جشنواره‌های فرهنگی؛ ویترین عالی ، انبار خالی

به گزارش جام‌جم، براساس یک قانون نانوشته، هر مدیری که بر سر کار می‌آید، حتما برگزاری یکی دو تا جشنواره را هم در نظر می‌گیرد تا کارنامه پرباری داشته باشد. گرچه صاحب نظران معتقدند که برگزاری جشنواره‌های مختلف کارکردهای مثبتی دارد و برگزاری بد یک جشنواره، از برگزارنکردن آن باز هم بهتر است، اما به نظر می‌رسد که باید به نیمه خالی لیوان جشنواره‌ها هم گاهی نظر افکند؛ آنجا که جشنواره‌ها از کارکردهای ذاتی خود یعنی تقویت روند تولید آثار، استعدادیابی، معرفی نمونه‌های برتر و کمک به عرضه و فروش آثار فاصله می‌گیرند و خود برگزاری جشنواره صرفا یک هدف می‌شود. این موضوع نکته‌ای است که محمد حمزه‌زاده، مدیرعامل موسسه توسعه سینمایی سوره حوزه هنری هم بر آن تاکید می‌کند و می‌گوید: جشنواره‌ها راهی هستند که باید از آنها عبور کرد و نگاهی به آینه فعالیت‌ها انداخت، بنابراین درخشش در جشنواره‌ها دغدغه و غایت فعالیت نیست.

استعدادیابی، بند مشترک جشنواره‌ها

سیدعباس میرهاشمی که تجربه دبیری چند دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر را به‌عهده دارد، در این باره چنین ابراز نظر می‌کند: از چند زاویه می‌شود به موضوع نگاه کرد؛ یکی بحث کم و کیف تولید آثار است و نکته دیگر کم و کیف برگزاری جشنواره‌ها که هر کدام از دو نگاه نقاط مشترکی دارند و مستقلا هم قابل بررسی هستند.

او با بیان این‌که در زمینه هنر باید به امر تولید دامن زد، ادامه می‌دهد: برای تولید زمینه‌ها را باید هموار و شرایط را مساعد کرد. یکی از جاهایی که می‌توان تولید را البته نه به شکل عالی رونق داد، شاید جشنواره‌ها باشد، چراکه نقش جشنواره‌ها در روند تولید بیشتر تشویقی است. البته در برخی موارد می‌تواند در سطوح عالی این نقش مطرح باشد، اما عمده‌ترین بحثی که به تولید دامن می‌زند، اصلاح چرخه اقتصاد هنر از یک‌سو و ایجاد سازمان‌های هنری برای پشتیبانی از فرآیند تولید و هموار کردن راه برای ارائه از دیگر سواست.

وقتی روند درست و این بخش‌ها مرتبط با هم باشد، برآیندش ارائه و تولید خوب و رسوب آن آثار در اذهان جامعه است. میرهاشمی بیان می‌کند: اگر بخواهیم جشنواره‌ها را ارزیابی کنیم که آیا می‌توانند مفید باشد یا نه، باید گفت که وجود جشنواره‌ها همواره در حد خودشان مفید بوده و سوسویی در حوزه فرهنگ هستند و همین را هم باید قدردان بود. اما اگر جشنواره ها، خود هدف باشند به بیراهه رفته‌ایم و این اشکال دارد. جشنواره‌ها باید ما را به جایی برسانند که هم زمینه نقد و بررسی آثار را فراهم کنند، هم استعدادیابی کنند و هم برای تولید و ارائه زمینه سازی کنند. حالا این موضوعات بسته به امکانات جشنواره، اهداف و سلایق دبیر و داوران متفاوت است، اما استعداد یابی بند مشترک همه جشنواره‌هاست.

