تهدید داعش در قلب آسیا

ولادیمیر پوتین گفت: تحقیقات درباره حملات تروریستی در روسیه نشان داده سلول‎های داعش که در کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای شکل گرفته و فعالیت مخفی آن آغاز شده است، و هدف آن ایجاد بی‎ثباتی در آسیای مرکزی و جنوب روسیه است. رئیس‌جمهوری روسیه در نهایت بر هماهنگی بیشتر و تقویت خدمات امنیتی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به ویژه در زمینه مبارزه با تروریسم تاکید کرد.

فعالیت گروه‎های افراطی اسلامی در جنوب روسیه و آسیای میانه، همواره دغدغه امنیتی روسیه کشورهای آسیای میانه بوده است. مجاورت با مرز افغانستان که در دو دهه گذشته کانون اصلی فعالیت القاعده و طالبان بوده، در کنار مشکلات اقتصادی و فقر فراگیر در برخی نقاط از آسیای میانه دو عامل اصلی شکل‌گیری جریان‎های افراطی در این مناطق به‌ شمار می‌آید.

به همین دلیل جاذبه‎های مالی داعش در سوریه و عراق و تبلیغ و یارگیری عناصر داعش در آسیای مرکزی و جنوب روسیه جوانان این منطقه را به خود جذب کرده و شمار زیادی از جوانان این کشورها به داعش در عراق و سوریه پیوسته‌اند.

درباره شمار جوانان پیوسته به داعش از کشورهای آسیای مرکزی و روسیه آمارهای متفاوتی ارائه شده است. رئیس جمهور روسیه در فروردین ماه امسال از از حدود 20 هزار شبه نظامی مسلح در

سوریه خبر داد و گفت حدود 9 هزار نفر از آنها از روسیه و کشورهای آسیای مرکزی به سوریه رفته‌اند.

ولادیمیر پوتین افزود: نیمی از این 9 هزار نفر اتباع روسیه و بقیه اتباع کشورهای آسیای مرکزی هستند.

پوتین تصریح کرد: برای رسیدن پیروزی بر داعش باید تلاش کرد و برای محقق شدن این موضوع بایستی علاوه بر اتحاد در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی در ائتلاف های بین المللی نیز متمرکز شویم.

کمتر از یک سال پیش هم مرکز تحقیقات ایالات متحده در نیویورک از حضور4450 شهروند روسیه و کشورهای آسیای مرکزی در صفوف داعش در سوریه خبر داد، و اضافه کرد که 2400 نفر از آنها تبعه روس، 500 تبعه ازبک و قرقیز، 386 تبعه تاجیک، 360 ترکمن و 300 قزاق هستند.

تردد داعش از مرزهای افغانستان و پاکستان

مجاورت با افغانستان به عنوانی کشوری که پس از جنگ آمریکا در سال 2001 میلادی هرگز روی ثبات و آرامش را ندید، و موقعیت مناطق قبیله‌ای پاکستان دو عاملی است که امکان جابجایی و مانور جریان‎های افراطی آسیای میانه را فراهم کرده است.

محمد رادمنش سخنگوی وزارت دفاع افغانستان با تایید حضور افراد وابسته به داعش در منطقه زابل افغانستان ، گفت: این عناصر داعش اتباع کشورهای خارجی از جمله شهروندان آسیای مرکزی هستند. به گفته رادمنش اعضای اصلی گروه داعش در این منطقه از اویغورها، ترک‌ها، اعضای حرکت اسلامی ازبکستان، اعراب‌ عراقی، یمنی و سوری هستند که از طریق پاکستان به این منطقه وارد شده‌اند.

ولادیمیر پوتین برای نخستین بار در دسامبر سال 1393 از حضور عناصر داعش در برخی ولایات افغانستان، و همچنین آسیای مرکزی خبر داده بود. خبری که بعدها مراکز اطلاعاتی و امنیتی آمریکا هم تایید کردند.

این گزارش‌ها با خبری که منابع داعش در اواخر سال 1393 به صورت رسمی مطرح کردند قطعی شد. دراین خبر داعش از تاسیس ولایت خراسان خبر داد که شامل پاکستان، افغانستان، شرق ایران، پنج کشور آسیای مرکزی و شرق چین و شمال غربی هند می‌شود.

ابوبکر بغدادی خلیفه خودخوانده داعش، یک شورای 12 نفره را برای فرماندهی «ولایت خراسان» معرفی کرد و «حافظ سعیدخان» از افراد قبیله اورکزی در پاکستان را والی این ولایت تعیین کرد. در پی این انتصاب، نمایندگان برخی جریان‎های افراطی از جمله «حرکت اسلامی ازبکستان» با اعلام بیعت با ابوبکر بغدادی با اعضای داعش در افغانستان پیوستند.

داعش در افغانستان

روند حضور داعش در افغانستان، از زمانی جدی شد که این جریان تکفیری در عراق و سوریه با حملات شدید ارتش و نیروهای مردمی با شکست‎های جدی مواجه شد. پیوستن روسیه به جنک با داعش در سوریه، و هدف قرار دادن پایگاه‎های داعش در نقاط مختلف سوریه عامل دیگری بود که عرصه را بر عناصر داعش در سوریه تنگ کرد.

