مدارس طبیعت، پدیده نوظهور نظام آموزش

خوابیدن و غلط زدن روی خاک و سبزه و گیاه، بالارفتن از درخت، غذا دادن به مرغ و خروس و اردک و مرغابی و سگ و گربه و حتی در آغوش گرفتن و بازی با آنها، گل بازی و لمس مستقیم خاک و آب و خلاصه رها شدن در طبیعت، آرزو و رویای هر کودکی است که هنوز حس کنجکاوی کودکانه اش سرکوب نشده و سرشت پاک طبیعت دوستش آماج آموزش های خشک و بی روح و بی ارتباط با طبیعت قرار نگرفته است. زندگی در چنین سرزمینی و گذراندن ساعاتی از روز در آن، که پیش از این به یک رویا می ماند، در سال های اخیر در برخی نقاط کشورمان رنگ واقعیت گرفته و در محوطه هایی که به آن "مدارس طبیعت" می گویند، امکان پذیر شده است. این مدارس زیر نظر کارشناسان و فعالان محیط زیست فعالیت کرده و پای درختان و در میان مزرعه، ‌کنار لانه پرندگان و نزدیک حیوانات اهلی تشکیل می شود؛ بدون هیچ معلمی و نیمکتی و مداد و کتاب و دفتری، چراکه قرار است محلی باشد برای تخلیه هیجانات کودکان و نوجوانان و یادگیری اصول محیط زیستی و سبک متفاوت در زندگی.

ایجاد مدارس طبیعت حدود 15 سال پیش از سوئد آغاز شد و اکنون در بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله نروژ، فنلاند، دانمارک، سویس و همچنین آمریکا و کشورهای آسیای جنوب شرقی همچون مالزی و سنگاپور راه اندازی شده است.

انگیزه ایجادکنندگان مدارس طبیعت این است که با توجه به گسترش شهرنشینی و دسترسی نداشتن نسل امروز به طبیعت و فضای بازی و تخلیه هیجانات، شرایطی را فراهم کنند که بچه ها بتوانند فرصتی دوباره برای تجربه و لمس بی واسطه طبیعت بیابند. به باور بنیانگذاران مدارس طبیعت، انسان هایی که تجربه لمس طبیعت را پیدا می کنند، می توانند عاشق شوند و این مساله سبب می شود تا نگاهشان به مواهب طبیعی و گونه های گیاهی و جانوری اش (یعنی جنگل ها، تالاب ها، پلنگ ها، یوزپلنگ ها، کل ها و بزها) مانند نگاهشان به فضایل اخلاقی معامله ناپذیر زندگی همچون عشق به وطن، دین و پدر و مادرشان شود و از آن مراقبت کنند. ضمن اینکه بخاطر بازی آزادانه در طبیعت و تخلیه هیجانات، قوه ادراک و خلاقیتشان رشد کرده و از بیماری هایی چون چاقی، کم تحرکی و افسردگی رها می شوند.

پای مدرسه طبیعت به ایران هم باز شد

پای مدارس طبیعت کمتر از سه سال پیش به ایران باز شد؛ در زمستان سال 93 و با تاسیس یک مدرسه به نام " کاوی کنج" در مشهد. مدارس طبیعت که برخلاف مدارس معمولی و کوچک آموزش و پرورش، وسعتی چند هکتاری داشته و سازه های بتنی راهی در آن ندارد، بسرعت طرفدارانی در سراسر کشور پیدا کرد، به گونه ای که امروز در شهرهایی چون مشهد، تهران، اصفهان، شیراز، ساری، بوشهر، بیرجند، تنکابن، کیاشهر و کرمانشاه شاهد فعالیت آنها هستیم؛ در برخی شهرها یکی و در بعضی چون اصفهان 5 مدرسه.

