بازیگران اعتیاد در قاب کوچک

رضا کیانیان

موهای بلند، لباس جین و چهره شکسته و خسته از نقش «جمشید» در سریال «شلیک نهایی» به کارگردانی محسن شاه‌محمدی یک معتاد جذاب ساخت که بین جوان‌ها طرفداران بسیار پیدا کرد. شاه‌محمدی بعد از آتقی و تصویرهای کلیشه‌ای که تا آن زمان (سال 1374) از معتادان در سریال‌های تلویزیونی به نمایش درآمده بود، برای اولین بار تصویری متفاوت از یک معتاد را به نمایش گذاشت؛ معتادی که جذاب است، در تعقیب و گریزها کم نمی‌آورد و نشانه‌های اعتیادش نه سین‌هایی است که تبدیل به شین می‌شود و نه پشت خمیده و آب‌بینی آویزان!

و این همه با هنر بازیگری رضا کیانیان جان گرفت؛ برخی منتقدان بر این عقیده‌اند که «جمشید»، رضا کیانیان را بین عامه مردم به شهرت و محبوبیت رساند.

ابوالفضل پورعرب

ویژگی سریال «مسافر» به کارگردانی سیروس مقدم فقط این نبود که یک زن معتاد را به نمایش گذاشت یا فعالیت‌های جمعیت احیای انسانی معروف به کنگره 60 را به مخاطب معرفی کرد؛ این سریال برای اولین بار نشان داد که لزوما تمام آدم‌های معتاد از روی چهره و قیافه قابل تشخیص نیستند. ابوالفضل پورعرب در این سریال نقش جوانی به نام مجید را برعهده داشت که بر اساس برنامه‌‌ای از پیش تعیین شده به دختری به نام افسانه نزدیک می‌شد و قصد فریبش را داشت اما نه افسانه و نه حتی پدرش از چهره و قیافه این جوان پی‌ نبردند که او معتاد است. صد البته ویژگی‌های فیزیکی و توانایی‌های پورعرب در باورپذیری نقش بی‌تاثیر نبود.

رضا عطاران

نمایش یک معتاد آن هم در یک سریال طنز، کاری نیست که هر بازیگر یا کارگردانی از پس آن برآید و چه بسا هیچ کسی بهتر از رضا عطاران نمی‌توانست چنین نقشی را بازی کند. «نادر» در سریال «بزنگاه» که سال 1387 از شبکه 3 پخش شد، شبیه به هیچ کدام از معتادهای تلویزیونی نیست؛ نه درد و پشیمانی‌اش را می‌توان به وضوح دید و نه حتی شرم خجالتش را، نه ترحم‌برانگیز است، نه بی‌رحم و نامرد و نه حتی بی‌منطق! او بی‌خیال و بی‌کار و بی‌عار است تا وقتی که عاشق می‌شود اما بیشتر از هر چیز در نهایت رابطه صمیمانه و دوستانه‌ای که با دخترش دارد، انگیزه می‌شود تا برای ترک اعتیاد اقدام کند.

جواد گلپایگانی

«آینه عبرت» یکی از اولین سریال‌های تلویزیونی درباره اعتیاد و مواد مخدر است؛ محسن شاه‌محمدی در سال 67 فصل اول این سریال را کارگردانی کرد و معتادی را به نمایش گذاشت که نمونه کامل یک معتاد مفلوک و بی‌نوا بود. جواد گلپایگانی برای ایفای نقش چنین معتادی آن هم در دهه 60، بهای سنگینی پرداخت؛ او به خوبی از پس اجرای نقش یک معتاد نابود شده، برآمد و باوجود همه کلیشه‌ها توانست تصویری باورپذیر از اعتیاد به نمایش بگذارد اما در زمانه‌ای که فضای فرهنگی جامعه برای تفکیک دنیای بازیگر از نقش، چندان آماده نبود، گلپایگانی زیر سایه نقش «آتقی» باقی ماند و تا سال‌های سال از حاشیه‌های آن در امان نبود.

