سیاه‌نمایی ابزار اپوزیسیون سینمایی

لزوم تغییر قانون نظارت

محمدمهدی عسگرپور، مدیرعامل اسبق خانه سینما و بنیاد سینمایی فارابی با تاکید بر لزوم تغییر سازوکار نظارت بر فیلم‌های جشنواره‌ای به جام‌جم گفت: به نظرم سازوکار نظارت بر فیلم‌های سینمایی باید شکل دیگری پیدا کند. اتفاقی را که اکنون در حوزه فیلم‌های ایرانی حاضر در جشنواره‌های خارجی می‌افتد؛ مثلا 25 سال پیش هم با تغییری مختصر شاهد بودیم و اتفاقا همواره گروهی هم از این بابت ابراز نگرانی می‌کردند. این گروه ممکن است مسئولیتی در داخل نظام داشته باشند و ممکن است هم بعضا فقط تریبون در اختیار داشته باشند و فکر کنند بدلی برای آنچه به عنوان نظارت وجود دارد، نمی‌تواند وجود داشته باشد! بنابراین ما با مسئولانی مواجه هستیم که یا نظارت خیلی شدید دارند یا نظارتی کمی نرم‌تر، اما اصل و اساس قانون نظارت بر فیلم‌ها سال‌هاست که هیچ تغییری نکرده. این درحالی است که باید از مدت‌ها پیش این قانون تغییر می‌کرد و هنوز هم البته دیر نیست.

کارگردان سریال‌های «نفس گرم»، «جراحت» و «شیدایی» تصریح کرد: به نظرم باید این نظارت‌ها از گرده دولت (آن‌هم به شکلی که الان وجود دارد) برداشته و به حوزه‌های اجرایی سپرده شود. وقتی این مساله عنوان می‌شود بعضی‌ها این‌طور تعبیر می‌کنند که این وظیفه به نهادهای صنفی واگذار شود! که البته این تعبیر باز مسائل خاص خودش را دارد؛ چون نهادهای صنفی هم باید آمادگی پذیرش این نوع مسئولیت‌ها را داشته باشند، اما درنهایت من فکر می‌کنم اساسا این نظارت‌ها باید به سمت پدیدآورندگان آثار برود و آنها خودشان به عنوان کسانی‌که مسئولیت یک اثر را می‌پذیرند روی کارشان نظارت کنند. در غیر این‌صورت با وجود رشد فناوری (به این معنا که فیلم می‌تواند از طریق اینترنت خارج شود) نمی‌توان نظارت دقیق و جزئی راجع به ورود و خروج فیلم‌ها داشت.

این کارگردان در ادامه خاطرنشان کرد: به عنوان مثال در حوزه نشر مسئولیت را به ناشر واگذار می‌کنند و شخص ممیزکننده در وزارت ارشاد تمام سطور کتاب را نمی‌خواند که با سلیقه خودش جرح و تعدیل کند. این مسئولیت اگر با رعایت تمام سازوکار مربوط به پدیدآورندگان فیلم یا صنف منتقل شود، قطعا با مشکلاتی که امروز شاهد آن هستیم، کمتر مواجه خواهیم بود.

کارگردان فیلم‌های سینمایی «مهمان داریم»، «هفت و پنج دقیقه» و «اقلیما» تصریح کرد: سال‌ها پیش مرحوم سیف‌الله داد، می‌خواست طرحی اجرا کند که اتفاقا خیلی از اهالی سینما هم با آن مخالفت کردند! طرح مربوطه همین بود که مسئولیت فیلم با پدیدآورندگان (مشخصا تهیه‌کننده) باشد. براین اساس پاسخگو در محاکم قضایی تهیه‌کننده می‌شد، نه وزارت ارشاد. آن زمان خیلی از اهالی سینما این طرح را نپذیرفتند که البته در آن دوره حق داشتند و به خیلی از قسمت‌های این طرح تغییراتی را وارد می‌دانستند.

عسگرپور در مورد دیدگاه غالب جشنواره‌های خارجی روی فیلم‌های ایرانی تصریح کرد: خیلی وقت‌ها فیلم‌هایی که در داخل، عنوان تلخ و سیاه را به خود می‌گیرند در خارج از کشور اصلا این حالت را ندارند. به این معنا که اغلب فیلم‌هایی که در جشنواره‌های مختلف خارجی حضور می‌یابند، ساختارهای اجتماعی را نقد می‌کنند. فیلم‌های اجتماعی ممکن است بعضا به برخی از نقاط کور جامعه اشاره کنند، حالا ممکن است در جاهایی شدت آن زیاد و در جاهایی کم باشد. بدیهی است که بخشی از کارکرد سینما نقد اجتماعی است و نقد اجتماعی گاهی بی‌رحم است که نباید مقابل آن موضعگیری کرد. در غیر این‌صورت سینما از کارکرد اصلی خودش فاصله می‌گیرد. معتقدم ما باید سعه‌صدرمان را بیشتر کنیم و به فیلمسازان داخلی اجازه دهیم در فیلم‌هایشان وارد حوزه نقد جامعه هم بشوند.

