خون تازه در رگ‌های تئاتر دانشگاهی

مجموعه نمایشی تالار مولوی هم مرکزی است برای روی صحنه رفتن تئاتر دانشگاهی؛ مرکزی که هر چند دوبار به علت نیاز به تعمیر تعطیل شد، اما دوباره بازسازی شده است و میزبان آثار دانشجویان تئاتر خواهد بود. ‌می‌توان گفت جشنواره تئاتر دانشگاهی تقریبا با دو دهه عمر، علاقه‌مندان زیادی میان دانشجویان و چهره‌های حرفه‌ای و شناخته‌شده تئاتر دارد. ‌تالار مولوی از سال 1346 فعال بوده و یکی از مراکز معتبر تئاتری محسوب می‌شده و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم به مرکز تئاتر دانشگاهی تبدیل شده است. ‌این سالن خاطره حضور بزرگانی چون حمید سمندریان، پری صابری، محمد رحمانیان، قطب‌الدین صادقی و فرهاد مهندس‌پور را در خود دارد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم به کانون اصلی فعالیت‌های دانشجویان رشته تئاتر و همچنین دیگر دانشجویان علاقه‌مند به این هنر تبدیل شده است؛ دانشجویانی که کارشان را از مولوی آغاز کردند و برخی از آنها توانستند به چهره‌هایی جریان‌ساز و تاثیرگذار در تئاتر بدل شوند.

همان‌طور که گفتیم در عرصه تئاتر نه یک نفر و دو نفر، یک گروه و دو گروه، بلکه حواس همه به تئاتر دانشگاهی است. هروقت این تئاتر با معضلاتی روبه‌رو شود یا بی توجهی مسئولان به آن از حدی بیشتر شود! بسرعت نسبت به این اتفاق واکنش نشان داده می‌شود. اما چرا تئاتر دانشگاهی، جشنواره‌های مرتبط با آن و همچنین تالار مولوی به عنوان تنها سالن تئاتری دانشگاهی تا این حد مورد توجه اهالی تئاتر است؟

نگاه‌های جست‌وجوگر

نادر برهانی مرند، نویسنده و کارگردان تئاتر که تجربه داوری در دوره‌هایی از جشنواره تئاتر دانشگاهی را هم داشته است، می‌گوید: در تئاتر دانشگاهی با نگاه‌های تازه، جست و جوگر و اهل تجربه‌ روبه رو هستیم. این موارد می‌تواند موجب پویایی هر اتفاقی شود و از این رو، تئاتر دانشگاهی همیشه فضایی برای پویایی، تاثیرگذاری و جریان‌سازی دارد.

او همچنین ادامه می‌دهد: در جشنواره تئاتر دانشگاهی هم با همین اتفاق روبه‌رو هستیم. در چند دوره داور بخش نمایشنامه‌نویسی بوده‌ام و این تجربه به من نشان داده هر سال با سیل نمایشنامه‌ها، ساختارها و انسان‌های متفاوت مواجه می‌شوم.

برهانی مرند می‌افزاید: در این فضای تئاتر محافظه‌کارانه، نگاه جسورانه و نو دانشجویان را دوست دارم و فوق‌العاده به این بخش امیدوارم؛ هرچند نسبت به قبل، کیفیت آثار اندکی افت داشته که ممکن است این به دلیل شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه باشد.

این مدرس دانشگاه می‌گوید: اگر این نمایشنامه‌های زیبا بتوانند در فضای حرفه‌ای اجرا شوند دیگر کسی نمی‌تواند از نبود نمایشنامه خوب گله‌مند باشد. تئاتر دانشگاهی به ما نوید می‌دهد میان جوانان دانشگاهی ما کسانی هستند که با نوع نگاه حرفه‌ای خود می‌توانند در آینده بدنه تئاتر کشور را دگرگون کنند.

تفاوت مدیران قند و شکری با مدیران هنری

قطب‌الدین صادقی مدرس، کارگردان تئاتر و بازیگر، تئاتر دانشگاهی را مهم‌ترین و جریان‌ساز‌ترین گونه تئاتری کشور می‌داند؛ البته مانند همیشه با نگاه تیزبین و دقیقی که دارد به موشکافی درباره معضلات کنونی این تئاتر پرداخته و در این باره می‌گوید: در تمام دنیا جوانان باانگیزه و پر‌انرژی در همه عرصه‌ها به عنوان پیشگامان فعالیت می‌کنند و این امری بدیهی است که روزی من و امثال من بر صحنه‌ها حضور نداشته باشیم. باید به نسل جوان میدان و فرصتی داد تا هنر خود را به عرصه ظهور برساند.

