درخشش گنج‌های تئاتری «فجر»

جشنواره امسال برخلاف سال‌های گذشته، بیشترین آثار را از میان اجراهایی که طی سال روی صحنه رفته‌، انتخاب کرده و بخش مرور نسبت به دیگر بخش‌ها پررنگ‌تر است. در این بخش 35 اثر موفق که طی سال اجراهای خوبی داشته‌اند، روی صحنه می‌روند و این اتفاق برای مخاطبانی که طی سال نتوانسته‌اند این نمایش‌ها را ببینند، فرصت خوبی محسوب می‌شود.

در میان 35 نمایش بخش مرور، شاهد توجه به سه نمایش هستیم. نمایش‌هایی که با نگاهی متفاوت و جذاب به موضوع دفاع مقدس می‌پردازند و توانسته‌اند با مخاطبان ارتباط خوبی برقرار کنند. «تکه‌های سنگین سرب » به نویسندگی و کارگردانی ایوب آقاخانی، « اروند خون» به نویسندگی ایوب آقاخانی و کارگردانی کورش زارعی و «جان گز» به نویسندگی هاله مشتاقی‌نیا و کارگردانی نیما دهقان را می‌توان پدیده‌های نمایشی امسال کشور دانست که با نگاهی عاری از کلیشه، واقعگرایانه و انسانی به روایت جنگ پرداخته‌اند و در نهایت سه روایت انسانی، اصیل و بی‌نظیر از جنگ تحمیلی ارائه کرده‌اند؛ روایت‌هایی که جا دارد برای مدت طولانی روی صحنه باشند و در دیگر شهرهای کشور نیز روی صحنه بروند.

روایتی نو از چمران

تکه‌های سنگین سرب، نمایشی است که به زندگی شهید مصطفی چمران می‌پردازد. صحنه خلوت این نمایش فقط دو بازیگر دارد و روایتی کاملا متفاوت و عاطفی از زندگی این شهید را روایت می‌کند. سامیه لک و پیام دهکردی، بازیگران این نمایش هستند. در ‌ تکه‌های سنگین سرب‌ ما با چمرانی روبه‌رو می‌شویم که عاشق می‌شود و با همه دشواری‌ها در راه عشق‌های مختلفی که دارد دست به انتخاب می‌زند. او همیشه انسانیت را انتخاب می‌کند و عشقش به وطن نیز بر همه عشق‌هایش چیره می‌شود.

چمران در این نمایش، شخصیتی پویا و جذاب دارد. او مدام در حال تغییر و تحول و رشد است. چمرانی که ابتدا پا روی صحنه می‌گذارد با چمرانی که در پایان کار با او روبه‌رو می‌شویم، تفاوت زیادی دارد. آقاخانی در شخصیت‌پردازی چمران ما را با یک اتفاق روبه‌رو می‌کند. او برخلاف اغلب آثار حوزه دفاع مقدس از ابتدا یک مرد آسمانی را به مخاطب ارائه نمی‌کند، بلکه چمرانی را معرفی می‌کند که از خیلی نظرها هنوز زمینی است و از جنس ما. بعد کم‌کم در مسیر تحول روحی، چمران دست ما را می‌گیرد و با خود هم مسیر می‌کند. نه مخاطب از چمران جا می‌ماند و نه چمران از مخاطب.‌ آقاخانی برای نگارش این نمایشنامه همه کتاب‌های چاپ شده در ایران درباره شهید چمران را خوانده است. به افرادی که دنیای مشترکی با چمران داشتند، رجوع کرده و آن طور که خودش می‌گوید، بالغ بر 23 جلد کتاب خوانده است. او یک سال و نیم از وقتش را برای پژوهش درباره این شخصیت صرف کرده و طی چند هفته این نمایشنامه را نوشته است. البته آقاخانی نمایشنامه‌ای را هم با عنوان کابوس نیمه‌شب آذر درباره زندگی شهید کشوری به نگارش درآورده است.

آقاخانی درباره این‌که چرا شهید چمران را برای نگارش نمایشنامه‌اش انتخاب کرده، می‌گوید: مصطفی چمران بیش از آن که شخصیت جنگی باشد، یک چهره ملی است. برای انتخاب این شخصیت می‌توانم دلایل زیادی بیاورم. چمران در تاریخ معاصر ایران به‌عنوان فردی که حفاظت از کیان کشور برایش مهم بوده قابل اعتناست.

با نگاهی به دوران جنگ تحمیلی و چهره‌هایی که نقش پررنگی در آن دوره زمانی داشتند، با افرادی روبه‌رو هستیم که ترکیبی از دانش، منطق، قدرت استدلال رزمی و جنگی و صاحب ذوق‌های ویژه محسوب می‌شوند و این ویژگی آخر در شهید چمران بسیار پررنگ است.

روایتی هنرمندانه از شهدای غواص

اروند خون، یکی از هنرمندانه‌ترین و تاثیرگذارترین اتفاق‌های امسال تئاتر در عرصه دفاع مقدس بود. نمایشنامه این اثر را ایوب آقاخانی نوشته بود و کورش زارعی، یکی از کارگردان‌های موفق تئاترهای مذهبی طی سال‌های گذشته کارگردانی آن را انجام داده بود. قاسم زارع، ایوب آقاخانی، وحید آقاپور، سروش طاهری، حسین پورکریمی و وفا طرفه بازیگران این اثر نمایشی هستند. زارعی در این نمایش، سراغ یک موضوع حساس رفته است؛ عملیات کربلای‌ 4 . این نمایش روایتی کاملا مستند دارد و علاوه بر پرداختن به عملیات کربلای‌4، سراغ غواص‌های شهیدی هم می‌رود که با دست‌های بسته و در حالی که هنوز زنده بودند از سوی رژیم بعث به خاک سپرده شده بودند.

