تبدیل و تخفیف در مجازات شلاق

در بخشی از جرایم تعزیری درجه 6 و پایین‌تر مجازات شلاق تا 74 ضربه در جرایم تعزیری و تا 99 ضربه در جرایم منافی عفت در قوانین جزایی پیش‌بینی شده است، اما اگر کسی توانایی تحمل شلاق را نداشته باشد، چگونه مجازات می‌شود؟

شلاق حدی و شلاق تعزیری

در قوانین جزایی اسلامی، درخصوص برخی حدود الهی مجازات شلاق در نظر گرفته شده است. بر این اساس، برای مجازات زنا، مساحقه، شرب خمر، قوادی، قذف و تفخیذ در شرع و قانون، شلاق تعیین شده است. بیشترین حد شلاق برای جرم زنا، مساحقه و تفخیذ تا 100 ضربه و کمترین حد تازیانه برای جرم قوادی 75 ضربه شلاق ذکر شده است.

اما علاوه بر جرایم حدی، که میزان مجازات آنها، از سوی شارع مقدس تعیین شده است، در دیگر جرایم، حاکم اسلامی می‌تواند مجرمان را تعزیر و مجازات کند؛ البته میزان تعزیر کمتر از حدود است. برای همین میزان تعزیر در جرایم عادی تا حداکثر 74 ضربه (کمترین حد مربوط به قوادی 75 ضربه شلاق است) و در جرایم منافی عفت تا حداکثر 99 ضربه شلاق (حد روابط نامشروع 100 ضربه است) معین شده است.

براساس تقسیم جرایم به حدی و تعزیری، مجازات شلاق در نظر گرفته شده برای آنها هم به شلاق حدی و شلاق تعزیری تقسیم می‌شود. در خصوص شلاق حدی، هیچ عذری قابل پذیرش نیست و نمی‌تواند به بهانه بیماری یا جنون از اجرای حکم الهی خودداری کرد. اما درخصوص شلاق تعزیری قانونگذار راه‌حل‌های دیگری را هم پیش‌بینی کرده است.

تبدیل مجازات شلاق تعزیری

براساس ماده 37 قانون مجازات اسلامی،دادگاه در صورتی که متهم واجد صلاحیت قانونی تشخیص دهد، می‌تواند مجازات متهم را تخفیف بدهد یا به مجازات دیگری که مساعد به حال متهم است، تغییر دهد. بر این اساس تبدیل مجازات شلاق به جزای نقدی در شرایطی امکان‌پذیر است.

ماده 37 قانون مجازات اسلامی در موضوع تخفیف مجازات می‌گوید: « درصورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف، دادگاه می‌تواند مجازات تعزیری را به نحوی که به حال متهم مناسب‌تر باشد به شرح ذیل تقلیل دهد یا تبدیل کند: الف ـ تقلیل حبس به میزان یک تا سه درجه. ب ـ تبدیل مصادره اموال به جزای نقدی درجه یک تا چهار. پ ـ تبدیل انفصال دائم به انفصال موقت به میزان پنج تا 15 سال. ت ـ تقلیل سایر مجازات‌های تعزیری به میزان یک یا دو درجه از همان نوع یا انواع دیگر.»

در ماده 38 قانون، جهاتی که قاضی به استناد آنها می‌تواند در مجازات متهم تخفیف قائل شود به تفصیل ذکر شده است. بر این اساس، گذشت شاکی یا مدعی خصوصی، همکاری مؤثر متهم، اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتکاب جرم، اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار مؤثر وی، ندامت، حسن سابقه یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری، کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن، خفیف بودن زیان یا نتایج جرم و مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم از جمله موارد ذکر شده در قانون است. اما برای این‌که بررسی کنیم، در چه صورتی می‌توان در مجازات شلاق تغییر ایجاد کرد، می‌توان به نظریات اداره کل حقوقی قوه‌قضائیه مراجعه کرد.

نظریات اداره کل حقوقی قوه قضائیه

اداره کل حقوقی قوه قضائیه در نظری که در سال 62 و در زمان اجرای قانون راجع به مجازات اسلامی صادر کرده، آورده است: «تبدیل مجازات شلاق به جزای نقدی در تعزیرات به نحوی که مجازات نقدی اخف باشد جایز است.» همچنین این اداره کل در نظر دیگری در سال 82، آورده است که «دادگاه باید تشخیص دهد که چه مجازاتی مناسب‌‏تر به حال متهم و تحمل آن برای او سهل‏‌تر است. ممکن است برای متهمی تحمل شلاق مناسب‏تر از پرداخت جریمه سنگین باشد و بالعکس در مورد متهم دیگری پرداخت جریمه هرقدر هم سنگین باشد مناسب‏‌تر از شلاق باشد و دادگاه نباید به طور مطلق در مورد همه اشخاص مثلا شلاق را به جزای نقدی تبدیل کند مگر این‌که مقدار جزای نقدی با توجه به امکانات متهم در حد توان او و مناسب‏تر برای وی باشد.» همچنین این اداره کل در نظر دیگری سال 83 تاکید کرده است که «تبدیل مجازات قانونی به مجازاتی از نوع دیگر که مساعدتر به حال متهم باشد بلااشکال است.»

شاهرخ صالحی کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی