اسناد جدید کمک آل سعود به جنایات صدام

در شماری از این منابع، اشارات مختلفی به مواضع دولت‌های عرب، بخصوص دولت‌های عرب مناطق حوزه جنوبی خلیج فارس، در برابر این تجاوز نظامی شده است. با این همه، تاکنون بندرت اسناد و مدارک رسمی و دولتی درباره این مواضع منتشر شده است.

در این نوشته بسیار مختصر، تلاش خواهد شد تا با استناد به چند پرونده تازه‌یاب از مجموعه اسناد رسمی و دولتی تازه آزاد شده در آرشیو ملی بریتانیا، تاملی کوتاه و گذرا در مواضع حکومت پادشاهی سعودی در این مورد شود. گفتنی است که این نوشته در واقع مدخلی از یک فصل از تحقیقی مفصل‌تر، درباره تاریخ‌نگاری تجاوز و جنگ عراق علیه ایران از منظر اسناد بین‌المللی است.

بری روبین محقق و روزنامه‌نگار مشهور آمریکایی، در بخشی از مقاله خود با عنوان «دولت‌های خلیج [فارس] و جنگ ایران و عراق» که در کتاب مجموعه مقالات «جنگ ایران و عراق»، به کوشش افراییم کرش (صص 121-123) منتشر شده، تاکید دارد که کشورهای عرب جنوب خلیج فارس، کویت، امارات متحده عربی، قطر، بحرین و عمان، تحت رهبری پادشاهی سعودی، از یک سو تلاش می‌کردند تا ایران به‌هیچ‌وجه برنده جنگ نباشد و از سوی دیگر از عراق هم بیمناک بودند. ولی در مجموع، از هیچ کوششی در جهت کمک به حکومت صدام حسین در تجاوز علیه ایران خودداری نکردند.

به عقیده روبین، حمله نظامی عراق به ایران، ضمن آن که موجب تضعیف منابع و بلندپروازی‌های منطقه‌ای هر دو کشور عراق و ایران می‌شد، دست‌کم در آغاز جنگ، می‌توانست راهکاری برای دست‌یابی به آرزوی دست‌نیافته سعودی‌ها و متحدان‌شان در سرنگون کردن جمهوری اسلامی تلقی شود. هرچند روبین تاکید دارد که ایران با مقاومت در جنگ، این آرزو را دست‌نیافتنی کرد.

گرد نونمن، استاد آلمانی دانشگاه جورج تاون نیز در فصل هشتم کتاب خود با عنوان «عراق، دولت‌های خلیج [فارس] و جنگ، تغییری در روابط»، (صص 167-192) با همین دیدگاه معتقد است که دست‌کم در آغاز جنگ، سودای سرنگونی جمهوری اسلامی، شش کشور عرب جنوب خلیج فارس را به سمت دفاع همه‌جانبه از عراق بعثی سوق داد و آنان، دست کم در آن مقطع، ناتوانی خود در برابر ایران انقلابی را در توانایی‌های نظامی عراق می‌جستند. به نوشته نونمن، این آرزوی شش دولت عربی جنوب خلیج فارس برای پیروزی عراق در جنگ، خیلی زود با مقاومت ایران در برابر تجاوز رنگ باخت و با هماهنگی بیشتر با دولت‌های غربی، سیاست آرزوی شکست ایران جای خود را به آرزوی عدم پیروزی ایران و شکست نخوردن عراق داد.

همین نگرانی و هراس از انقلاب اسلامی بود که منجر به تاسیس شورای همکاری خلیج [فارس]/ (جی.سی.سی) بدون مشارکت ایران به عنوان بزرگترین بازیگر سیاسی و ژئوپلتیکی در منطقه شد.

در واقع، کشورهای عربی این منطقه، در مجموع از یک سو، از سیاست‌های قبل از انقلاب حکومت ایران ناخشنود به نظر می‌رسیدند و از سوی دیگر، از رویکرد و اثرات سیاست‌های حکومت جمهوری اسلامی نیز بیمناک و ناراضی بودند.

در واقع، سیاست همگام این کشورها، متقاعد کردن صدام به تسریع در حمله به ایران و توجیه رویای امکان فتح استان خوزستان، سپس تهران و نهایتا سرنگونی سریع و بی‌دردسر جمهوری اسلامی و سپردن حکومت کشور به گروه‌های اپوزیسیون تحت رهبری شاپور بختیار و غلامعلی اویسی بود.

جیمز کریگ، سفیر بریتانیا در ریاض، در گزارشی محرمانه به تاریخ اول اکتبر 1980/ 9 مهر 1359 و تنها ده روز پس از آغاز تجاوز نظامی عراق علیه ایران، از حضور چندین جنگنده نیروی هوایی عراق در پایگاه‌های ریاض و طائف در آستانه جنگ و روزهای نخست آن خبر داد.

کریگ همچنین در دو گزارش محرمانه دیگر به تاریخ سی اکتبر 1980/ 8 آبان 1359 خود از دیدار و گفت‌وگویش با پرنس فهد ولیعهد سعودی، از قول فهد نوشت که سعودی‌ها می‌خواهند در جنگ بی‌طرف بمانند، ولی ضمنا فهد با لحنی تهدید‌آمیز نسبت به ایران عنوان کرد که ریاض در برابر هر حمله‌ای به دیگر کشورهای خلیج [فارس] واکنش جدی نشان خواهد داد. از سوی دیگر، فهد همچنین اظهار امیدواری کرد که به دلیل بالا بودن روحی و امکانات ارتش عراق، ایران توانایی مقابله با تجاوز عراق را نداشته و در جنگ شکست خواهد خورد.

