راه نجات از باتلاق پلاستیک

این روزها حال محیط‌زیست، بویژه در کشورهای خاورمیانه و از جمله ایران خوب نیست و تعداد کسانی که نگران وضع حیات روی زمین و بقای عناصر آن هستند، بسیار کم است. اگر موضوع تلاش بشریت و کشورهای مختلف برای ترمیم لایه ازن را مستثنا کنیم، تا امروز بیشتر اقدامات برای حفاظت از محیط‌زیست در حد شعار و بیانیه مانده و بیشتر به اقدامات نمایشی سیاستگذاران محدود بوده است. اگر این‌گونه نبود که هر روز شاهد افزایش حجم آلودگی‌های مختلف در آب، خاک و هوا نبودیم. وابستگی صنایع مختلف همچون خودروسازی، لوازم خانگی، بسته‌بندی، بهداشتی و پزشکی به پلاستیک با وجود مضرات مخرب و متعدد آن موجب شده محققان علوم زیستی و برخی تولیدکنندگان به فکر شناسایی راهکارهایی برای تولید پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر باشند؛ پلاستیک‌هایی که خیلی زودتر و با بهره‌گیری از عناصر طبیعت تجزیه شوند، اما آنچه مهم‌تر است باور به استفاده از این پلاستیک‌هاست.

کیسه‌های حاوی فلزات سنگین

شرکت دانش بنیان کیمیا شیمی سبز سیمرغ و یک تولید‌کننده داخلی دیگر در حال حاضر اقدام به تولید نوع دیگری از پلاستیک می‌کند که در آن اکسوی بدون فلز استفاده می‌کند. به گفته دکتر جهانفر، سال هاست کشورهای اروپایی و آمریکایی استفاده از اکسوی حاوی فلزات سنگین در تولید کیسه‌های پلاستیکی را ممنوع کرده‌اند. زیرا این کیسه‌ها بعد از تجزیه شدن، مقدار زیادی فلز سنگین از خود برجا می‌گذارند که باعث آسیب به خاک و جذب گیاهان و در نهایت وارد زنجیره غذایی انسان می‌شود که به واسطه سمی بودن این فلزات صدمات جبران ناپذیری را به سلامت انسان‌ها و دیگر موجودات زنده وارد می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: اکسوهای حاوی فلز برای تجزیه شدن حتما باید در معرض نورخورشید قرار گیرند. اما کیسه‌های پایه گیاهی این مشکل را ندارند و کیسه‌هایی که با استفاده از این نوع از فناوری تولید می‌شوند بدون آن که به آفتاب نیاز داشته باشند، داخل خاک تجزیه می‌شوند. دکتر جهانفر درباره قیمت تولید پلاستیک‌های گیاهی و اکسو می‌گوید: هزینه تولید پلاستیک‌هایی که با استفاده از نشاسته تولید می‌شوند به‌واسطه ارزان بودن قیمت نشاسته، پایین و مقرون به صرفه است؛ اما تولید پلاستیک‌های اکسو به واسطه ماده‌ای که باید به پلاستیک معمولی اضافه شود، هزینه بالاتری دارد. در حال حاضر هر دو نوع پلاستیکی که تولید می‌شود، در تعداد محدودی از فروشگاه‌ها و میادین میوه و تره‌بار شهرداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فناوری تولید پلاستیک‌های سازگار با محیط‌زیست

دکتر مهدی جهانفر، متخصصی است که دکتری شیمی پلیمر دارد و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی است. او درباره ضرورت استفاده و جایگزینی پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر به جام‌جم می‌گوید: برخلاف پلاستیک‌های معمولی، مواد موجود در پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر (Biodegradable Plastics) توسط باکتری‌هایی که در خاک وجود دارد و یا نور آفتاب و اکسیژن قابل تجزیه و تخریب هستند. به همین دلیل بعد از گذشت چند سال دیگر اثری از آنها باقی نمی‌ماند. وی ادامه می‌دهد: از ترکیب عناصرشیمیایی همچون کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، کلر و گوگرد با هوا، آب، گاز، نفت، زغال سنگ و حتی از گیاهان زنده، پلیمرها به عنوان اصلی ترین ماده پلاستیک درست می‌شوند.

