پالایش و پتروشیمی، صنعتی که جدی گرفته نشد

اگر دولت‌ها سال‌های گذشته در هر کدام از بخش‌ها و منابع خدادادی، بهترین استفاده را می‌کردند، اکنون وضعیت کشور بسیار متفاوت بود. کشور ایران از نظر ذخایر، اولین کشور و دومین کشور در حوزه نفت و گاز است، اما واقعا چقدر نفت و گاز باعث پیشرفت اقتصادی کشور شد؟ چه میزان از مشکلات حل شد؟چقدر از آمار بیکاری کاست و پرسش‌های دیگری در این زمینه. برخی دولت‌ها در سال‌های بعد از انقلاب بیشتر سعی کردند نیاز داخل را از طریق واردات تامین کنند و همین موضوع دلیلی شد تا محورهای تولیدی خیلی جدی گرفته نشود. به عنوان مثال،‌ تولید بنزین یکی از عوامل استراتژیکی بود که می‌توانست ایران را به یک کشور قدرتمند در منطقه تبدیل کند،‌ اما هیچ دولتی در این زمینه برنامه‌ریزی دقیق نداشت. دولت دهم با ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس سعی بر خودکفا کردن کشور در زمینه بنزین داشت که روند کار با تحریم مواجه شد و کار به دولت بعدی(یازدهم) رسید. زمانی که دولت یازدهم زمام امور را در دست گرفت، می‌توانست با تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس، ایران را از واردات بنزین بی‌نیاز کند اما این پروژه هر روز به تعویق افتاد و واردات بنزین از کشورهای اروپایی بیشتر شد.

5/5 میلیارد دلار،‌ هزینه واردات بنزین در 3 سال گذشته

سرعت پیشرفت فیزیکی پالایشگاه ستاره خلیج فارس در دولت یازدهم نسبت به دولت قبل کاهش یافت و افتتاح فاز یک آن به روزهای پایانی دولت یازدهم موکول شد تا دست دلالان بنزین تا پایان دولت،‌ از سفره واردات محروم نشود.

افزایش چشمگیر واردات بنزین همواره با دوره‌های صدارت زنگنه بر مسند وزارت نفت متناظر بوده است. واردات بنزین از میزان 6 میلیون لیتر در روز در سال 76 به 25 میلیون لیتر در سال 84 رسید. این حجم از واردات در دولت‌های نهم و دهم مجددا به 8/1 میلیون لیتر در روز کاهش یافت،‌ اما بار دیگر از طریق حذف تدریجی کارت سوخت، کاهش سرعت ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس، واردات بنزین به حدود 14 میلیون لیتر در روز در سال 95 افزایش یافت. بررسی‌ها نشان می‌دهد، در فاصله زمانی سال‌های 92 تا 95،‌ حدود 5/5 میلیارد دلار هزینه واردات بنزین شده است.

سیاست‌ها باید تغییر کند

قاسم ساعدی، عضو کمیسیون انرژی مجلس درباره مقابله با خام فروشی به خبرنگار ما گفت: صادرات نفت با سیاست‌های اقتصادی کشور منطبق نیست . هرچه نفت خام بیشتر صادر کنیم،فرصت‌های شغلی خود را کمرنگ‌تر خواهیم کرد.

وی با بیان این که نگاه به پروژه‌ها و اقدامات باید اقتصادی باشد، افزود: نباید روی درآمد حاصل از فروش مواد خام معدنی و نفت و گاز حساب کنیم و باید درآمد حاصل از آن در پروژه‌های مختلف سرمایه‌گذاری شود. به نظر می‌رسد،‌ سیاست دولت در زمینه صادرات نفت خام باید تغییر کند و نسبت به فعالیت پالایشگاه‌ها اهتمام بیشتری داشته باشد.

ساعدی با اشاره به این که نفت نباید به صورت خام صادر شود، تاکید کرد: فرآورده‌های نفتی می‌تواند سود بیشتری عاید کشور کند و از سوی دیگر، مشکل اشتغال را حل خواهد کرد. این که ما فقط نفت خام صادر کنیم، فرصت‌های خودمان را در زمینه ایجاد اشتغال و پیشرفت‌های اقتصادی و ارتقای دانش فنی می‌سوزانیم.

عضو کمیسیون انرژی مجلس ادامه داد: همه کشورهای جهان، ایران را به عنوان یک کشور صادر کننده مواد خام می‌شناسند اما باید این رویه تغییر کند و بخش‌های پتروشیمی و پالایشی با انگیزه و توان بیشتری کار خود را ادامه و توسعه دهند.