مدارس طبیعت جدا از آموزش های محیط زیستی در مدرسه های عادی است که تا امروز تعدادشان به 108 هزار مدرسه می رسد و در کنار زنگ درس ریاضی و علوم و فارسی، زنگی هم برای فراگیری اصول محیط زیستی و آشنایی با طبیعت و حیات وحش دارند. گرچه محمد درویش، ‌مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست می گوید با توجه به کارایی مدارس طبیعت و استقبال فزاینده ای که از آنها می شود و روند روبه گسترش آنها در همه شهرهای کشور، درصددیم آنها را هم در شمار مدارس آموزش و پرورش و به عنوان شیوه آموزشی دیگری در کنار مدارس معمولی معرفی کنیم، زیرا در مدارس طبیعت هم کودکان ما می توانند ریاضی و علوم و سواد یاد بگیرند بدون اینکه آموزش مستقیمی داشته باشند.

درویش با اشاره به اینکه مدارس طبیعت در زمان حاضر می توانند به جای مهد کودک ها استفاده شوند و یا ساعات اردوهای مدرسه را پر کنند، در گفت و گو با جام جم می افزاید: این مدارس با شتابی بیش از آنچه تصور می کردیم، در حال گسترش است،​ طوری که یک سال بعد از ساخت اولین مدرسه در مشهد، شاهد تاسیس 5 مدرسه و در سال دوم شاهد تاسیس 33 مدرسه بودیم و امروز 39 مدرسه طبیعت در کشور داریم و 25 درخواست تاسیس هم به ما رسیده که درحال بررسی شرایط و مدارکشان هستیم و تا آخر سال شاهد افتتاح و آغاز به کار آنها خواهیم بود.

این کارشناس مسئول با ابراز امیدواری مبنی بر اینکه در ده سال آینده دست کم در هر شهر ایران یک مدرسه طبیعت داشته باشیم، یادآور می شود که در مدارس طبیعت به ازای هر 5 کودک، یک تسهیلگر ( مربیان مخصوص مدارس طبیعت) وجود دارد و با توجه به اینکه اکنون حدود 67 هزار دانش آموز از مدارس طبیعت کشور بهره می برند، شاهد اشتغال به کار و فعالیت بیش از 13 هزار تسهیلگر هستیم.

به گفته درویش با توجه به اینکه اکنون طیف 3 تا 12 سال کشور (سن مورد پذیرش مدارس طبیعت)، حدود 7 میلیون نفر است، انتظار می رود با استقبال فزاینده از این مدارس، دست کم حدود یک سوم از این رده سنی در افق 10 ساله برنامه ریزی شده زیر پوشش مدارس طبیعت قرار گیرند و بیش از 200 هزار نفر شغل نیز ( بعنوان تسهیل گر) از این طریق ایجاد شود. این یعنی مدارس طبیعت نه تنها شادی و نشاط و رشد و بالندگی را به کودکانمان و جامعه باز می گردانند و به حفاظت بیشتر و بهتر از محیط زیست کمک می کند، بلکه اشتغالزایی خوبی نیز به همراه دارد.

کاوی کنج؛ مادر مدارس طبیعت

کاوی کنج؛ مادر همه مدارس طبیعت کشور است؛ مادری که با ایده خلاقانه و دلسوزانه عبدالحسین وهاب زاده، استاد بازنشسته دانشگاه و دبیرستان های مشهد پا به عرصه وجود گذاشت و تحت هدایت و حمایت این مرد طبیعت​دوست و همچنین رئیس دفتر مشارکت های مردمی سازمان محیط زیست در دیگر شهرهای کشور تکثیر شد.

قصه تولد کاوی کنج خود حکایتی است جذاب؛ چراکه از ذهن معلمی تراوش کرده که علاوه بر درس و بحث، سلامت روح و روان و روحیه دانش اموزان نیز برایش مهم بوده، برای همین وقتی خستگی، افسردگی، اضطراب و خمودی و بی انگیزگی تدریجی و رو به افزایش دانشجویان و حتی دانش اموزانش را می بیند، در پی علل و عوامل آن برمی آید. سیستم اضطراب آفرین کنکور اولین عاملی است که او برای افسردگی شاگردانش تصور می کند، اما مشاهده افسردگی، وسواس و اضطراب در دانش اموزانی که تازه راه به دبیرستان پیدا کرده و هنوز در دام تب کنکور گرفتار نشده اند، او را مطمئن می سازد که ریشه مشکل در جای دیگری بوده و کار از بن بست خراب است؛ از بن بست نظام خشک و جدی نظام آموزشی که کلاس های تنش زای کنکور هم به آن اضافه شده و حتی تا مقطع دبستان هم پیشروی کرده است.

