بهشتی که نباید به حال خود رها شود

اینجا تا چشم کار می کند، مراتع و جنگلها با آن رنگ سبز سحرانگیز، زیبایی شان را به تو هدیه می کنند. ترکیب زمردین عرصه ها در کنار آبی نیلگون و تمیز آسمان تو را به تحسین جلوه های زیبایی منظر طبیعی

کد خبر: ۹۹۶۵۵

در حاصلخیزترین استان کشور یعنی آذربایجان غربی وا می دارد.
این استان در کنار ترکیب و پوشش گیاهی منحصر به فرد، آثار تاریخی بیشماری را نیز در قلب خود جای داده است که حاکی از جریان زندگی چند هزار ساله در این خطه سرسبز است.
آنچه از 13هزار سال پیش تاکنون در این بهشت مصور اتفاق افتاده است، آن که به دلیل تغییرات آب و هوایی، نبود کنترل، نظارت و مدیریت بر عرصه ها و نیز آثار 8سال جنگ تحمیلی، هم اکنون تنها آثاری از جنگلهای ارس و بنه در ارتفاعات آن باقی مانده است.
عرصه های طبیعی استانی که از همجواری با 4کشور ترکیه ، آذربایجان ، نخجوان و عراق بهره می برد، آنقدر حرف برای گفتن و شنیدن دارد که از حوصله این نوشتار خارج است و ما تنها به روایت بخشهایی از آن، به بهانه صیانت و حفاظت از گنجینه های تکرار نشدنی باقی مانده پرداخته ایم.
در حال حاضر استان آذربایجان غربی با مساحتی معادل 4میلیون و 366هزار هکتار درصد مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده که از این مقدار 481هزار هکتار آن را دریاچه ارومیه و بقیه را خشکی فرا گرفته است.
در اینجا به علت وجود 17رودخانه داخلی و پر آب و 18میلیارد مترمکعب بارندگی در استان و خاک زراعی مناسب ، انواع محصولات زراعی و باغی در این استان کشت می شود. از محصولات باغی بنام استان ، انگور و سیب درختی است.
از سوی دیگر، چوب صنوبر از محصولات زراعی برجسته این استان است. در واقع آذربایجان غربی یک سوم نیاز صنایع چوب کشور را تامین می کند که در همین راستا با طرحهای در حال اجرا برای تشویق مردم به زراعت چوب ، پیش بینی می شود که این استان به قطب تولید صنوبر در کشور تبدیل شود.
جنگلهای استان ادامه جنگلهای رویشی زاگرس است که جنبه حفاظتی داشته و به صورت نیمه انبوه ، تنک و مخروبه عمدتا در شهرستان های سردشت و پیرانشهر با انواع گونه های درختی بلوط، بنه ، کیکم و غیره کشترش دارند.
سرانه جنگل در استان 7درصد هکتار است که در مقایسه با سرانه کشور از مقدار قابل ملاحظه ای برخوردار نیست. مراتع خوب استان نیز عمدتا در ارتفاعات غربی آن بصورت مراتع ییلاقی و مرتع فقیر نیز در کنار روستاهای استان پراکنده هستند.

