چرخه اتلاف و خاکسپاری محصولات کشاورزی، تا کی؟

اواخر آبان بود که بحث فاسد و امحا شدن 1700 تن سیب‌زمینی در استان فارس رسانه‌ای شد. در همان ماه، اخباری هم از استان خوزستان مبنی بر فروش نرفتن محصولات خربزه و هندوانه هزار هکتار از مزارع شهرستان شوش این استان منتشر شد که در نهایت به مصرف دام‌ها رسید. طی روزهای گذشته هم خبری از ماندن خرماهای نخلداران روی دست تولیدکنندگان رسانه‌ای شد که البته تازگی نداشت. متاسفانه این اولین بار نیست که حکایت تلخ فروش نرفتن محصولات کشاورزی به‌ویژه محصولات آب‌بر و وارد آمدن ضررهای هنگفت به کشاورزان، بخش کشاورزی و سرمایه‌های آب و خاک کشور رسانه‌ای می‌شود.

در همین زمینه طی سال‌های گذشته نیز بارها شاهد به فروش نرفتن محصولاتی همچون گوجه، خیار، پیاز، سیب‌زمینی، هندوانه و خرما در استان‌هایی همچون کرمان، بوشهر، هرمزگان و خوزستان بوده‌ایم که در بسیاری موارد، به دلیل نبود بازار مناسب و به‌صرفه نبودن برداشت، کشاورز ترجیح داده آن را سر مزرعه و بدون برداشت رها کند یا به مصرف دام برساند که با ضررهای هنگفتی مواجه شده است.

گاهی نیز دولت به این ماجرا ورود کرده و با خرید توافقی این محصولات، مانع ضرر و زیان کشاورزان شده است، اما تمام این موارد تاکنون مانع از تکرار آن نشده است، به طوری که این پرسش مطرح می‌شود آیا این کشاورزان هستند که همچنان با وجود تمام هشدارهای داده شده، بر کشت محصولات آب‌بر و گاه بدون بازار، اصرار دارند یا این‌که جهاد کشاورزی به وظایف خود مبنی بر تعیین الگوی کشت مناسب براساس آب موجود و نیاز بازار و مشاوره به کشاورزان در این زمینه، کوتاهی می‌کند.

خطر در کمین محصولات تازه‌خوری

معاون دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهاد کشاورزی در پاسخ به این پرسش به جام‌جم می‌گوید: دلیل عمده باقی ماندن برخی محصولات کشاورزی روی دست کشاورزان و به فروش نرفتن آنها، برهم خوردن تعادل بازار و توازن عرضه و تقاضاست، به این معنا که به دلایل متعددی، محصولات یا بیش از عرضه بازار یا کمتر از آن تولید و وارد بازار می‌شود که در هر صورت توازن بازار به هم خورده و روی قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد.

حسین برهان با بیان این‌که این مشکل معمولا بیشتر در بخش محصولات سبزی و صیفی همچون پیاز، سیب‌زمینی، گوجه، خیار، هندوانه، خربزه، کاهو و کلم و در کل تمام محصولاتی که جنبه تازه‌خوری دارد، به‌وجود می‌آید، افزود: از آنجا که تمام این محصولات برای مصرف تازه‌خوری است، در صورت مصرف نشدن در موعد خود ممکن است با ضایعاتی همراه باشد. به طور مثال پیاز و سیب‌زمینی در چهار فصل تولید می‌شود که فقط تولید پاییزه ویژگی ماندگاری و انبار کردن دارد و تولیدات سه فصل دیگر یعنی بهاره، تابستانه و زمستان صرفا برای مصرف تازه‌خوری است و ماندگاری بسیار کمی دارد و در صورت مصرف نشدن در موعد خود امکان نابودی آن وجود دارد، امری که معمولا در تمام دنیا با شدت و ضعف وجود دارد. وی در پاسخ به این پرسش که چه عواملی موجب تولید بیش از نیاز بازار و برهم خوردن توازن عرضه و تقاضا و مشکلات ناشی از آن می‌شود، گفت: گاهی در یک منطقه در یک فصل، شرایط آب و هوایی بسیار مطلوب و مساعد، موجب ازدیاد تولید می‌شود، اما از آنجا که میزان تقاضا در جامعه، تقریبا ثابت است، با فراوانی محصول در بازار، کاهش قیمت‌ها و حتی ماندن مقداری از محصول روی دست تولیدکنندگان مواجه خواهیم شد. گرچه گاهی نیز به دلیل نامساعد بودن شرایط آب و هوایی و اقلیمی در برخی مناطق، با کاهش تولید یک یا چند محصول و در نتیجه کمبود آن در بازار و افزایش قیمت مواجه می‌شویم.