دکتر جهانفر با اشاره به زمانبر بودن تخریب پلاستیک‌های معمولی از چندصد تا حتی چندهزار سال می‌گوید: پلاستیک‌های زیست تخریب‌پذیر به واسطه نوع پلیمر و موادی که در تولید آنها استفاده می‌شود، درعرض چند ماه و نهایت چند سال قابلیت بازگشت به طبیعت را دارند و مدت زمان بازگشت توسط طراح آن پلیمر و پلاستیک خاص قابل تعیین است. وی با اشاره به تولید و توزیع کیسه‌های تخریب‌پذیری که نوع پلیمر استفاده شده در آنها طبیعی و گیاهی است، ادامه می‌دهد: شرکت دانش‌بنیان کیمیا شیمی سبز سیمرغ بر پایه تحقیقات خود با استفاده از نشاسته،پلی‌اتلین و دیگر مواد افزوده موفق شده‌اند کیسه‌های زیست‌تخریب‌پذیری تولید کنند که در مدت زمان بسیار کوتاه نه تنها قابلیت بازگشت به طبیعت را دارد، بلکه بعد از تجزیه به یک کود مفید برای خاک تبدیل می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره فناوری مورد استفاده در تولید این کیسه‌ها می‌گوید: برای تولید این محصول، پلیمرهای تخریب‌پذیر و معمولی به روش نانوفناوری به گونه‌ای مخلوط می‌شوند که بین پلیمرهای پلی‌اتیلن و نشاسته واکنشی ایجاد می‌شود و ساختار نهایی به صورتی است که به تجزیه و پودر شدن پلاستیک توسط میکروارگانیسم‌های موجود در خاک می‌انجامد.

وی در پاسخ به این پرسش که این کیسه‌ها در چه مدت زمانی می‌توانند جایگزین کیسه‌های مخرب و معمولی شوند، می‌گوید: بازار متاسفانه کشش عرضه انبوه این کیسه‌ها را ندارد؛ چون کیسه‌های معمولی هنوز جایگاه قوی‌تری در تولید دارند.

کیسه‌های سبز یا سفید رنگ، بازیافتی از زباله‌هانیستند

　در حال حاضر کیسه‌های زیست‌تخریب‌پذیر بدون هیچ علامت و نشانی مبنی بر زیست‌تخریب‌پذیر بودن آنها در سطح شهر تهران توزیع می‌شوند و تنها نشانه برای تشخیص آنها، کدر بودن رنگشان نسبت به کیسه‌های معمولی است.

دکتر جهانفر با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: اغلب مردم گمان می‌کنند کیسه‌های سبز رنگی که در میادین شهرداری توزیع می‌شوند، از نوع بازیافتی هستند در صورتی که کدر بودن رنگ این کیسه‌ها به خاطر نشاسته مورد استفاده در فرآیند تولید آن است. این کیسه‌ها با توجه به مدیریت و در دسترس بودن سریع آنها پس از تولید از پلاستیک‌های معمولی به مراتب مناسب‌تر است.

فرهنگسازی برای تولید و استفاده از پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر

عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی تأکید می‌کند: یکی دیگر از بخش‌هایی که لازم است به آن توجه شود، پلاستیک‌هایی است که کشاورزان روی مزارع پهن می‌کنند.(مالچ‌های کشاورزی). این پلاستیک‌ها هر سال بعد از استفاده وقتی زیر خاک می‌روند، اتفاقا آلودگی بیشتری تولید می‌کنند وجمع‌اوری آنها پر هزینه و گاهی غیر ممکن است. به همین دلیل این شرکت دانش‌بنیان داخلی درصدد تولید پلاستیک‌های تخریب‌پذیر مورد نیاز کشاورزان است تا وقتی پلاستیک زیر زمین رفت به کود تبدیل شود و باعث تخریب بافت و آلودگی خاک نشود. دکتر جهانفر در پایان اظهارات خود با تأکید بر ضرورت فرهنگسازی برای تولید و استفاده از پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر می‌گوید: معمولا دولت‌ها در کشورهای پیشرفته به واسطه خاصیت این پلاستیک‌ها برای تامین هزینه اضافی کیسه‌های زیست‌تخریب‌پذیر کمک می‌کنند و این کار را از طریق پرداخت یارانه به تولیدکنندگان این نوع پلاستیک‌ها و دریافت جریمه از تولیدکنندگان پلاستیک‌های معمولی و غیرتخریب‌پذیر انجام می‌دهند. از این طریق هزینه‌ها تعدیل می‌شود و انگیزه برای تولید کیسه‌های زیست‌تخریب‌پذیر میان تولیدکنندگان را افزایش می‌دهد. اما در حال حاضر از تولیدکنندگان پلاستیک‌های محافظ طبیعت هیچ حمایت خاصی در داخل کشور نمی‌شود.

سهیلا فلاحی