آماده سازی برای جهش جدید

به گزارش جام‌جم، با توجه به نقشی که صنعت نفت در چرخه اقتصاد کشور ایفا می‌کند، تلاش شده بود شدیدترین تحریم‌ها علیه صنعت نفت اعمال شود. هر چند دوران تحریم، از یک‌سو سختی‌های زیادی را به همراه داشت و باعث تحمیل هزینه‌های بسیاری بر این صنعت شد، اما از سوی دیگر باعث کسب تجربیاتی گرانبها و افزایش اعتماد به نفس متخصصان داخلی شد. رفع تحریم‌ها می‌تواند فرصت‌های جدیدی پیش روی صنعت نفت قرار دهد و زمینه را برای جهش این صنعت فراهم کند.

آزاد سازی صادرات نفت خام و کسب درآمد

اگرچه گفته می‌شود خام‌فروشی نفت، کار درستی نیست و باید نفت خام به فرآورده تبدیل و سپس صادر شود، اما باید پذیرفت بخش عمده‌ای از اقتصاد کشور به صادرات نفت وابسته است و فعلا چاره‌ای در صادرات نفت خام نیست.

در واقع برای اجرای پروژه‌های عمرانی و جاری به درآمدهای نفتی نیاز است؛ همچنین اگر ایران در صادرات نفت کوتاهی کند، کشورهای همسایه می‌توانند از طریق توسعه میادین مشترک نفتی، میلیاردها دلار درآمد کسب و صرف توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و خرید تجهیزات نظامی کنند که تهدیدی جدی برای کشورمان به شمار می‌رود.

بر این اساس، لغو صادرات نفت خام ایران در پساتحریم، فرصتی برای افزایش صادرات و افزایش درآمدهای نفتی خواهد بود.

پس از تشدید تحریم‌ها، صادرات نفت خام ایران از بیش از دو میلیون بشکه نفت خام در روز به سقف یک میلیون بشکه کاهش یافته است. در نتیجه تحریم، بسیاری از مشتریان از خرید نفت ایران منع شده و تنها کشورهای ترکیه، چین، هند، کره جنوبی و ژاپن مجاز به تداوم وارد کردن نفت از ایران شدند.

اما پس از رفع تحریم‌ها، همه مشتریان قدیمی و سنتی نفت خام ایران می‌توانند بازگردند و از ایران خرید کنند. ایران نیز از هم اکنون خود را برای افزایش صادرات نفت خام آماده و پایانه‌های نفتی را نوسازی و مجهز کرده تا به محض رفع تحریم، نفتکش‌های خارجی بتوانند محموله‌های نفتی را بارگیری کنند.

وزارت نفت در نظر دارد در میان مدت و طی شش ماه، صادرات نفت را یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی

با توجه به سیاست دولت برای فاصله گرفتن از خام‌فروشی، بازاریابی و فروش فرآورده‌های نفتی نیز مورد توجه جدی دولت قرار دارد، اما به دلیل تحریم، فرصت صادرات آن به‌خوبی فراهم نشده بود. تحریم‌های بانکی، بیمه‌ای و ممنوعیت نقل و انتقال پول از موانعی به شمار می‌رفتند که همچون سدی جلوی افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی را گرفته بودند.

اما با رفع تحریم‌ها، این موانع برطرف می‌شود و شاهد جهشی در صادرات این فرآورده‌ها خواهیم بود. حمید حسینی عضو هیات‌رئیسه اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‏‎های نفت،گاز و پتروشیمی در خصوص وضعیت صدور فرآورده‎های نفتی در دوران پس از لغو تحریم می‌گوید: پیش‎بینی می‎شود با رفع تحریم‎ها، میزان صادرات فرآورده‎های نفتی کشور 15 درصد افزایش پیدا کند. همچنین رفع تحریم‎ها هزینه‎های صادرات را نیز تا 15 درصد کاهش می‌دهد که این مساله باعث سودآوری بیشتر صدور این محصولات خواهد شد. به دلیل تحریم، هزینه‎های اضافی برای بیمه، حمل و نقل، انتقال پول و بازاریابی صرف می‎شود که با رفع آن، این هزینه‎ها کاهش می‏‎یابد.

دستیابی به فناوری‌های جدید

اگرچه متخصصان ایران در سال‌های تحریم توانسته‌اند در بسیاری از تجهیزات و بخش‌های صنعت نفت خودکفا شوند، به گونه‌ای که گفته می‌شود هم‌‌اکنون توان ساخت 70 درصد تجهیزات صنعت نفت در داخل کشور وجود دارد، اما باید توجه داشت ‌ در بخش تجهیزات پیشرفته (های تک) هنوز راه درازی برای پیمودن وجود دارد. شرکت‌های ایرانی هنوز در بخش ماشین‌آلات دوار مانند توربو کمپرسورها و توربین‌ها از کمبود فناوری‌های پیشرفته رنج می‌برند. در سال‌های گذشته برنامه‌های خوبی برای ساخت این تجهیزات پیشرفته و بومی‌سازی آنها انجام شده، اما هنوز نیاز به جذب فناوری‌های پیشرفته احساس می‌شود.

توسعه همه بخش‌های صنعت نفت نیازمند دستیابی به فناوری‌های پیشرفته است که به دلیل تحریم امکان انتقال آنها به ایران وجود نداشته است. از برنامه‌های ایران در پساتحریم، افزایش همکاری با شرکت‌های خارجی و استفاده از فناوری‌های جدید برای اکتشاف، توسعه و ازدیاد برداشت از میدان‌های نفت و گاز است. مشارکت با شرکت‌های بزرگ خارجی موجب می‌شود شرکت‌های ایرانی به منابع مالی و همچنین دانش طراحی، فناوری‌ها و ساخت تجهیزات جدید دست پیدا کنند.