به همین دلیل شماری از اعضای داعش به فکر بازگشت به کشورهای خود افتادند. از این منظر حضور حدود 9 هزار نفر شهروند روسیه و کشورهای آسیای مرکزی در میان شب‌نظامیان داعش یک تهدی بزرگ برای آینده امنیت در این منطقه به شمار می‌آید، و نگرانی رئیس‌جمهوری روسیه از این منظر کاملا قابل درک است.

اما مساله یارگیری داعش در افغانستان فراتر از حضور عناصر افراطی برخی احزاب اسلامی در جنوب روسیه و آسیای مرکزی است، و گرایش برخی اعضای تندروتر طالبان و اعضایی که در پی منابع مالی بیشتر هستند به داعش، چالش نفوذ این جریان تکفیری در افغانستان را عمیق‌تر کرده است.
ژنرال نیکسون فرمانده ناتو در افغانستان معتقد است که ۷۰ درصد نیروهای داعش در افغانستان اعضای سابق طالبان افغانستان و تحریک طالبان پاکستان هستند. وی همچنین با اشاره به کشته شدن حدود دو هزار عضو داعش در افغانستان طی دو سال گذشته، از کاعش عناصر داعش در این کشور به حدود سه هزار نفر خبر داد.

آماری که نیکلسون داده است، تقریبا مشابه رقمی است که خبرگزاری اسپوتنیک به نقل از ایتارتاس روسیه اعلام کرده و شمار اعضای داعش در افغانستان را حدود 5 هزار ارزیابی کرده است. اما برخی منابع خبری شمار اعضای داعش در افغانستان را تا 10 هزار نفر هم تخمین زده‌اند. اگرچه با توجه به میزان عملیات داعش در افغانستان این آمار دور از ذهن به نظر می‌رسد.

ابعاد تهدید داعش در جنوب و مرکز آسیا

اهداف بلندپروازانه داعش که در جنوب و مرکز آسیا با نامگذاری ولایت خراسان آشکار شده است، عمق تهدید ناشی از این جریان تروریستی را در مقایسه با دیگر گروه‌های افراطی در کشورهای منطقه نشان می‌دهد.

برپایه راهبرد داعش، ولایت خراسان شامل کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان، پاکستان، بخش‌هایی از شمال هند، غرب چین، جنوب روسیه و شرق ایران می‌شود. به همین دلیل تمام کشورهای منطقه در معرض تهدید فعالیت‌های تروریستی این جریان تکفیری قرار دارند.

نگرانی دیگر ناشی از پیوستن دیگر جریان‌های افراطی منطقه‌ای به داعش، به دلیل جاذبه‌های مالی و عملگرایی بیشتر داعش است. پیوستن «حرکت اسلامی ازبکستان» و بخش زیادی از عناصر طالبان و لشکر جنگوی پاکستان به داعش نمونه‎هایی از گرایش به این جریان تکفیری است، که اگر تدام یابد، می‌تواند‌، تهدید داعش در جنوب و مرکز آسیا را به اصلی‌ترین تهدید امنیتی منطقه تبدیل کند.

عملیات تروریستی اخیر در تهران، عملیات تروریستی فروردین ماه امسال در متروی سن‌پترزبورگ روسیه، و دهها عملیات انتحاری در افغانستان نمونه‌هایی از تهدید فزاینده داعش در منطقه شمار می‌آید‌.

طبعا این دست نگرانی‌هاست که رئیس جمهوری روسیه را بر آن داشته تا در نشست سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای و پیشتر در نشست کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی (روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان) درباره تهدید ناشی از تروریسم برای آینده منطقه هشدار دهد و اعضا را به توسعه همکاری‎ها برای مقابله با تروریسم، به ویژه جریان تکفیری داعش فرا بخواند.

در این میان نقش عوامل پشت پرده و حامی داعش در کشاندن خطر این جریان تکفیری به جنوب و مرز آسیا و درگیر کردن کشورهای منطقه از روسیه و چین تا هند و ایران و کشورهای آسیای مرکزی، نقشی تعیین کننده است که باید به استناد اسناد و اهداف پنهان حمایت از داعش در منطقه مورد توجه و کنکاش جدی قرار گیرد.

به عبارتی دیگر کشورهایی مثل عربستان و آمریکا همانگونه که در شکل‌گیری و حمایت مالی، اطلاعاتی، تسلیحاتی و آموزشی از جریان‎های تکفیری در سوریه و عراق نقش داشته‌اند، در ساماندهی عناصر داعش در قلب آسیا به‌ویژه در افغانستان و آسیای مرکزی هم دخیلند.

تاثیرگذاری منفی بر امنیت کشورهای مهم منطقه اعم از چین، هند، ایران و روسیه و بهانه سازی برای ادامه حضور نظامی در منطقه از اهداف راهبردی آمریکاست، که با دامن زدن به بحران ناشی از حضور داعش می‌تواند ادامه مداخلات واشنگتن در این مناطق را توجیه پذیر کند. چنانکه دونالد ترامپ رئیس جمهوری روسیه در نشست اخیر سران ناتو در بروکسل هم از این منظر از تصمیم خود برای افزایش تعداد نظامیان آمریکایی در افغانستان خبر داد، و از دیگر اعضای ناتو خواست در افزایش حضور نظامی در افغانستان با آمریکا همراهی کنند.

یوسف اسماعیلی