بورالان ، خفته بر بستر ماسه ای
از شهرستان های خوی عبور می کنیم. حرکتمان به سمت شهرستان ماکو ادامه می یابد. هر جا که می نگری ، دشتهای سبزی که گلهای کوچک زرد رنگ در سطح آن پراکنده اند چشمنوازی می کنند.
بالاخره از منطقه پلدشت نیز می گذریم و حالا در آخرین نقطه صفر مرزی یا همان گوش گربه هستیم، بیابانی ماسه ای!بورالان منطقه ای در دامنه های کوه آرارات در ارتفاعات ترکیه است که به دلیل سرما، گرما و پدیده انقباض وانبساط به مبدا حرکت شنهای روان ناشی از سنگهای آذرین تبدیل شده است.
در واقع شنهای روان ناشی از فرسایش آبی و بادی در چشم به هم زدنی می تواند یکی از روستاهای این منطقه مرزی را زیر خروارها ماسه مدفون کند.معیشت غالب روستاییان و عشایر منطقه دامپروری است.
خاک منطقه قابلیت حاصلخیزی چندانی ندارد، به این ترتیب آنچه هم که باقی مانده تحت تاثیر چرای بی رویه دام در حال نابودی است.شاید برایتان باورکردنی نباشد که در 100متری این منطقه بیابانی ، بهشت کوچکی درست در کنار پاسگاه مرزی ایران و ترکیه به نام چشمه ثریا دیده می شود. چشمه ای که تنها ایران از آن حق برداشت دارد.
با این حال پیش از این مسوولان منابع طبیعی کشورمان یا در اندیشه بهره برداری از این منبع آبی بی نظیر نبوده اند یا سومدیریت ها، امکان این بهره برداری را فراهم نیاورده است.
به گونه ای که عشایر منطقه با توجه به کمبود آب باید تا رسیدن هر دو روز یک بار در انتظار تانکرهای اداره امور آب منطقه در انتظار بمانند!
در همین ارتباط مسوول منابع طبیعی شهرستان ماکو می گوید: از سال آینده اجازه برداشت 500لیتر آب در هر ثانیه از چشمه ثریا را گرفته ایم که بتوانیم عمل پمپاژ را برای توسعه طرح نهال کاری در منطقه انجام دهیم.
بعلاوه از اقداماتی که در منطقه از سوی اداره منابع طبیعی استان برای مقابله با حرکت شنهای روان صورت گرفته است ، قرق 3هزار و 500هکتار و عملیات اصلاحی نهال کاری در آن است که البته در تثبیت حرکت شنهای روان منطقه تنها به عنوان یک مسکن و نه درمان عمل کرده است!

تنها تغییر معیشت جوابگو است
متاسفانه تلاشهای صورت گرفته در گذشته از سوی اداره منابع طبیعی در منطقه بورالان نتیجه چندان مطلوبی به همراه نداشت چرا که نحوه معیشت مردم در آنها لحاظ نشده بود.
علی لفظی ، کارشناس ناظر "طرح بورالان " با اشاره به طرح ساماندهی ارائه شده در منطقه می گوید: متاسفانه در این منطقه پتانسیل زراعی چندانی نداریم، به همین دلیل عمده اشتغال مردم معطوف به دامداری است به گونه ای که تعداد دام موجود، 3برابر ظرفیت چرا در منطقه است.
به این ترتیب طی بررسی های به عمل آمده درصدد هستیم واحدهای تحقیقاتی در این منطقه تاسیس کنیم که به آموزش عشایر و روستاییان منطقه برای توسعه مشاغل جایگزین چون پرورش ماهی ، توسعه باغداری و ایجاد دامداری های صنعتی و نیمه صنعتی بپردازد.
بعلاوه با استفاده بهینه از آب چشمه ثریا که از 100لیتر در ثانیه شروع شده و در عرض 5سال به 500لیتر در ثانیه خواهد رسید، در ابتدا 1000هکتار را تحت طرحهای زراعتی در منطقه قرار خواهیم داد.
آنچه مسلم است ، عملیات اصلاحی در این منطقه برای ما جنبه حیثیتی نیز دارد، چنان که مشاهده عرصه های سبز و یکدست در مجاورت مرز ایران و در خاک ترکیه غیر از افسوس باید ما را به حرکتی موثر و سازنده وادارد.

