همه‌پرسی استقلال کردستان عراق و سه چالش داخلی کردها

الف ـ اختلافات درونی کردهای عراق در عرصه فردی و حزبی، عملا همراهی تمام احزاب کرد را در جهت استقلال از طریق همه‌پرسی آتی با خلل مواجه خواهد ساخت. در میان مردم کردستان عراق دوگانه، مسعود بارزانی و جلال طالبانی جهت استیلا بر جایگاه رهبری، خودنمایی می‌کنند و در میان احزاب نیز اتفاق نظر خاصی در باب آینده این اقلیم وجود ندارد. ضمنا با وجود این‌که بارزانی ریاست اقلیم کردستان را در مدت بیش از یک دهه اخیر به عهده داشته، اما حزب متبوع آن یعنی دموکرات کردستان از برتری سیاسی قاطع در این اقلیم برخوردار نبوده و قدرت به طور تقریبی میان پنج حزب سیاسی کردستان تقسیم شده است که ائتلاف اتحاد میهنی (حزب متبوع طالبانی) و جنبش گوران (از احزاب مخالف بارزانی) تقریبا از نفوذی به میزان حزب دموکرات در میان مردم برخوردار هستند.

ب ـ تقابل دو جریان اصلی احزاب کردستان یعنی حزب دموکرات و ائتلاف اتحاد میهنی و جنبش گوران را به واقع می‌توان به تقابل دو هژمونی شرق و غرب در مقیاس کوچک تشبیه کرد. گروه اول به طور واضح تحت استیلای ایالات متحده و رژیم اسرائیل بوده و گروه دوم نیز دارای روابط خوب با ایران و روسیه است. این مساله قطعا بر اهداف و تصویر مطلوب آنها از آینده کردستان عراق و طبعا راهبرد این دو جریان در جهت نیل به اهداف، تاثیر فراوان خواهد گذاشت و به عدم توفیق در جهت ایجاد اتحاد و حتی درک صحیح متقابل خواهد انجامید.

ج ـ کرکوک را می‌توان قلب تپنده اقتصاد کردستان عراق دانست، آن هم در شرایطی که این استان اساسا یک استان کردنشین نیست بلکه مناطق مختلف آن میان کردها، اعراب و ترکمن‌ها تقسیم شده است. از منظری دیگر، این استان قسمتی از اقلیم خودمختار کردستان عراق نیز محسوب نمی‌شود و بر این اساس اصولا هیچ همه‌پرسی‌ای خارج از حیطه بند 140 قانون اساسی عراق (که اشاره دارد به الحاق شهرهای کردنشین خارج از اقلیم کردستان به منطقه خودمختار کردستان تحت عنوان کشور واحد عراق)نمی‌تواند در آن برگزار شود.این دو مساله می‌تواند تلاش کردها را در راستای به دست آوردن همراهی این استان در جهت استقلال از خاک عراق، به جنگی داخلی میان اعراب، ترکمن‌ها و کردها در استان کرکوک ختم کند. ضمن این‌که دولت عراق نیز براحتی از منبع 40درصد صادرات نفتی این کشور نخواهد گذشت!

سه عامل ذکر شده در بالا، علاوه بر به چالش کشیدن اساس مبحث همه‌پرسی استقلال در کردستان عراق، می‌تواند به تکرار جنگ‌های دهه 1990 میلادی در این منطقه نیز ختم شود.

دکتر مانی محرابی

عضو هیات علمی اندیشکده روابط بین‌الملل