راز قدرت بدنی انسان‌هایی که بدون کپسول اکسیژن قله‌های بلند را فتح می‌کنند

شرپاها چگونه به ابرانسان تبدیل شدند؟

جمعه دو هفته پیش عظیم قیچی‌ساز، کوهنورد نامدار کشورمان توانست قله 8516 متری لهوتسه را بدون استفاده از اکسیژن فتح کند. او به این ترتیب یکی از 16 کوهنورد نامدار دنیا است که توانسته‌اند 14 قله با ارتفاع بیشتر از 8000 متر در جهان را بدون استفاده از کپسول اکسیژن فتح کنند، اما فقط کوهنوردان نامدار نیستند که می‌توانند این ارتفاعات بلند را بدون اکسیژن طی کنند.

کد خبر: ۱۰۳۷۱۱۱

در میان بومیان نپال، عده‌ای هستند که شِرپا (Sherpa به معنی مردمان شرق) نامیده می‌شوند. این افراد از 500 سال پیش ساکن کوه‌های هیمالیا هستند. اصطلاح شرپا، امروزه در کوهنوردی به افرادی گفته می‌شود که در ازای مبلغی در حمل بار کوهنوردان مشارکت می‌کنند. بعضی شرپاها به دلیل تجربیات فراوانی که در صعود به قلل بلند منطقه داشته‌اند، مشاوران خوبی برای کوهنوردان حرفه‌ای بوده و هستند.

فتح مرتفع‌ترین قله‌های جهان بدون همکاری شرپاها ممکن نیست. آنها را به عنوان ابرانسان‌هایی می‌شناسند که گویی در گذر زمان بدنی متفاوت از انسان‌های عادی پیدا کرده‌اند. آنها افرادی قدرتمند هستند که می‌توانند بارهای سنگین و حجیم کوهنوردان را با خود حمل کنند، اما نکته اینجاست که این قابلیت خیره‌کننده در ارتفاعاتی تبلور می‌یابد که اکسیژن بسیار کم است تا جایی که بسیاری از کوهنوردانی که همپای شرپاها پای در مسیرهای برف و یخ می‌گذارند چاره‌ای جز استفاده از کپسول اکسیژن ندارند. گروهی از محققان به منظور بررسی توانمندی خاص این افراد مطالعه جالب توجهی را انجام داده‌اند که نتایج آن در نشریه تخصصی آکادمی ملی علوم آمریکا منتشر شده است.

یافته‌های این مطالعه می‌تواند به دانشمندان کمک کند شیوه‌های نوینی برای مقابله با عارضه‌ای موسوم به هایپوکسیا یا کمبود اکسیژن پیدا کنند. بیماران زیادی در سراسر جهان به دلیل ناراحتی‌های ناشی از این اختلال تحت درمان قرار دارند که حتی در بسیاری از موارد به عفونت‌های شدید منجر می‌شود.

وقتی اکسیژن به میزان کمی در محیط باشد، بدن تحت فشار قرار می‌گیرد تا با فعالیت بیشتر، نیاز مغز و ماهیچه‌ها را تأمین کند تا آنها از حیث دریافت مواد مغذی کمبودی نداشته باشند. یکی از شیوه‌های رایجی که بدن برای جبران کمبود اکسیژن دنبال می‌کند، تولید سلول‌های خونی بیشتر است. این سلول‌ها خون لازم برای اندام‌های مختلف را تأمین می‌کند. البته این بدان معناست که خون غلیظ‌تری در بدن جریان می‌یابد که در نتیجه حرکت آن کندتر بوده و احتمال شکل‌گیری لخته‌های خونی بیشتر می‌شود.

در ارتفاعاتی همچون کوه‌های هیمالیا، اکسیژن به میزان کمتری نسبت به سطح زمین وجود دارد، اما مردم محلی این منطقه یا همان شرپاها برخلاف کوهنوردان غیربومی، نیازی به توقف‌های مکرر و هم هوایی ندارند. شرپاها بدون هیچ مشکلی در چنین شرایطی قادرند بارهای زیادی را با خود حمل کنند و جالب این که دو تن از آنها تاکنون 21 مرتبه اورست را بدون کپسول اکسیژن فتح کرده‌اند.

تحقیقات قبلی نشان می‌دهد میان این افراد و کوهنوردان عادی و غیربومی تفاوت‌هایی وجود دارد؛ ازجمله در بدن شرپاها سلول‌های خونی کمتری در ارتفاعات تولید می‌شود، اما همزمان سطح نیتریک اکسید خونشان بالاست. این ماده شیمیایی، رگ‌های خونی را باز می‌کند و خون مسیر مناسبی برای ادامه جریان خواهد داشت.

نخستین انسان‌ها 30 هزار سال پیش ساکن فلات تبت شدند و اسکان دائم نخستین گروه از ساکنان این منطقه مرتفع از جهان نیز چیزی بین 6000 تا9000 سال پیش بوده است. از این رو سطحی از تغییرات در بدن آنها روی داده تا بتدریج با محیط سخت هیمالیا هماهنگ شوند. مطالعات اخیر محققان دانشگاه کمبریج با تکیه بر دی‌ان‌ای آنها صورت گرفته که نشان می‌دهد آنها چگونه به نوعی از انسان‌های قدرتمند و مقاوم در برابر کمبود اکسیژن تبدیل شده‌اند. این تحقیقات نشان می‌دهد ساختار میتوکندری بدن شرپاها و حتی آنهایی که در ارتفاعات پایین‌تر زندگی می‌کنند، در استفاده از اکسیژن موجود در محیط عملکرد بهتری نسبت به میتوکندری انسان‌های عادی در تولید مولکول ای‌تی‌پی (ATP) دارد. ای‌تی‌پی نام مولکولی است که انرژی مورد نیاز سلول‌های بدن را تأمین می‌کند.