مدیریت منابع جنگلی
در اینجا لازم است به برخی طرحهای اداره منابع طبیعی در استان آذربایجان غربی اشاره کنیم:
طرح مرتعداری: روشهای مدیریتی لازم در رابطه با حفظ، احیائ و توسعه و بهره برداری صحیح از مراتع به منظور داشته تولیدات مستمر.
طرح زراعت چوب: به منظور کاهش فشار از جنگلهای کشور و جلوگیری از تهیه چوب و هیزم از جنگل که در کنار کشت گونه های سریع ارشد صنوبر در حال اجراست.
طرح صیانت از جنگل: با هدف غنی سازی جنگل ، تامین نهالهای گلدانی ، تعدیل دام در رویشگاه های جنگلی ، ساماندهی خروج دام از جنگل و تامین سوخت فسیلی مورد نیاز ساکنان منطقه.
مدیریت منابع جنگلی: با هدف ایجاد ذخیره گاه ها و نگهداری ذخیره گاه های جنگلی و بهره برداری از محصولات فرعی جنگل و مرتع.
مهندس عبدلعلی فیضی ، مدیرکل منابع طبیعی استان آذربایجان غربی نیز در این خصوص می گوید: کنترل عوامل تخریب و اصلاح و احیای اراضی استان باید به گونه ای باشد که وضعیت مراتع ما همیشه رو به بهبود باشد.
در بحث صیانت از جنگلها نیز، طی برنامه چهارم توسعه ، مکلف شدیم پوشش جنگل را در زاگرس به 100درصد برسانیم.
بعلاوه با مشارکت مردم در کاشت گونه های صنوبر درصددیم تا نیاز صنایع چوب را به گونه ای تامین کنیم که دیگر از جنگلها، برداشت چوب انجام نشود.

اینجا سردشت است
این بار به سمت مرزهای جنوبی استان آذربایجان غربی حرکت می کنیم. از مهاباد می گذریم ، از اینجا به بعد تمام دشتها در دل خود خاطرات زیادی از سالهای جنگ نهفته دارد.
از گردنه زمزیران به سمت سردشت در ارتفاع 1800متری از سطح دریا حرکت می کنیم جایی برخوردار از حدود 80هزار هکتار جنگل مملو از گونه های بلوط و 30هزار هکتار مرتع مشجر. باورت نمی شود که در جای جای این همه زیبایی و آرامش چه خونها که ریخته نشده است!
ایوب کتابی ، رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان سردشت در ارتباط با اقدامات اساسی انجام شده در سالهای اخیر می گوید: با وجود آن که تبعات ناشی از جنگ و نبود نظارت و کنترل بر جنگلها و مراتع منطقه برای چند سال ، آثار تخریبی زیادی را در آنها به جای گذاشته است ، اما طی چند ساله اخیر موفق شدیم با تامین سوخت فسیلی روستاییان منطقه ، وابستگی برای تامین سوخت از جنگل را تا حدود 95درصد مرتفع کنیم.
در ارتباط با عامل اصلی تخریب جنگل که در واقع وابستگی دام به جنگل است ، در قالب طرح صیانت و مدیریت منابع جنگلی ، به منظور تعدیل دام و قطع وابستگی مردم به جنگل و نیز احیا و غنی سازی از سال 82اقدامات اساسی در حال انجام است.
در همین خصوص ، اقداماتی ازجمله توسعه زنبورداری با اعطای وامهای کم بهره ، توسعه گردوکاری و نهالستان های دست کاشت از یکسو و جلوگیری از پدیده سرشاخه زنی (گل زنی) توسط دام با توسعه علوفه کاری و اعطای یارانه برای خرید علوفه در حال انجام است.

و سخن آخر...
جدا از بررسی آنچه طی دهه های اخیر بر سر جنگلها و مراتع ما آمده است و جدا از ریشه یابی عوامل موثر بر آن و اقداماتی که از سوی ادارات منابع طبیعی در کشور صورت گرفته و می گیرد، از خاطر نبریم که جنگل همچون آب و خاک میراثی حیاتی و ارزشمند برای نسلهای کنونی و آینده است که بدون حفاظت از آنچه باقی مانده است، بهره مندی از پناهگاهی سالم و ایمن برای بشر با وجود تلاشهای صورت گرفته به کابوسی تلخ بدل خواهد شد.