در این خصوص با دکتر حمیدرضا آصفی، سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه گفت‌وگو کرده‌ایم:
امام خمینی (ره) چه مواضع و دیدگاه‌هایی در حوزه سیاست خارجی داشتند و تاکید ایشان در این زمینه بر چه اصولی بود؟
برای پاسخ به این سوال، باید نگاهی به مشی و سیره ایشان قبل از انقلاب داشته باشیم. از زمانی که نهضت انقلاب اسلامی ایران شکل گرفت و نطفه انقلاب ایران بتدریج از حدود سال 41 به بعد بسته شد، سخنان امام راحل موجب روشن شدن دیدگاه ایشان در ابعاد داخلی و خارجی می‌شود. در ابعاد خارجی سخنرانی‌های ایشان کرنش و ذلت شاه را نسبت به آمریکا و اسرائیل و در یک کلام سیاست تحت سلطه را، هدف گرفته بود. سخنرانی‌های عتاب‌آلود امام خمینی(ره) در مورد این‌که حتی اگر یک آمریکایی اقدام به کشتن علما کند نمی‌توانید کاری انجام دهید، نگاه ایشان را نسبت به روابط خارجی نشان می‌دهد.
با نگاهی به این سخنرانی‌ها متوجه می‌شویم که امام خمینی(ره) پیش از انقلاب نیز برای خودشان در سیاست خارجی چارچوب و اصولی داشتند و با پیروزی انقلاب آن نگرش‌ها را یعنی «نه شرقی، نه غربی، بلکه استقلال» زیربنای سیاست خارجی خود قرار دادند. امام راحل در سیاست خارجی‌شان نگرش به داخل را به عنوان اقتدار و پشتوانه نظام در راس همه مسائل قرار داده بودند، اهمیت دادن ایشان به جوانان و تکیه بر آنها از سوی امام خمینی(ره) را می‌توان از این منظر مورد توجه قرار داد.
ایشان در سیاست خارجی موضوع رهایی از بلوک شرق و رهایی از وابستگی به بلوک غرب یعنی آمریکا و هم‌پیمانانش را در دستور کار قرار داده بودند، موضوع حمایت از مستضعفین و مواضع ایشان درخصوص فلسطین قبل و بعد از انقلاب؛ ناشی از همین دیدگاه رهایی از بلوک شرق و غرب بود.
امام خمینی(ره) عزتمندی و توهین‌ناپذیری مردم را بهترین راه برای تعیین منافع ملی کشور قلمداد می‌کردند.
مهم‌ترین خطوط قرمزی که امام خمینی(ره) در سیاست خارجی مورد توجه قرار می‌دادند در چه زمینه‌هایی بود؟
این خطوط قرمز بسیار روشن بود. تسلیم‌ناپذیری در مقابل خواسته‌های ناحق کشورهای قدرتمند، همچنین لزوم رعایت برابری و احترام در مراودات خارجی از خطوط قرمز ایشان بود. امام راحل رابطه‌هایی را که براساس احترام متقابل نبود، نفی می‌کردند. به عنوان نمونه می‌توان به موضوع قطع رابطه آمریکا با جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد. در یک کلام می‌توان گفت ایشان غیرت دینی و ملی بسیار بالایی داشتند و آنچه امام راحل را از سیاستمداران دیگر متمایز می‌کند، غیرت ملی و دینی بود؛ همان غیرتی که امروز نیز در وجود رهبر انقلاب می‌توان مشاهده کرد.
ارزیابی جنابعالی از عملکرد سیاست خارجی در سال‌های اخیر در مقایسه با اولویت‌ها و خطوط قرمز ذکر شده از نگاه امام خمینی(ره) چیست؟
عملکرد امروز چندان دور از دوران امام راحل نیست، اما ضروری است در این دوران با توانمندی، استحکام، اعتماد به نفس بیشتر و از موضع بالاتر با دیگر کشورها برخورد کرد. البته در برخی مسائل فاصله با دیدگاه‌های امام راحل در مورد سیاست خارجی زیاد است، اما در مجموع می‌توان به مرور این فاصله را کمتر کرد.