جان آدریان فورتسکیو، سفیر وقت بریتانیا در واشنگتن، طی گزارشی محرمانه به تاریخ 10 نوامبر 1980 (19 آبان 1359)، با عنوان «جنگ ایران/عراق: آیا سعودی‌ها از قبل خبر داشتند؟» به بررسی احتمال اطلاع و تعامل ریاض با بغداد بر سر تجاوز نظامی به ایران پرداخت. این سند از وجود گزارش‌هایی درباره آگاهی پیشاپیش سعودی، آمریکا و مصر (از طریق سران پادشاهی سعودی) از قصد حمله حکومت عراق به ایران خبر داده است. سفیر لندن، با عباراتی نامعمول، از دو مقام ارشد و مسئول آمریکایی، راجر مریک، معاون مدیر کل شبه‌جزیره عرب در وزارت خارجه آمریکا و گری سیک، عضو شورای امنیت ملی آمریکا، به عنوان دروغگو یاد کرده و از وقوف آمریکایی‌ها و سعودی‌ها از قصد صدام حسین برای حمله نظامی به ایران خبر داده است.

در نخستین ماه‌های تجاوز عراق به ایران، پادشاهی سعودی امکانات پایگاه‌های هوایی خود را در اختیار ارتش عراق گذاشت. در فاصله نوامبر 1980 تا اواخر سپتامبر 1981 که ایران توانست از فشارها کاسته و جنگ را به حالت تعادل برگرداند، شش کشور عرب از همه تلاش‌های خود برای ممانعت از تضعیف عراق استفاده کردند. به نوشته نونمن، سعودی‌ها ضمن تقبل انتقال تجهیزات نظامی عراق به کنار مرزها و اراضی اشغالی ایران، ابتدا شش میلیارد دلار و پس از مدتی چهار میلیارد دلار دیگر، به صورت مستقیم و فوری به عنوان کمک بلاعوض به حکومت صدام حسین هدیه کردند. دیگر کمک‌های مالی این کشورها به عراق عبارت بود از: کویت چهار میلیارد دلار (در دو نوبت دو میلیارد دلاری)، امارات و در واقع شیخ‌نشین ابوظبی یک تا سه میلیارد دلار و قطر حدود یک میلیارد دلار.

در همین ارتباط، سعودی‌ها در همین ایام ساخت خط لوله دریای سرخ (خط لوله عراقی ماورای سعودی عرب/ آی.پی.اس.ای) برای انتقال نفت خام صادراتی عراق به خارج با دور زدن و خودداری از ورود به منطقه خلیج فارس را تقبل کرد.

در فاصله 28 سپتامبر 1981 تا آخر ژوئن 1982 (شش مهر 1360 تا 9 تیر 1361) و هنگام آغاز و گسترش عملیات ضدحمله ایران و شکست حصر آبادان، شورای همکاری خلیج فارس با تغییر موضع و اعلام سیاست بی‌طرفی تلاش کرد تا روند پیشروی‌های ایران را کُند کند. با این همه، سعودی‌ها از یک سو با حمله خونین به زائران ایرانی در مکه مکرمه در اکتبر 1981 و همچنین اعلام رسمی و آشکار نایف بن‌عبدالعزیز وزیر کشور وقت سعودی، به عنوان یکی از تندروترین شاهزادگان سعودی مخالف ایران، در حمایت کامل از عراق، از متحدان منطقه‌ای ریاض خواست تا آنان نیز با حمایت خود از صدام حسین، به تقویت مواضع تضعیف شده عراق کمک کنند.

در این فاصله پادشاهی سعودی با دو کمک مستقیم چهار و شش میلیارد دلاری دیگر به عراق، رقم امداد مالی آل‌سعود به حکومت بعثی عراق در 22 ماه نخست تجاوز به ایران را به 20 میلیارد دلار رساند. این کمک‌های مستقیم مالی، سوای مبلغ حدود 25 میلیارد دلار کمک غیرمستقیم ریاض برای بازسازی و امور مختلف صنعتی و ساخت و ساز صنعت نفت عراق در همان دوره بود.

چنان‌که گفته شد، با وجود حمایت‌های گسترده و بی‌دریغ پادشاهی سعودی و متحدان منطقه‌ای و بین‌المللی ریاض از حکومت بعثی صدام حسین در عراق و حامیان او بین اپوزیسیون ایرانی، عملا به دلیل مقاومت جانانه دلاوران نظامی و همه مردم ایران، اهداف و مطامع آنان برای شکست و به زانو درآوردن ایران و جدا کردن اراضی جنوبی و غربی از ایران و کوتاه کردن حوزه اقتدار، حاکمیت و مالکیت ایران در خلیج فارس به جایی نرسید و عراق نتوانست در این تجاوز به جایی برسد.

هرچند که در این راه بهای گزاف انسانی و مادی به ایران تحمیل شد، ولی در برابر حفظ کشور و منافع ملی در هجوم طیف بدخواهان منطقه‌ای و بین‌المللی ایران، این هزینه، هرچند گزاف و فاجعه‌بار، قابل تحمل شد و ایرانیان آن را به جان خریدند.

مجید تفرشی/ تاریخ‌نگار و سندپژوه