عمار تفتی

عمار تفتی در دنیای بازیگری خیلی زود به دام نقش‌ معتادان افتاد؛ اولین بار وقتی 21 سال داشت، یعنی در سال 1388 در سریال «زنبق‌های وحشی» به کارگردانی بهرام کاظمی نقش یک جوان معتاد را بازی کرد. پنج سال بعد یک بار دیگر در سریال «برابر اصل» به کارگردانی جلال‌الدین دری در نقش یک معتاد ظاهر شد و امسال در سریال «پریا» نقش یک جوان معتاد و البته مبتلا به بیماری ایدز را به نمایش گذاشت.

نگاه خیره، صدای خش‌دار و لب‌های تیره نمی‌تواند تمام دلایلی باشد که عمار تفتی برای نقش معتادان انتخاب می‌شود؛ حتما جسارت و انتخاب‌های عمار تفتی هم در تعدد نقش معتادان در کارنامه بازیگری او سهم دارد.

حسین مهری

شاید در یک مرور ذهنی، حسین مهری به عنوان بازیگر نقش معتاد در سریال‌های تلویزیونی به خاطر نیاید اما او دوبار این نقش را تجربه کرده است؛ یک بار سال 1385 در سریال «پرواز در حباب» به کارگردانی سیروس مقدم و بار دیگر سال 1391 در سریال «زمانه» به کارگردانی حسن فتحی. او اولین بار نقش جوانی عاشق‌پیشه را بازی کرده که به شرط قهرمانی در مسابقات دوچرخه‌سواری می‌تواند به محبوب برسد و از همین روست که به قرص‌های انرژی‌زا و مخدرهای صنعتی معتاد می‌شود و در سریال دوم، نقش جوانی سرکش از خانواده‌ای فقیر را برعهده دارد که بار دیگر از مسیر بلندپروازی به دام اعتیاد گرفتار شده است.

هادی کاظمی

می‌توان همه معتادهای تلویزیونی را در یک سو قرار داد و نظام دو برره در سریال «شب‌های برره‌» را در سوی دیگر؛ نه از این بابت که احتمالا هادی کاظمی در ایفای این نقش شاهکار کرده یا اتفاق فوق‌العاده‌ای درباره این نقش رخ داده یا تاثیرگذاری ویژه‌ای داشته است؛ صرفا به این جهت که هادی کاظمی در این سریال یک معتاد فانتزی را به نمایش گذاشت؛ معتادی که گرد نخود می‌زد و در هپروت و نئشگی‌هایش کسی به نام خرزوخان می‌دید! خرزوخان مانند زبل‌خان همیشه و همه جا حاضر و ناظر بود ولی جز نظام ‌دوبرره کسی او را نمی‌دید مگر آن‌که کمی گرد نخود می‌زد و راهی هپروت می‌شد.

آزاده صمدی

چهره و صدای آزاده صمدی همچون ترکیبی خاص و کم و بیش متضاد می‌تواند همان‌قدر که حس زنانگی و ظرافت را القا ‌کند، بیانگر شکنندگی و آسیب‌پذیری نیز باشد. برای همین است که او چندباری نقش زنان معتاد را برعهده داشته و یکی از مهم‌ترین آنها نقش اختر در سریال تلویزیونی «پشت‌بام تهران» است.

اختر دختری جوان است که در اوج فلاکت و درماندگی، درست وقتی که تا خرخره در مرداب اعتیاد گرفتار شده، عاشق می‌شود و زندگی برایش معنایی تازه پیدا می‌کند. آزاده صمدی در این نقش بیشتر از هر چیز طعم تلخ اعتیاد را به کام مخاطب می‌ریزد و تصویری بسیار سیاه از اعتیاد نمایش می‌دهد.

