ایران؛ بزرگترین شریک تجاری افغانستان

سخنگوی وزارت تجارت و صنایع افغانستان، ارزش مبادلات تجاری ایران و افغانستان را به نزدیک 2 میلیارد دلار اعلام کرد. مسافر قوقندی، با اشاره به روند رشد روابط تجاری دو کشور در 3 سال گذشته گفت: ارزش مبادلات دو کشور در سال 1392 حدود یک میلیارد دلار بود که با رشد 200 درصدی به در 3 سال گذشته به نزدیک 2 میلیارد دلار در سال 1395 رسید.

همچنین مطابق آمار اتاق بازرگانی افغانستان که 21 فروردین ماه گذشته منتشر شد، ایران با مبادلات تجاری یک میلیارد و 800 میلیون دلاری، بزرگترین شریک تجاری افغانستان به شمار می‌آید.

بر این اساس 22.5 درصد از کل تجارت خارجی 8 میلیارد دلاری افغانستان در یک سال گذشته مربوط به مبادلات تجاری با ایران است.

بعلاوه سهم صادرات ایران به افغانستان 80 درصد و سهم واردات از افغانستان هم 20 درصد اعلام شده است.

نکته قابل توجه در آمار تجارت خارجی افغانستان که مقامات کابل اعلام کرده اند، کاهش سطح دو میلیارد دلاری روابط پاکستان با افغانستان به یک میلیارد و 30 میلیون دلار است، که به اعتقاد مقامات اتاق بازرگانی افغانستان ریشه در افزایش تنش در مناسبات سیاسی و امنیتی کابل و اسلام‌آباد دارد.

بعد از ایران و پاکستان هم چین با یک میلیارد دلار، ترکمنستان با 700 میلیون دلار و قزاقستان با 500 میلیون دلار جایگاه سوم تا پنجم در شراکت تجاری با افغانستان را در اختیار دارند.

فرصت‌ها:

دستیابی به جایگاه نخست در مناسبات تجاری با افغانستان ریشه در چند عامل دارد:

1- شناخت تدریجی بازرگانان ایرانی از بازار افغانستان و رقابت پذیری تولیدات ایرانی از جهت قیمت و کیفیت

2- تسهیلات کنسولی و شرایط تردد بازرگانان میان دو کشور

3- تسهیل در شرایط مبادلات بانکی، به ویژه پس از رفع تحریم‌های بانکی

4- تمهید و تسهیل شرایط برای مبادلات مستقیم استان‌های مرزی با افغانستان.

در این چارچوب استان خراسان رضوی با بهره گیری از ظرفیت‌های همجواری و توانمندی در تولید محصولات صنعتی و کشاروزی رشد چشمگیری در صادرات به افغانستان داشته است. مطابق آمار استانداری استان خراسان رضوی، افغانستان مقصد بیش از 57 درصد صادرات این استان است، و به اولین شریک تجاری این استان تبدیل شده است.

5- تلاش برای تامین امنیت مسیرهای تجاری میان دو کشور

6- تسهیل شرایط ترانزیت میان ایران و افغانستان

یکی از نیازهای اصلی توسعه صادرات به کشورهای همسایه برقراری خطوط مختلف ترانزیتی است. در این چارچوب انعقاد قرارداد چابهار (که سال 1395 میان ایران، هند و افغانستان صورت گرفت) گامی بزرگ برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای ایران در جنوب‌شرق، شرق، و شمال‌شرق به شمار می‌آید.

این توافق نامه ضمن تسهیل ترانزیت و جایجایی کالا میان ایران و افغانستان، افغانستان را از طریق بندر چابهار و دریا به هند متصل می‌کند، و ارتباط دریایی هند و آسیای میانه را نیز از طریق بندر چابهار فراهم می آورد. طبعا توسعه و تکمیل خطوط ریلی و بزرگراهی میان ایران و افغانستان شر مهمی در بهره گیری از این مسیر مهم ترانزیتی است.

7- برگزاری نمایشگاه‌های بازرگانی در افغانستان

نمایشگاه‌های بازرگانی ایران که چند سالی است در کابل برگزار می شود، سال گذشته در شهر مزارشریف هم برگزار شد. افزایش این دست نمایشگاه‌ها و گسترش آن به دیگر شهرهای افغانستان می تواند ضمن معرفی محصولات ایرانی، شرایط را برای حضور موثرتر کالاهای ایرانی در افغانستان تسهیل نماید.

