پیشگامی ایران در نجات «فک خزری»

البته شاید یکی از علل مهمی که تاکنون مانع اتخاذ تدابیری برای جلوگیری از عوامل کاهش‌دهنده جمعیت این گونه و همچنین رفع مشکلات دریای خزر شده، تعدد کشورهای حاشیه خزر پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و نبود انسجام و یکپارچگی میان این کشورها باشد که به پیچیده‌تر شدن تصمیم‌گیری درخصوص معضلات و مشکلات دریاچه از جمله حفاظت از فک خزری منجر شده است. شاید همین امر نهادهای زیست محیطی مردمی(سمن‌) را بر آن داشته تا خود دست به کار شده و فکری به حال جمعیت رو به انقراض فک خزری بکنند.

پیشتازی سمن‌های ایرانی

مسئول مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری دراین باره به جام‌جم می‌گوید: موضوع حفاظت از فک خزری از سال 2008 و زمانی مورد توجه قرار گرفت که یک موسسه انگلیسی تحقیقاتی را در این زمینه انجام داد و به این نتیجه رسید که جمعیت فک خزری طی 50 سال گذشته از یک میلیون به حدود 100 هزار قلاده در سال 2008 کاهش یافته است. این موضوع باعث شد فک خزری در فهرست قرمز و جزو گونه‌های تحت حمایت قرار گیرد و نهادهای مختلف علمی و مردمی با دقت و حساسیت به موضوع آن بپردازند.

دکتر امیر شیرازی می‌افزاید: یکی از این نهادها مرکزی در هلند بود که مطالعه درباره نحوه حفاظت از فک خزر در بین ساکنان حاشیه این دریا را آغاز کرد و از افراد علاقه‌مند خواست برای آموزش دیدن به این کشور بروند که انجمن ما (مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری ایران) اولین انجمنی بود که برای دریافت و بازنشر این آموزش‌ها تشکیل شد و به هلند سفر کرد تا پس از کسب آموزش‌های حفاظتی آن را به شهروندان ساحلی چهارکشور اطراف خزر منتقل کند.

وی با اشاره به این‌که ایران، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و روسیه 5 کشور حاشیه دریای خزر هستند، یادآور می‌شود: فک خزری یک موجود مهاجر است که زمستان‌ها برای تولید مثل باید به سمت شمالی دریای خزر که محیطی سرد و یخبندان دارد، برود. از همین رو قزاقستان و روسیه جزو مهم‌ترین کشورهایی هستند که باید روی آنها کار شود، زیرا محل زادآوری و تجمع فک‌ها هستند و در رتبه بعدی هم ترکمنستان قرار دارد، زیرا سواحل آن تا کیلومترها خالی از سکنه است و از آنجا که فک‌ها گونه‌های خجالتی و ترسو هستند، بیشتر در آب‌های این کشور تجمع می‌کنند. با این همه به دلیل استقبال گروه‌های مردم نهاد و مسئولان کشوری از برنامه حفاظت از فک خزری، این پروژه از ایران آغاز شد و به سایر کشورهای حاشیه خزر گسترش یافت.

علل کاهش جمعیت فک خزری

شیرازی به عوامل کاهش این گونه اشاره و تصریح می‌کند: اولین و مهم‌ترین دلیل، ورود حجم زیاد آلودگی، فاضلاب و سموم کشاورزی به دریای خزر از سوی همه کشورهای حاشیه خزر است که هم روی سلامت و هم زادآوری فک‌ها تاثیر منفی می‌گذارد، به صورتی که اکنون بخشی از آنها عقیم شده‌اند. دومین عامل تغییرات آب و هوایی و ذوب شدن یخ‌ها و کاهش قلمرو زیستی آنهاست سومین عامل هم کاهش منابع غذایی فک‌ها یعنی ماهیان، بویژه کیلکاست که جمعیت کیلکا به دلیل وجود گونه مهاجر شانه‌دار و صید بی‌رویه تا 70 الی 80 درصد کاهش یافته است.

به گفته این کارشناس مسئول، شکار مستقیم فک‌ها نیز به‌عنوان عامل بعدی انقراض آنها شناخته می‌شود، به این ترتیب که در گذشته در مناطق ترکمن‌نشین ایران، آن را برای چربی زیرپوستش شکار می‌کردند و اکنون نیز گاهی صیادان فک‌هایی را که در تور ماهیگیری‌شان می‌افتد، به عنوان دشمن ماهی‌ها و رقیب خود تلف می‌کنند. اما در روسیه و قزاقستان شکار فک‌ها به صورت قانونی و در میزان زیاد چند هزار قلاده در سال و به منظور تهیه دستکش، لباس و کلاه انجام می‌گیرد.

100 هزار امضا برای نجات فک خزری

شیرازی به ایجاد کمپینی از سوی ایران، برای جمع‌آوری رای مردم جهان به‌ویژه ساکنان حواشی دریای خزر برای حمایت از فک خزری و لغو مجوز شکار فک در روسیه اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: در قزاقستان شکار تا حدودی محدود شده، اما در روسیه مافیای بزرگ شکار فک وجود دارد که مقابله با آنها کار سختی است و باید به صورت قانونی و از سوی دولت روسیه صورت گیرد. بخش محیط طبیعی سازمان ملل به ما اطلاع داد که با جمع‌آوری صد هزار رای می‌توانیم یک خواسته عمومی را مطرح کنیم و در روسیه هم این قانون وجود دارد که با صدهزار درخواست می‌شود نسبت به تغییر یک قانون (قانون شکاردر کشورروسیه) اقدام کرد.

وی با بیان این‌که بر همین اساس و به امید لغو قانون شکار فک در روسیه به ایجاد این کمپین اقدام کردیم، می‌گوید: مردم و طبیعت دوستان ما هم می‌توانند با مراجعه به وب سایت www.kaspika.org در این رای‌گیری شرکت کنند.

محیط زیست: کمک و حمایت می‌کنیم

در همین زمینه، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست نیز با اشاره به این‌که این سازمان از هیچ کمک و حمایتی از این حرکت مردمی و زیست محیطی دریغ نکرده و نخواهد کرد، به جام‌جم می‌گوید: به طور مثال در روز خزر فعالیت عمده خود را به فک خزری اختصاص دادیم و همین‌طور در چند سال اخیر تسهیلات زیادی را برای برقراری ارتباط میان مرکز درمانی و تحقیقاتی فک خزری و سازمان‌های بین‌المللی و همچنین سازمان‌های دولتی داخلی فراهم کردیم.

پروین فرشچی می‌افزاید: در برنامه همکاری‌های پنج جانبه، در قالب کنوانسیون تهران، در گذشته نیز چند برنامه در زمینه فک خزری داشته‌ایم و در آینده و زمانی که دبیرخانه کنوانسیون تهران به طور رسمی در اردیبهشت 95 به باکو منتقل شود، چند برنامه داریم که یکی از طرح‌هایمان مربوط به فک خزری و حمایت از آن و آموزش ساکنان حاشیه دریای خزر است که همچون گذشته ادامه خواهد یافت. در همین زمینه کارشناسان ما به تمام بنادر ماهیگیری سواحل شمال رفته و برای حفاظت از این گونه آموزش‌های لازم را به صیادان دادند و حتی در این زمینه سازمان شیلات نیز برنامه تشویقی برای صیادانی که فک‌های خزری گیرافتاده در تورشان را زنده در دریا رها کنند، در نظر گرفته است.

فاطمه مرادزاده - ایران