دور دوم مذاکرات ژنو و ره‌توشه دولت و معارضه

اولین مرحله این دور از مذاکرات درحالی پایان یافت که مذاکره‌کنندگان پس از هشت روز گفت‌وگوی فشرده نسبت به دستور کار مذاکرات پیش رو به توافق اولیه دست یافتند شامل: شکل حاکمیت آینده سوریه یا به عبارتی صحیح‌تر تعیین حاکمیت دوره انتقالی، تدوین قانون اساسی جدید یا تعدیل و بازنویسی قانون اساسی فعلی، برگزاری انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری و نهایتا مبارزه با تروریسم.

دو سوال اساسی که در آستانه این دور از مذاکرات توجه تحلیلگران سیاسی و ناظران تحولات جاری در بحران سوریه را به‌خود جلب می‌کند، می‌توان موارد زیر دانست:

1ـ‌ دولت و معارضه با چه دستاوردی از دور اول مذاکرات خارج شده و به دور جدید وارد خواهند شد. 2ـ‌ چه افقی برای این دور از مذاکرات قابل تصور است؟

در پاسخ به سوال اول؛ اهم دستاوردهای حاصله برای دولت سوریه؛

 حضور نمایندگان دولت سوریه در این مذاکرات بار دیگر این اعتبار را به دولت سوریه داد که با وجود داشتن دست بالا در میدان، همچنان آماده ورود به گفت‌وگوی سازنده برای عبور از بحران است.

حضور طیف‌های گسترده‌تری از معارضه بویژه نماینده گروه‌های مسلح در این گفت‌وگوها تاکید اعتراف به دولت سوریه، به‌عنوان طرف اصلی هر راه‌حل سیاسی است.

حضور طیف‌های جدیدی در بدنه معارضه تحت عنوان معارضه مسکو و قاهره از دو جهت برای دولت سوریه حائز اهمیت است: اول؛ جریان‌های جدیدی وارد بدنه معارضه شده‌اند که معتقد به حل‌وفصل سیاسی بحران در درون نظام هستند. دوم؛ تنوع طیف‌های معارضه پایه هر توافق احتمالی آتی را محکم کرده و ثبات آن‌را تضمین می‌کند.

دولت سوریه موفق شد موضوع مبارزه با تروریسم را با وجود تلاش دی میستورا برای فرار از پذیرش این موضوع، همچنان به‌عنوان یکی از محورهای اصلی گفت‌وگو در دستور کار مذاکرات نگاه دارد.

برای معارضه؛

با وجود خسارت‌های میدانی و روند رو به ضعف آنها در میدان نبرد، معارضه همچنان نقش خود را به‌عنوان یک طرف معادله حل‌و‌فصل سیاسی بحران حفظ کرده است.

گنجاندن سه موضوع تعیین حاکمیت، تدوین قانون اساسی و انتخابات به‌عنوان اساسی برای ورود به مرحله انتقالی از جمله دستاوردهای معارضه است.

طیفی از جریان‌های مسلح که به‌دلیل سابقه عملکرد خود، متهم به تروریسم بودند با حضور در نشست ژنو عملا شائبه تروریست بودن را از خود دور کرده و ضمن حفظ سلاح، خود را به‌عنوان بخشی از راه‌حل وارد ادوار بعدی مذاکرات کرده‌اند.

با این اوصاف نمایندگان دولت و معارضه خود را برای دور جدید مذاکرات سخت ژنو آماده می‌کنند. در پاسخ به سوال دوم، برای این‌که افق پیش روی مذاکرات و موفقیت یا عدم توفیق دو طرف جهت دستیابی به راه‌حل مطلوب قابل ترسیم باشد، اشاره به چند نکته زیر ضروری است: اول؛ پیچیدگی بحران سوریه به‌عنوان اصلی که دستیابی به هر راه‌حلی را با چالش مواجه می‌کند مورد تاکید تحلیلگران سیاسی است، این در حالی است که تداخل منافع و مصالح خارجی با خواسته‌های داخلی سوریه نیز بر پیچیدگی بحران افزوده است.

دوم؛ وجود سه طیف متفاوت در بدنه معارضه تحت عناوین ریاض، مسکو و قاهره با رویکردهای متفاوت، نیز امکان دستیابی به وحدت موضع درباره موضوع‌های مهم و اساسی در مذاکرات برای معارضه را بسیار دشوار خواهد ساخت.

سوم؛ استمرار وجود دیوار بی‌اعتمادی بین معارضه و دولت نیز واقعیتی است که همچنان بر فضای مذاکرات سایه افکنده است.

چهارم؛ در دور جدید مذاکرات دو طرف از مرحله توافق درباره مباحث شکلی عبور کرده و مسائل جوهری و اساسی را در دستور کار مذاکراتی خود قرار خواهند داد، موضوعاتی که سابق بر این نیز مطرح شده و عاملی برای شکست مذاکرات بود. این درحالی است که نگاه دو طرف همچنان نسبت به این مسائل جوهری از یکدیگر فاصله داشته و دستیابی به توافق را با موانع جدی مواجه خواهد ساخت. از خلال مناقشات صورت گرفته در اولین دور از مذاکرات ژنو4 بخوبی تفاوت میان اولویت‌های طرفین مذاکره احساس می‌شد. حال دو طرف قرار است برای به کرسی نشاندن اولویت‌های خود وارد گفت‌وگو شوند. قطعا دولت سوریه برای تسلیم حکومت به معارضه وارد مذاکرات نخواهد شد و معارضه نیز حاضر نخواهد بود که در بحث مبارزه با تروریسم به‌عنوان ابزاری برای دولت سوریه در آید.

با تمام این اوصاف جامعه جهانی همچنان امید خود در دستیابی به راه‌حل سیاسی برای بحران سوریه را از دست نداده و امیدوار است هر گامی که برای حل سیاسی بحران برداشته می‌شود‌، قدمی جدی نیز به‌سوی مبارزه با تروریسم و ریشه‌کنی این پدیده نامتجانس از منطقه که امنیت و ثبات بین‌المللی را به مخاطره انداخته است، برداشته شود.

محمدرضا رئوف‌شیبانی - معاون پیشین وزارت امور خارجه