زارعی تا حدی از این واقعه تاثیر گرفته که دوست داشته نمایشی را با این موضوع روی صحنه ببرد و به این شهدا ادای دین کند. موضوع را با آقاخانی در میان می‌گذارد و دست به کار می‌شوند. آقاخانی که امسال دو تجربه موفق در عرصه نمایش دفاع مقدس داشته، سومین نمایشنامه یعنی اروند خون را هم با دقت و سرعت کامل براساس مستندات می‌نویسد و زارعی هم آن را اجرا می‌کند.

کارگردان اروند خون درباره این نمایش می‌گوید: این نمایش اثری است که همه اتفاقاتش براساس مستند پیش می‌رود، اما بیانی شاعرانه دارد و واقعیت‌های جنگ، زندگی رزمندگان و دغدغه‌هایشان را بخوبی نشان می‌دهد. آنها که رفتند از همه چیزشان گذشتند، آنها زن و بچه و پدر و مادر داشتند، عشق داشتند، اما دنیا را پشت‌سرشان جا گذاشتند، از خواسته‌های خود‌ گذشتند و کار بزرگی را رقم زدند.

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که درباره عملیات کربلای 4 با آن روبه‌رو هستیم، این است که رزمندگان کشورمان یک عملیات لو رفته را ادامه داده و آن را به پایان برده‌اند. زارعی درباره این موضوع هم توضیحاتی ارائه کرد و گفت: عملیات کربلای 4
لو رفت و ما بظاهر شکست خوردیم، اما رزمندگان ما به تاسی از واقعه عاشورا مسیری را که رفته بودند، تا آخر ادامه دادند. مگر امام حسین(ع) در تاریکی خطاب به همراهانش نگفت هر کس دوست دارد برود. عده‌ای رفتند و فقط 72 نفر ماندند. آنها نمی‌دانستند فردا باید مقابل لشکر 30 هزار نفری ابن سعد بایستند و کشته شوند؟ می‌دانستند، اما ایستادند و شهید شدند و واقعه‌ای را رقم زدند که پیروزی بزرگی بود و اسلام و شیعه را حفظ کرد. رزمندگان ما هم می‌دانستند با چه شرایطی روبه‌رو هستند، اما مسیر رفته را تا پایان ادامه دادند. او افزود: این عملیات 12 هزار شهید، مفقود، اسیر و جانباز داشته است و این اتفاق یعنی برای راحتی امروزمان خون‌های زیادی داده‌ایم. باید قدر این راحتی را بدانیم و تمام قد به احترام شهدا بایستیم و آنها را در یاد و خاطر داشته باشیم.

روایتی از یک قدم دورتر

در اغلب نمایش‌هایی که با موضوع دفاع مقدس روی صحنه رفته‌اند، با دو نوع روایت روبه‌رو بوده‌ایم یا با روایت سوم شخص روبه‌رو هستیم و نویسنده نمایشنامه، ماجرایی را برای ما روایت می‌کند یا با روایت اول شخص روبه‌رو هستیم و یکی از اعضای خانواده شهید، راوی ماجرا می‌شود. در «جان گز» هاله مشتاقی‌نیا نویسنده نمایشنامه این اثر روایت اول شخص را انتخاب کرده، اما راوی از اعضای خانواده شهید نیست. یکی از اقوام است که یک قدم دورتر از ماجرا ایستاده و روایتی را منطقی‌تر از آنچه بر خانواده شهید می‌گذرد، برایمان روایت می‌کند.

این تغییر روایی شاید به نظر اتفاق ساده‌ای بیاید، اما در نوع روایت تاثیر پررنگی داشته است. خاله شهید روی صحنه ایستاده و با لحنی آرام، تاثیرگذار و منطقی و با شیوه‌ای غیرمستقیم به بیان روایت خود می‌پردازد. این بیان غیرمستقیم که با بغض همراه است،‌ تاثیرگذاری بسیاری بر مخاطب دارد.

نیما دهقان، کارگردان این اثر که در سکوت است و ترجیح می‌دهد زیاد با رسانه‌ها صحبت نکند، بخوبی از پس کارگردانی این اثر بر آمده است. البته دهقان پیش از این هم در عرصه تئاتر دفاع مقدس آثار ماندگار و فراموش نشدنی خلق کرده است.

علیرضا آرا، احسان بهلولی، ویدا جوان، غزاله رشیدی، فرزین صابونی، سهیلا صالحی، سیدعلی صالحی، ابراهیم عزیزی، دایانا فتحی، هومن کیایی، حسین مسافر آستانه، ناهید مسلمی و رویا میرعلمی بازیگران این نمایش هستند.

جان گز در پانزدهمین جشنواره مقاومت هم بسیار موفق بود و جایزه اول کارگردانی (نیما دهقان)، جایزه اول طراحی صحنه (سیامک احصایی)، جایزه دوم بهترین متن نمایشی (هاله مشتاقی‌نیا)، جایزه سوم بازیگری مرد (فرزین صابونی و هومن کیایی)، جایزه ویژه هیات داوران در بخش بازیگری (حسین مسافر آستانه)، جایزه دوم بازیگری زن (رویا میرعلمی)، جایزه ویژه هیات داوران در بخش بازیگری زن (ناهید مسلمی) و جایزه دوم موسیقی (آرش والی‌نژاد) را از آن خود کرد.

زینب مرتضایی فرد

فرهنگ و هنر