادی وجود نداشت، این نیروها مدت‌ها پیش در این منطقه مستقر شده بودند. چراکه از دو سال پیش این نیروها قصد مستقر شدن را در این منطقه داشتند.

در حال حاضر، بحث استعفای مسعود بارزانی نیز مطرح است. آیا او از قدرت کنار خواهد رفت؟

در صورتی که بارزانی از قدرت کناره‌گیری کند، باید دید آیا این اقدام به تضمین بقای قدرت در دست خاندان اوست یا خیر. او در مصاحبه‌ای با شبکه العربیه به طور تلویحی گفته بود در کردستان مستقل بازنشسته خواهم شد. در شرایطی که بارزانی چهار سال است به صورت غیرقانونی حکومت می‌کند، استعفایش با این هدف است که قدرت در دست خانواده‌اش بویژه پسرش نیچروان باقی بماند.

با تمام این تفاسیر، آینده کردستان و شمال عراق را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟

اگر دولت مرکزی عراق با قاطعیت عمل ‌کند، می‌تواند بدون کمترین درگیری سیادت خود را حفظ کند. اگر ترکیه نیز در این مسیر همکاری کند، قطعا اقلیم کردستان به دامن عراق بازخواهد گشت و حاکمان اقلیم نخواهند توانست بار کج استقلال‌طلبی را به منزل برساند. اگر ترکیه مرزهایش را به روی کردستان ببندد و دولت مرکزی عراق نیز با قاطعیت بیشتری اعمال قانون کند آن زمان اقلیم چاره‌ای ندارد به توافقات قانونی برگردد و همان مسیر قانون اساسی عراق را دنبال کند.

کمیل انتظاری