معاون دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی یکی دیگر از عوامل برهم خوردن توازن بازار را ایجاد مشکل در بخش صادرات عنوان و اضافه کرد: همواره برخی از محصولات، مشمول صادرات است، اما مشکل زمانی ایجاد می‌شود که در کشورهای بازار هدف، به دلایلی همچون عوامل اقلیمی، خود با ازدیاد یا کاهش تولید محصول مواجه می‌شوند، که این امر روی صادرات و بازار داخلی ما هم تاثیر می‌گذارد.

برهان، آخرین عامل تاثیرگذار در میزان عرضه و تقاضا را اقدام خارج از برنامه برخی کشاورزان عنوان و تصریح کرد: گرچه ما هر ساله یک برنامه کشت شامل میزان تولید و سطح زیرکشت خاص هر استان تدوین و به استان‌ها ابلاغ می‌کنیم، با این حال برخی کشاورزان خارج از این برنامه عمل کرده و با این اقدام خود موجب برهم زدن توازن بازار می‌شوند. این مقام مسئول یادآور می‌شود: با این حال سعی ما همواره بر این است که توازن بازار رعایت شود و از همین رو در مواجهه با مواردی از این دست، دولت با اقداماتی نظیر خرید تضمینی، خریدهای حمایتی، پرداخت یارانه صادراتی و دیگر اقدام‌های حمایتی برای تعادل عرضه و تقاضا و وارد نشدن خسارت به کشاورزان و صادرکنندگان وارد میدان شده و اقدام می‌کند.

قانون نقص دارد

در همین رابطه حسین صفایی، مدیر عامل سازمان مرکزی تعاون روستایی نیز به جام‌جم گفت: قانونی با عنوان خرید تضمینی محصولات کشاورزی در کشور و به منظور حمایت از کشاورزان وجود دارد که مصوب سال 1368 است و طبق این قانون 24 محصول مشمول خرید تضمینی است. براساس این قانون دولت مهرماه هر سال قیمتی را برای عرضه هر محصول به بازار ارائه می‌کند که هرگاه قیمت فروش محصول کشاورز در بازار افت کرد و از میزان مصوب دولت هم کمتر بود، طبق قانون مذکور، جهاد کشاورزی به خرید آن محصول طبق قیمت خرید تضمینی اعلام شده اقدام می‌کند تا کشاورز در این میان آسیبی نبیند. به نوعی دولت محصول کشاورزان را بیمه می‌کند.

به گفته وی، درخصوص محصولات غذایی و از چرخه تولید تا مصرف همواره با مقداری اتلاف محصول مواجه هستیم، به طوری که در سال‌های گذشته نیز هرگاه دولت مجبور به خرید سیب‌زمینی بهاره شده، به دلیل شرایط محدود نگهداری آن، بخشی از محصول دچار آفت و فساد شده و این امر جدیدی نیست، اما ما در تمام مراحل طبق قانون عمل کردیم و اگر مشکلی هست در قوانین موجود است که باید اصلاح شود، بنابراین امسال و پس از این ماجرا پیشنهاد تغییر و اصلاح قانون را به دولت دادیم که در صورت تصویب به محصولات سال آینده می‌رسد.

فقط 10 درصد خرمای تولیدی کشور هدر می‌رود

رشید فرخی، دبیر انجمن خرما در پاسخ به انتشار خبری مبنی بر ماندن یک میلیون تن خرمای تولید شده روی دست نخلداران و دفن بخشی از آن به جام‌جم گفت: گرچه هر ساله حدود 5 تا 10 درصد خرمای تولید شده کشور در انبارها مانده و هدر می‌رود، اما نابودی عمده تولیدات خرمای کشور و دفن آنها صحت ندارد و درمجموع تولید خرمای ما حدود یک میلیون تن است که حدود 75 تا 85 درصد آن به مصرف داخلی رسیده و 15 درصد نیز صادر می‌شود. اگر محصولی نیز در بازار داخلی به مصرف نرسد صنایع فرآوری خوبی در این زمینه وجود دارد که محصولات جانبی از این محصول تولید می‌کند.

فاطمه مرادزاده - ایران