نگین صدق‌گویا

برخی از بازیگران به واسطه نوع چهره و نقش‌هایی که به طور معمول بازی کرده‌اند، برای بازی در نقش‌ افراد معتاد مناسب به نظر نمی‌رسند؛ نگین صدق گویا ظاهرا یکی از این بازیگران است اما او سال 1388 در سریال «به کجا چنین شتابان» نقش زنی معتاد را برعهده داشت که تقریبا از هیچ رفتار پرخطر و هیچ نوع بی‌اخلاقی پرهیز نمی‌کرد؛ از روابط آزاد گرفته تا مصرف مخدر و سقط جنین‌های مکرر. تنها چیزی که توانست به این نقش تک‌بعدی وجهی قابل قبول و باورپذیر ببخشد چهره و بازی نگین صدق‌گویا بود که توانست آن همه بی‌اخلاقی و بدی را تلطیف کند و مناسبات بین آدم‌ها و اتفاقات را پذیرفتنی جلوه بدهد.

ستاره اسکندری

هنوز تصویر هیچ زن معتادی از تلویزیون به نمایش در نیامده بود که ستاره اسکندری در قالب یک دختر جوان معتاد و البته مبتلا به ایدز در یک قسمت از سریال «داستان یک شهر» به کارگردانی اصغر فرهادی به تلویزیون آمد. چنین تصویری در سال 1378 بسیار جسورانه بود و با واکنش‌های متعددی روبه‌رو شد. اما ستاره اسکندری یک بار دیگر نیز تصویر جسورانه‌ از یک زن معتاد را با هنر بازیگری‌اش به نمایش گذاشت؛ او سال 1385 در سریال «مرگ تدریجی یک رویا» به کارگردانی فریدون جیرانی نقش یک زن معتاد به الکل را بازی کرد و بار دیگر چنان باورپذیر و قدرتمند ظاهر شد که مورد توجه و در مواردی اعتراض‌‌هایی به دنبال داشت.

پانته‌آ بهرام

تا سال 1379 که سیروس مقدم سریال «مسافر» را کارگردانی کرد، آثاری درباره اعتیاد ساخته شده بود اما بعد از یک تجربه کوتاه در سریال «داستان یک شهر» برای اولین بار در «مسافر» به طور مفصل در یک اثر تلویزیونی به یک زن معتاد پرداخته می‌شد و این نقش را بازیگر توانای تئاتر، پانته‌آ بهرام به عهده گرفت. بهرام در قالب نقش منیژه، دختر جوانی را نمایش داد که اگر به دام اعتیاد نیفتاده بود می‌توانست زیبا، مهربان و پر از شور زندگی باشد؛ زنی که مهر بورزد، عاشق شود و حتی مادری را تجربه کند و همه اینها در حالی به تماشاگر انتقال پیدا می‌کرد که اعتیاد داشت منیژه را تا سرحد سقوط سوق می‌داد.

... و دیگران

بازیگران زیادی در گوشه و کنار سریال‌های تلویزیونی نقش آدم‌های معتاد را بازی کرده‌اند و این فرصت را داشته‌اند که چشمه‌ای از هنر بازیگری را نمایش دهند یا بخشی از بار قصه را بر دوش بگیرند؛ بهرام ابراهیمی در سریال «همه چیز آنجاست»، غلامرضا نیکخواه در نقش توفیق در سریال «بزنگاه» و مهران احمدی در سریال «آوای باران» از جمله این بازیگران هستند. در آثاری که سیروس مقدم کارگردانی کرده بیشتر از هر کارگردان دیگری به معتادان از زوایای مختلف توجه شده و یکی از پرمعتادترین سریال‌های مقدم، «پایتخت» بوده است. بائو با بازی محمدرضا علیمردانی، رمضون و شیر از جمله معتادهایی هستند که در دو فصل آخر این سریال طنز دیده‌ایم.

آذر مهاجر

رادیو و تلویزیون