توسعه صنعت پالایشی تحریم را کم اثر می‌کند

وی با تاکید بر این که توسعه بخش‌های پالایشی و پتروشیمی می‌تواند ایران را از واردات فرآورده‌های نفتی بی نیاز کند، گفت: پالایشگاه ستاره خلیج فارس به عنوان یکی از مصادیق اقتصاد مقاومتی به بهره برداری رسید که می‌تواند ایران را از واردات بنزین خودکفا کند و افتتاح فازهای بعدی نیز ایران را به صادرکننده بنزین تبدیل خواهد کرد. در این صورت فشار کشورهای غربی روی ایران کمتر خواهد شد و دیگر نمی‌توانند با اهرم تحریم، کارهای خود را پیش ببرند.

ساعدی در پاسخ این پرسش که آیا کشورهای دیگر بنزین ایران را خریداری می‌کنند یا خیر، تصریح کرد: اگر بنزین با کیفیت جهانی تولید شود، قطعا کشورهای منطقه خریدار بنزین ایران خواهند بود. هزینه ترانزیت و حمل سوخت از ایران به کشورهای همسایه بسیار کم است و می‌تواند تاثیر زیادی در اقتصاد کشور ما داشته باشد. در این صورت، کشورهای دیگر به ما وابسته خواهند شد و در مباحث سیاسی و اقتصادی می‌توان عملکرد بهتری داشت.

این نماینده مجلس عنوان کرد: یکی از افتخارات دولت افزیش فروش نفت خام است اما باید از این رویه فاصله گرفت و بیشتر درآمد فرآورده را نصیب کشور کنیم.

اشتغال و تولیدی که از دست می‌رود

هدایت الله خادمی، عضو کمیسیون انرژی مجلس هم با بیان این که ایران نفت خام صادر و با ارز حاصل از آن، اقدام به واردات فرآورده‌های نفتی می‌کند،‌ تصریح کرد: کشورهایی که دلسوزی برای اشتغال و تولید داشته باشند، از صادرات مواد خام خودداری می‌کنند و سعی دارند، بازار فرآورده جهان را تصاحب کنند.

وی افزود: کشور آلمان،‌ دارای منابع محدود خدادادی است اما مواد خامی از این کشور صادر نمی‌شود و بازار اروپا را در زمینه صادرات محصولات نهایی و فرآورده‌های خود تصاحب کرده است. اگر آنها دارای منابع ایران بودند اکنون ابرقدرت جهان بودند. ما مواد خامی را که می‌توانیم به صدها فرآورده تبدیل کنیم، با قیمت بسیار پایین در اختیار کشورهای دیگر قرار می‌دهیم که این خلاف اقتصاد مقاومتی و صلاح کشور است.

خادمی با بیان این که بعد از انقلاب صنعت پالایشگاهی به دست فراموشی سپرده شد،‌ گفت: فرهنگ دولت‌ها طوری شده که هر چه مواد خام بیشتر می‎فروشیم، ‌به آن افتخار می‌کنیم.

عضو کمیسیون انرژی مجلس ادامه داد: صدور مواد خام به معنای ایجاد اشتغال برای جوانان کشورهای دیگر است . پالایشگاه ستاره خلیج فارس هم اشتغال ایجاد کرد و هم ما را به خودکفایی بنزین رساند اما این موضوع در بدنه دولت‌ها خیلی جدی گرفته نمی‌شود. ما باید به سمتی حرکت کنیم که دیگر نفت خام صادر نکنیم.

وی در پاسخ این پرسش که در صورت صادر نکردن نفت خام، موقعیت ایران در اوپک به خطر می‌افتد یا خیر،‌ گفت: توسعه صنعت پتروشیمی و پالایشی،‌ قدرت ایران را در جهان اثبات می‌کند. ایران نفت خام را صادر می‌کند اما تاثیری روی قیمت آن ندارد . چه فایده‌ای متوجه کشور می‌شود؟ کشورهای مصرف کننده دارای قدرت سعی دارند مواد خام جهان را به قیمت ارزان خریداری کنند تا کشورشان را توسعه دهند. خادمی افزود: اکنون صنعت پتروشیمی ایران نیز با مشکلاتی همراه است که باید رفع شود. به عنوان مثال گاز را تبدیل به متانول می‌کنیم که خود متانول، مواد خام است. صنعت پتروشیمی نیاز به تحول دارد و به جای این که یک بار فرآوری صورت بگیرد،‌ باید چند بار این کار انجام شود تا به جای فروش محصولات با قیمت تنی 400 دلار،‌ کالا را با قیمت تنی 2000 دلار بفروشیم.

وی با اشاره به ساخت پالایشگاه آبادان ـ که 70 سال پیش انجام شد ـ گفت: زمانی که این پالایشگاه ساخته شد، هم اشتغال ایجاد کرد و هم باعث انتقال فناوری به کشور شد. به قطع می‌توان گفت، در طول مدت ده سال اگر همه ظرفیت‌های کشور در صنعت پالایشگاهی سرمایه‌گذاری شود، نیروی کار داخلی نمی‌تواند پاسخگوی نیاز باشد و مجبور هستیم برای انجام پروژه‌ها نیروی کار از خارج وارد کنیم .