اما در وضعیت فعلی با نبود سالن‌های تئاتر، بودجه و دلسوزی از سوی مدیران همه این غفلت‌ها تخریب روحیه، نابودی انرژی و انگیزه جوانان را به همراه دارد. ‌او داشتن چشم‌انداز و برنامه‌ریزی در عرصه‌های فرهنگی و هنری را یکی از نیازهای اساسی تئاتر دانشگاهی می‌داند و بیان می‌کند: به نظرم مسأله اصلی، اوضاع مدیریتی تأسفبار عرصه فرهنگ و هنر است و حضور مدیرانی که فاقد چشم‌انداز، تفکر و راهکارهای مناسب نسبت به فرهنگ هستند. ‌کسانی که مدیران بدی نیستند، اما به نظر من مسئولان لایق‌تری در امور قند، شکر و ترافیک هستند تا عرصه فرهنگ و هنر که نه آن را می‌فهمند و نه درک درستی از این مهم دارند و در نهایت به این عرصه و جوانان آن بها نمی‌دهند.

دانشجویی نه، بگوییم دانشگاهی

در این میان گفت‌وگویی هم با یکی از کارگردان‌های جوان تئاتر که حضور پررنگی در جشنواره تئاتر دانشگاهی دارد، انجام دادیم.

مرتضی میرمنتظمی، نویسنده و کارگردان نمایش‌هایی چون «فرکانس» و «پی 2» نیز با بیان این‌که ترجیح می‌دهد از مرزبندی و دسته‌بندی نمایش‌ها پرهیز کند، می‌گوید: شخصا عنوان دانشجویی را برای آثار نمایشی قبول ندارم.

او با اشاره به این‌که بهتر است برای آثار نمایشی دانش‌آموختگان دانشگاه عنوان دانشگاهی را به جای دانشجویی به کار ببریم، تربیت و آموزش دانش‌آموختگان رشته تئاتر در دانشگاه را مهم‌ترین ویژگی نمایش‌های دانشگاهی برمی‌شمرد و می‌گوید: ما سعی می‌کنیم آنچه را در دانشگاه یاد گرفته‌ایم در آثارمان به کار ببندیم و بر اساس آن آموخته‌ها کار کنیم.

میرمنتظمی، جسارت و خلاقیت را یکی دیگر از ویژگی‌های آثار نمایشی برمی‌شمرد و درباره روند تولید آثار خود می‌گوید: نمایش‌های من براساس پژوهش شکل می‌گیرد. این‌گونه نیست که اول سوژه‌ای در ذهن داشته باشم و بر اساس آن نمایشنامه بنویسم و در نهایت نمایش را اجرا کنم؛ بلکه از یافته‌های پژوهش‌های دانشگاهی که انجام می‌دهم سوژه‌ای در ذهن می‌پرورانم و کم‌کم نمایش و جزئیات آن را شکل می‌دهم.

او به نمایش «پی 2» اشاره می‌کند که ابتدا پژوهش‌هایی درخصوص اقتباس انجام داده و همچنین درباره شخصیت ضحاک شاهنامه و پس از آن طرح دغدغه‌های امروزی خود بوده که سرانجام به شکل‌گیری این نمایش انجامید: «هریک از اینها به صورت جداگانه مواد اجرای تئاتر نیست، بلکه در لابه‌لای کتاب‌ها وجود دارد. اصل بر پژوهش است و امکان دارد از دل این پژوهش‌ها نمایشی متولد شود.»

آیا این شیوه به دوره‌ای پس از فارغ‌التحصیلی دانشجویان اختصاص دارد و آنها پس از گذراندن این دوران به جریان تئاتر حرفه‌ای می‌پیوندند؟ این نمایشنامه‌نویس و کارگردان جوان معتقد است آنچه به عنوان نمایش‌های دانشگاهی شناخته می‌شود فرم و شکلی از فعالیت در تئاتر است که از دانشگاه بیرون می‌آید و ربطی به دوره‌ای از فعالیت یک هنرمند ندارد. او می‌گوید حتی در 20 سال آینده نیز به همین شیوه نمایش‌های خود را روی صحنه خواهد برد.

زینب مرتضایی‌فرد

فرهنگ و هنر