اما وهاب زاده معلم و مدرس بوم شناسی است و می داند که ارتباط بچه ها در کودکی با طبیعت، می تواند در ایجاد انگیزه، شوق به زندگی، تواناتر شدن و تیز شدن حواس پنچگانه آنها تاثیرگذار باشد، این درحالی است که کودکان امروز در آپارتمان هایی تنگ و کوچک ( بدون همبازی و تحت نظارت و کنترل شدید والدین) رشد کرده و خیلی زود سرکلاس های جدی درس نشانده می شوند و در نتیجه درس خواندن زورکی و زودهنگام آنها را از درس و مدرسه بیزار می کند.

تحقیق و مطالعات وهاب زاده او را به این مهم می رساند که بلای آموزش زودهنگام و زورکی و انسان های ماشینی و خسته و افسرده این نظام، دغدغه فکری مسئولان و پژوهشگران برخی دیگر از کشورهای دنیا ( چون برخی کشورهای شمال اروپا و بعضی کشورهای درحال توسعه) نیز بوده، برای همین درحال بازگشت از این راه بی سرانجام و برچیدن نظام آموزشی خشک و جدی و بی روح هستند.

این استاد دانشگاه مطمئن می شود که راهی جز تغییر سیستم آموزشی و آشتی و پیوند کودکان با طبیعت برای پرورش انسان های سالم و باروحیه و باانگیزه باقی نمانده، لذا دست به کار شده و پایه اولین مدرسه طبیعت را در مشهد بنا می نهد.

همه چیز از یک سفر کوچک شروع شد

وهاب زاده به جام جم می گوید: برای شروع ( در تابستان 92) ابتدا با برخی خانواده های دوست و آشنا و در روزهای تعطیل به طبیعت می رفتیم تا کودکان آنها یک روز خود را در طبیعت بگذرانند، سفر این گروه کوچک دهان به دهان چرخید و در هر سفر خانواده های بیشتری به آن ملحق شدند تا به گروهی بزرگ و مشتاق تبدیل شد. زمان تاسیس یک پایگاه دائمی فرارسیده بود، بنابراین از مرکز رشد مشهد درخواست زمین کردیم که زمینی به وسعت 2 هزار متر ( که درخت،​ آب، حیوانات اهلی و یک کلبه چوبی داشت) از سوی جهاد کشاورزی خراسان و در جنوب مشهد به ما واگذار و به اولین مدرسه طبیعت تبدیل شد.

موسس کاوی کنج می افزاید: شادی کودکان در این مدرسه دیری نپایید، زیرا مدرسه طبیعت مشهد، 7 ماه بعد و با تغییرات مدیریتی در جهاد کشاورزی و پس گرفتن زمین، تعطیل شد. گرچه همان زمان خیری که متوجه تعطیلی مدرسه شده بود، گلخانه 8 هزار متری خود را در اختیار ما گذاشت تا نه تنها مدرسه همچنان به فعالیت خود ادامه دهد، بلکه با مشارکت دفتر مشارکت های محیط زیست به عنوان نمونه ای موفق برای گسترش آن در سطح کشور مطرح و به یک مرکز آموزشی برای تسهیلگران مدارس طبیعت شهرهای دیگر تبدیل شود.

به گفته وهاب زاده این مدرسه تاکنون 9 دوره آموزشی برای حدود 360 تسهیلگر در 38 مدرسه طبیعت موجود در کشور و همچنین مدارس در حال تاسیس برگزار کرده است.

کاوی کنج خود 15 نیروی کار ثابت ( تسهیلگر) و تعدادی نیروی داوطلب دارد که حقوق این تسهیلگران از محل هزینه ورودی کودکان و کمک خیران تامین می شود.

گرچه مشهد اکنون فقط یک مدرسه طبیعت دارد، اما بزودی دومین مدرسه در این شهر و مدارسی هم در شهرهای دیگر خراسان رضوی همچون کاشمر و نیشابور راه اندازی خواهد شد.

فاطمه مرادزاده