غلبه موضوع بر ساختار

عباس رافعی، کارگردان و تهیه‌کننده سینما که با فیلم «فصل فراموشی فریبا» توانست جوایز متعددی را از جشنواره‌های خارجی برای سینمای ایران به ارمغان آورد، در گفت‌وگو با جام‌جم توضیح داد: در ایران بین تهیه‌کنندگان و کارگردانان سه رویکرد فیلمسازی وجود دارد. عده‌ای هستند که در محدوده ایران فیلم می‌سازند و اکران می‌کنند و مخاطب‌شان فقط مردم ایران هستند. فیلم‌های این گروه هیچ‌وقت در خارج از کشور به نمایش درنمی‌آیند و نمی‌توانند با مخاطبان جهانی ارتباط برقرار کنند. عده‌ای دیگر از آن‌طرف بام افتادند و فیلم‌هایی می‌سازند برای خارج از ایران. برای این گروه اصلا مهم نیست فیلمشان در ایران اکران شود یا نه. آنها از نابازیگران استفاده می‌کنند و فیلم‌هایشان هم سیاه و تلخ و انتقادی است. به نوعی برای این جشنواره‌ها موضوع فیلم‌ها مهم است، نه ساختار سینمایی‌شان. یعنی این جشنواره‌ها موضوع محورند و ساختار برایشان مهم نیست، اما دسته سومی هستند که به نظرم فیلم‌های مطلوب در این گروه تولید می‌شود. در این سینما مخاطب ایرانی مهم است و آنها فیلم‌هایی دغدغه مند و استاندارد می‌سازند و آثارشان در جشنواره‌های داخلی و خارجی موفق می‌شود مثل آثار زنده‌یاد عباس کیارستمی، اصغر فرهادی و... کارگردان «آوازهای سرزمین من»، «آزادراه»، «راز مینا» افزود: گاهی بچه پولدارها فیلم‌هایی می‌سازند و اصلا برایشان اکران، فروش فیلم، وزارت ارشاد و... مهم نیست. اینها دوست دارند از طریق این فیلم‌ها خود را اپوزسیون نشان بدهند، اما وقتی فیلم آنها را می‌بینی، متوجه می‌شوی هیچ تفکری پشت آن نیست جز دشمنی و عناد با کشورشان. متاسفانه این تابوشکنی بین فیلمسازان و بخصوص فیلمسازان فیلم کوتاه، رواج پیدا کرده و آنها معمولا فیلم‌هایی می‌سازند که آن‌طرفی‌ها خوششان بیاید. فیلم‌های این فیلمسازان، سینما نیست و آنچه می‌سازند به وطن‌فروشی ختم می‌شود.

تعریف قوانین جدید

شاهین شجری‌کهن، منتقد سینما و تلویزیون چرخه تولید و اکران فیلم را گسترده دانست و به جام‌جم گفت: چرخه تولید فیلم امروز گسترده‌تر از آن است که سازمان سینمایی بتواند آن را کنترل کند، یعنی با تغییر ابزار سینما و گذار از نگاتیو به دیجیتال شرایط به شکلی عوض شد که تولید فیلم از آن سازوکار کنترل شده و مرحله به مرحله مجوزدار تبدیل شد به یک فرآیند غیرقابل کنترل. اینجا اصلا بحث مجوز و نظارت کنترلی دیگر موضوعیت ندارد. من اطمینان دارم سازندگان خیلی از فیلم‌های مورد بحث خودشان را در چارچوب بده بستان با ارشاد نمی‌بینند. اینها خارج از محدوده‌های کنترل فیلم می‌سازند و در ازای آن انتظار وام، اکران و... ندارند.

او ادامه داد: به عبارت دیگر چرخه تولید فیلم دیگر سنتی و مجوزی نیست. موضوع این‌است که نظارت رسمی ما عقلا و منطقا در جایی نفوذ دارد که بخواهد بخشی از یک تعامل بزرگ‌تر باشد و در ازای آن از مزایایی مثل (وام، تجهیزات، اکران و...) برخوردار باشد. وقتی این رشته گسسته می‌شود، این حرف موضوعیت ندارد که چرا بدون اجازه ما فیلم به بیرون دادید! اما اگر بحث این است که بروز و ظهور فرهنگی کلا باید از سوی مجاری فرهنگی کنترل شود که یک بحث کلان فرهنگی است. به نظرم باید سازوکار جدید تعریف کنیم و بپذیریم که الان دیگر نمی‌توان از طریق قواعد مرسوم، سینما را کنترل کرد.