8- تلاش برای ایجاد سامانه های مرزی مجهز و پیشرفته

یکی از مشکلات تجارت خارجی افغانستان، ضعف تجهیزات و دانش نیروی انسانی در گمرکات افغانستان است. به همین دلیل تلاش برای تجهیز و ارتقای کار گمرکات مرزی افغانستان می تواند سرمایه گذاری پربازدهی برای تجارت خارجی ایران باشد.

9- برگزاری بازارچه‌های مرزی به صورت دایمی و فصلی با تکیه بر تولیدات منطقه‌ای ضمن اینکه می تواند در بهبود اقتصاد مرزنشینان شرق کشور موثر باشد، امکان ارتباطات نزدیک انسانی و فرهنگی را افزایش می‌دهد. مناسبات منطقه محوری که می تواند ضامن تعاملا پایدار و کاهش چالش های امنیتی در مناطق مرزی دو کشور باشد.

چالش‌ها:

1- کارشناسان چالش امنیتی را مهمترین چالش‌ در مسیر توسعه روابط تجاری و اقتصادی ایران با افغانستان می‌دانند. چالشی که ریشه در نفوذ طالبان و بی‌ثباتی سیاسی در افغانستان دارد و برنامه‌ریزی‌ بلند مدت در مناسبات دو کشور را با مشکل مواجه می سازد.

2- لابی دشمنان و رقبای ایران در کابل

حضور نظامی و سیاسی آمریکا در افغانستان و تاثیرگذاری آن بر ساختار سیاسی این کشور موضوعی است که بر مناسبات خارجی کابل به ویژه در خصوص ایران تاثیر مستقیم دارد.

باید دانست که ایران در هیچ نقطه‌ای از منطقه دارای منافع مشترک با آمریکا نیست، و در بسیاری از موارد منافع دو کشور در تقابل با هم تعریف می شود. طبعا این واقعیت به همان اندازه که بر منافع منطقه ای دو کشور در حوزه سیاسی و امنیتی سایه افکنده است، در حوزه تجاری و اقتصادی هم مانع تامین منافع و تعامل منطقه‌ای ایران از جمله در افغانستان به شمار می آید.

رقیبانی هم مانند پاکستان، هند، چین و ترکیه که در برخی موارد پا را از دایره رقابت فراتر نهاده با استفاده از سازوکار نفوذ و لابی قدرت تلاش می کنند، مانع از حضور اقتصاد ایران در افغانستان و یا بالا بردن ریسک تعامل اقتصادی دو کشور شوند.

3- «قاچاق کالا» از دیگر عوامل اصلی چالش در مبادلات تجاری ایران و افغانستان است.
همانگونه که قاچاق مواد مخدر از افغانستان به رغم همه تمهیدات امنیتی و نظامی ادامه دارد، قاچاق کالا بین دو کشور هم چالشی پیش روی مبادلات رسمی دو کشور محسوب می شود. قاچاق کالا ضمن تبعات مالی، موجب تبادل کالاهای غیراستاندارد و تقلبی بین دو کشور می شود و تاثیر منفی زیادی بر اعتماد مصرف کننده داخلی در دو کشور دارد.

به همین دلیل فعالان اقتصادی از وزارت صنعت، معدن و تجارت و گمرکات کشور انتظار دارند با نظارت موثرتر و اجرای طرح هایی نظیر رتبه بندی شرکت ها درسازمان توسعه و تجارت مانع از سودجویی قاچاقچیان کالا میان ایران و افغانستان شوند.

4- ضعف در استفاده از عنصر تبلیغ و برندسازی در حوزه صادرات

تبدیل شدن به شریک اصلی تجاری افغانستان، گامی بزرگ در اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید ملی صادرات محور است. اما نکته ای که در حوزه بازرگانی مهمتر است، حفظ بازار است. امید که مسئولان اقتصادی در دو حوزه دواتی و خصوصی با توجه به الزامات ماندگاری در بازار هدف، شرایط را برای حضور موثر و با دوام اقتصاد ایران در کشوری که بیشترین نزدیکی فرهنگی، تاریخی، و زبانی را با ایران دارد فراهم سازند.

یوسف اسماعیلی/ جام جم آنلاین