محمدرضا مقدم، معاون وزیر نفت در امور پژوهش و فناوری در این باره می‌گوید: دوران پساتحریم، فرصت‌های مناسبی برای انتقال فناوری در اختیار صنعت نفت کشورمان قرار می‌دهد. به گفته وی جذب کارآفرینان، خلق فناوری، انتشار فناوری، سیستم دهی و نظام بخشیدن به فناوری، تامین منابع مالی و اثربخشی از‌جمله کارکردهای نظام نوآوری فناورانه است که باید در صنعت نفت کشور مورد توجه قرار گیرد.

امیر‌عباس حسینی، معاون فناوری و روابط بین‌الملل پژوهشگاه صنعت نفت نیز درباره جذب فناوری در صنعت نفت تاکید می‌کند: فناوری ابزار تسلط بر میادین نفتی و توسعه آنها ست. هر گاه در مورد قراردادهای نفتی صحبت می‌کنیم، در واقع در مورد فناوری حرف می‌زنیم.

تجربه کشورهایی مانند برزیل نشان می‌دهد آنها نیز در گذشته به تجهیزات پیشرفته خارجی بویژه در بخش ماشین‌های دوار وابسته بوده‌اند، اما از طریق برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت با شرکت‌های خارجی توانسته‌اند در پنج سال به خودکفایی برسند. شرکت‌های برزیلی توانسته‌اند از طریق شراکت با شرکت‌های بین‌المللی، فناوری‌های پیشرفته را وارد کشور خود کرده، بومی کنند.

بر این اساس، پساتحریم نیز فرصت مناسبی برای انتقال فناوری‌های پیشرفته به ایران فراهم می‌کند که البته باید بدرستی از آن استفاده کرد.

بازگشت طلب‌های نفتی

شرکت‌های نفتی و پتروشیمی در سال‌های تحریم از وصول مطالبات خود از شرکت‌های خارجی محروم بودند به طوری که میلیاردها دلار از پول‌ها و مطالبات آنها در کشورهای خارجی بلوکه شده بود. اما با رفع تحریم، این منابع عظیم مالی آزاد و وارد کشور شده و قادر خواهد بود چرخ‌های این صنعت را به حرکت درآورد و بخشی از مشکلات ناشی از کمبود نقدینگی صنعت نفت را جبران کند. پالایشگاه‌های نفت یونانی، شرکت انگلیسی و هلندی شل، شرکت بریتیش پترولیوم انگلیس، شرکت‌های کره‌ای و پالایشگاه‌های نفت هند از مهم‌ترین بدهکاران نفتی ایران هستند.

تعیین تکلیف پروژه‌های نیمه‌کاره

صنعت نفت ایران در سال‌های اخیر از کمبود سرمایه رنج برده است، به طوری که آمارها از وجود هزاران طرح نیمه تمام در صنعت نفت حکایت دارد که در بخش‌های بالادستی، پالایشگاهی، پتروشیمی، پالایش و پخش و انتقال پراکنده شده‌اند.

پروژه‌های صنعت نفت از پرهزینه‌ترین و ریسک‌پذیرترین طرح‌های صنعتی هستند، بنابراین دولت‌ها مستقیم در این بخش سرمایه‌گذاری نمی‌کنند و وظیفه سرمایه‌گذاری در این بخش را به شرکت‌های بزرگ بخش خصوصی و شرکت‌های بین‌المللی واگذار می‌کنند. بر این اساس، افخم زروانی، مدیرکل هماهنگی بودجه و سرمایه‌گذاری معاونت برنامه ریزی ونظارت بر منابع هیدروکربوری وزارت نفت از برنامه 200 میلیارد دلاری وزارت نفت برای جذب سرمایه خبر می‌دهد و می‌گوید: از طریق بازار سرمایه و صندوق توسعه ملی و منابع مردمی و همچنین فاینانس این منابع فراهم می‌شود.

به گفته مدیرکل هماهنگی بودجه و سرمایه‌گذاری معاونت برنامه‌ریزی ونظارت بر منابع هیدروکربوری وزارت نفت، در پنج سال آینده به بیش از 200 میلیارد دلار سرمایه برای طرح‌های توسعه‌ای نیاز داریم که نفت، بخش زیادی از آن را دربر‌می‌گیرد.

جذب فناوری و منابع مالی

پس از لغو تحریم‌ها با جذب حدود 200 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید و فناوری‌های پیشرفته و به روز، زمینه جهش جدید صنعت نفت ایران فراهم می‌شود. بر اساس گزارش‌ها باید تا پنج سال آینده صد میلیارد دلار در بخش پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی جذب شود. برای تکمیل ده‌ها واحد پتروشیمی نیمه کاره نیز قرار است بیش از 20 میلیارد دلار منابع مالی جدید جذب شود. بخش گاز نیز با احتساب خط لوله و مخازن پالایشگاه‌ها رقمی در حدود 25 میلیارد دلار نیاز خواهد داشت.

گفته می‌شود قرار است از طریق جذب منابع مالی که به شیوه سرمایه‌گذاری مستقیم و فاینانس خواهد بود، فناوری‌های جدید نیز وارد کشور شده و بومی‌سازی شوند.