رهبر معظم انقلاب چند روز گذشته در محفل انس با قرآن کریم بر ضرورت صراحت مسئولان در بیان مبانی اسلام در تعاملات خارجی تاکید کردند. چگونه می‌توان این نوع دیپلماسی مطلوب ایشان را که برگرفته از آرمان‌های امام خمینی(ره) و انقلاب است امروز در سیاست خارجی پیاده کرد؟
این بیانات ناشی از همان غیرت دینی و ملی است. بزرگ‌ترین خط قرمز امام راحل در سیاست خارجی عدم پذیرش سلطه بود. همچنین ایشان زبان تهدید، زورگویی و روابط یکجانبه را نمی‌پذیرفتند. سایر موضوعات نیز در ذیل همین رویکرد تعریف می‌شد. بیانات اخیر رهبری نیز همان آرمان‌های امام راحل است، این‌که مسئولان در بیان مواضع، لکنت‌زبان نداشته باشند، چنین رویکردی، نه‌تنها ضروری بلکه مفید است. بنابراین صراحت مواضع در جمهوری اسلامی ایران با توجه به مبانی بسیار روشن و غیرقابل عدولی که در این ارتباط داریم، ضروری‌تر به نظر می‌رسد
در صورت داشتن بیان صریح و قاطع، طرف مقابل هم احترام بیشتری قائل شده و موضعگیری‌ها را پابرجا می‌داند و آگاه می‌شود که مواضع نظام مطرح شده است، اما در صورتی که بیانی صریح نداشته باشیم، شاهد زیاده‌خواهی طرف مقابل خواهیم بود. بنابراین بیان قاطع، عین منافع کشور است و البته منافاتی با آداب و تشریفات روابط بین‌الملل ندارد، همان‌طور که خود غربی‌ها هم در بیان مواضع کشورشان بسیار صریح هستند.
اتخاذ موضعگیری صریح و بدون لفافه در حوزه عمل چه تاثیرات مثبتی در ارتباطات جهانی کشورمان می‌تواند داشته باشد؟
با چنین رویکردی چه‌بسا ارتباطات جهانی نیز محکم‌تر می‌شود، زیرا این رویکرد با عرف بین‌الملل سازگار بوده و متضمن منافع کشور است. البته اعلام صریح مواضع متفاوت از اظهارات بی‌منطق است. کلام قاطعانه به معنای توهین، اهانت و پرخاشگری نیست.
در مورد قاطعیت در تصمیم‌گیری‌های امام راحل در سیاست خارجی به چه موردی می‌توان اشاره کرد؟
مورد سلمان رشدی یکی از نمونه‌های بارز قاطعیت ایران در بیان مواضع بود. سخت‌ترین مذاکرات نظام جمهوری اسلامی ایران مربوط به سلمان رشدی بود. ایران حدود یک سال بر موضع خود در این ارتباط ایستادگی کرد، طی این مدت کشورهای غربی سفرای خود را از تهران خارج کردند، اما نظام و رهبری همچنان بر موضع خود پافشاری کردند و در نهایت کشورهای غربی تمکین و عقب‌نشینی کردند.
رهبر معظم انقلاب، در جایی فرموده بودند «دیپلمات نیستم، انقلابی‌ام و حرفم را صریح و صادقانه می‌زنم» چنین موضعی را چگونه می‌توان در سیاست خارجی تحلیل کرد؟
رهبر انقلاب هم دیپلمات هستند هم انقلابی، چراکه ایشان بیش از هر فرد دیگری به رموز مذاکره و دیپلماسی واقف هستند و سال‌های مدیدی در پست ریاست جمهوری مذاکرات جدی و اساسی داشتند. رهبر انقلاب با چنین تعبیری قصد تمرکز روی دیدگاه انقلابی خود داشتند، به این معنا که فرد انقلابی بدون برخی ملاحظات پیش‌پاافتاده دیپلماسی، حرف‌هایش را می‌زند و به منافع بلندمدت کشورش نگاه می‌کند، چنین فردی خود را از آداب غیرمفید رها می‌کند، شاید این تعبیر خط‌مشی برای دیپلمات‌ها بود که در مذاکرات موضع انقلابی را در دستور کار داشته باشند.
مریم شریف‌زاده - سیاسی
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک کارشناس روابط بین‌الملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
