هوای داخل خانه پاک‌تر است یا بیرون؟

پدیده‌هایی همچون وارونگی دمایی و هجوم ریزگردها و... به انباشت آلاینده‌هایی همچون ذرات معلق، دی‌اکسید نیتروژن، مونواکسیدکربن، دی‌اکسیدگوگرد، سولفید هیدروژن، ازن و... در هوای شهرها منجر می‌شود و ما نیز با هر بار دم و بازدم مقداری از این آلاینده‌ها را استنشاق می‌کنیم. برخی از این آلاینده‌ها مشکلات تنفسی، عروقی و در مواردی هم مغزی و عصبی بسیار طولانی‌مدت برایمان ایجاد می‌کنند.

طبیعی است وقتی مشکلی مثل آلودگی هوا بروز می‌یابد، اثرات بسیار گسترده و تاثیرگذار در حوزه‌های بهداشت و سلامت که اثرات جانبی اقتصادی، اجتماعی و حتی گاه سیاسی هم رخ بدهد و صدالبته این نوع بحران‌ها راه‌حل‌های متنوع و پیچیده و در هم تنیده‌ای را هم طلب می‌کند.

ما عادت کرده‌ایم با افزایش آلاینده‌ها بلافاصله شهر را نیمه‌تعطیل (و گاه تعطیل) اعلام و مردم را دعوت (یا مجبور) کنیم در خانه‌هایشان بمانند و با این کار انتظار داشته باشیم مشکلات کمتر شود، انتشار آلاینده‌های حاصل از تردد ماشین‌ها کاهش یابد و از سویی مردم هم کمتر در معرض آلاینده‌ها قرار بگیرند. علاوه بر مسئولان، خودِ ما مردم هم به این انتخاب دامن می‌زنیم. خیلی از ما منتظریم آلودگی کمی اضافه شود تا تعطیل شویم و باقی قضایا که بهتر می‌دانید.

اما واقعا این شیوه اثری دارد؟ تجارب و داده‌های آماری ایران و جهان نشان می‌دهد تعطیلی شهر اثر مثبت چندانی بر کاهش آلودگی ندارد. در بهترین حالت اثر چنین طرح‌هایی در کاهش آلودگی شهرها در جهان کمتر از 5 درصد بوده، در حالی که اثرات منفی اقتصادی‌اش بسیار گسترده است.

در حالی که تاکید می‌شود در روزهایی که آلودگی هوای شهرها به مرز خطر می‌رسد (و از این مرز هم گذر می‌کند) در خانه‌ها بمانید و کمتر در شهر تردد کنید، آیا هوای داخل خانه‌ها که به هر ترتیب از هوای همین شهر منشا می‌گیرد، سالم است؟

تجربه‌ها و اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد هوای داخل خانه‌ها هم چندان سالم نیست. زمستان‌ها ترجیح این است که همه درزها و خروجی‌های هوای خانه بسته شود. خودِ خانه‌ها هم طوری ساخته می‌شود که کارایی انرژی‌شان بیشتر باشد و از هدر رفتن انرژی جلوگیری کند. از سویی وسایل گرمازا (که در ایران بیشتر با سوخت فسیلی کار می‌کنند) هم به وفور استفاده می‌شود. اینها باعث می‌شود هوای داخل خانه به طور میانگین در زمستان‌ها حدود 37 درصد آلوده‌تر از فضای بیرون باشد. تراکم بالاتر اکسیدهای کربن و نیتروژن و تراکم کمتر اکسیژن، احتمال حضور آلاینده‌ای زیستی (مثل باکتری‌ها و ویروس‌ها) تا 12 درصد بیشتر از محیط‌های باز، هاگ گیاهان آپارتمانی و قارچ‌های بیماری‌زا (یا حساسیت‌زا) با تراکم میانگین 30 درصد بیشتر از محیط‌های آزاد و تراکم نسبتا بالای مواد شیمیایی پاک‌کننده (تا حدود 28 درصد) از مهم‌ترین آلاینده‌های داخل خانه‌ها در این فصل هستند. بنابراین ماندن در خانه هم چندان ایمن نیست. برای کاستن از اثرات این آلودگی‌ها لازم است حتما در طول روز (حتی در شرایط ناسالم جوی) یکی دوبار پنجره را بازکنیم و اجازه دهیم هوای آزاد در خانه جریان یابد. در ضمن رطوبت خانه را هم پایش کنید و نگذارید رطوبت بیش از حد شود (باید کمتر از 40 درصد بماند) تا اثرات آلودگی داخل خانه از آنچه هست بیشتر نشود.

دکتر محمدرضا نوروزی

میکروبیولوژیست و مروج علم