چه زمانی رقابت جشنواره‌ها معنادار است؟

علیرضا رضاداد، دبیر دو دوره قبلی جشنواره فیلم فجر هم در این زمینه معتقد است: جشنواره حلقه میانی یک زنجیره‌ای است که حلقه‌های پیشین آن آثار تولید شده و حلقه‌های بعدی آن نمایش و عرضه آن است. این موقعیت اگر به حلقه‌های قبلی متصل نباشد و به تولیدات بعدی منجر نشود و همچنین اگر به حلقه‌های بعدازآن هم وصل نباشد و به عرضه مناسب منجر نشود، مخاطب نمی‌تواند از جشنواره انتظار داشته باشد و جشنواره در حد یک نمایش و حداکثر یک نظام تشویقی می‌ماند و کارکردهای آن بسیار محدود خواهد شد.

او ادامه می‌دهد: جشنواره‌های تاثیر گذار اعم از داخلی و خارجی، جشنواره‌هایی هستند که بهانه‌ای می‌شوند برای تقویت آن نوع نگاه یا ساختار یا مضامینی برای تولید‌های بعدی که به رشد اقتصادی آثار تولید شده از آن دست کمک می‌کنند. برای همین هر جشنواره تلاش می‌کند اولویت‌ها و زبان فرهنگی خود را به دنیا معرفی کند و از این جهت است که جشنواره‌ها در رقابت با هم قرار می‌گیرند و رقابتشان معنادار می‌شود. ما هم که از بیرون نگاه می‌کنیم براساس همین عملکرد و آثاری که معرفی می‌کنند و تاثیری که در رشد اقتصادی آثار به نمایش درآمده دارند، ارزیابی و طبقه‌بندی می‌شوند.

هشدار بحران

کامران پارسی‌نژاد هم که تجربه دبیری جشنواره قلم زرین و جایزه ادبی یوسف را در کارنامه دارد، درباره جشنواره‌های حوزه کتاب بیشتر اظهار نظر و عنوان می‌کند: متاسفانه در سال جاری با کسر بودجه فرهنگی مواجه بودیم و این کمبود در حوزه نشر کتاب محسوس است و بی‌شک لطمات جبران‌ناپذیری به جامعه نویسندگان و روند تولید آثار می‌زند.

وی می‌افزاید مراکز دولتی دیگر توانایی لازم را برای تولید آثار ندارند و بخش خصوصی هم به دلیل مشکلات اقتصادی بنیه‌اش کاهش پیدا کرده است. وقتی این رویه شکل بگیرد به این نتیجه می‌رسیم که آثار قابل توجهی چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ کیفی در سال‌های بعد نخواهیم داشت. وقتی تعداد آثار کم شود، خیلی نمی‌شود آثار شاخصی را شاهد باشیم و این امر بر روند برگزاری جشنواره‌ها تاثیر می‌گذارد.

این نویسنده در ادامه بیان می‌کند: چه برای مراکز دولتی و چه محافل خصوصی، جشنواره‌ها به یک هدف تبدیل شده‌اند. آنها فکر می‌کنند موظفند جشنواره را برگزار کنند.

از همین رو ایجاد تعادل بین روند تولید آثار و برگزاری جشنواره نیازمند یک آسیب‌شناسی جدی است. متاسفانه این آسیب‌شناسی را در کشور نداریم که پژوهش کنند و مشکلات روند تولید را در برگزاری جشنواره‌ها بسنجند. لذا در آینده ما شاهد خواهیم بود جشنواره‌هایی برگزار و داوران حاضر می‌شوند، اما اثری درخور پیدا نمی‌کنند. من خودم در جشنواره‌ای شرکت کردم اما هیچ اثری از سوی داوران از بین کل آثار دیده نشد و به سختی اثری آن هم با اغماض درخور تجلیل شناخته شد.

پارسی‌نژاد تاکید می‌کند: البته به‌طور کلی موافق برگزاری جشنواره‌ها هستم، چون ماهیت آنها حداقل در بازخورد اولیه باعث می‌شود آثار دیده و چهره‌هایی معرفی شوند اما در شرایطی که آثار به لحاظ کمی و کیفی افت کرده است، عملا فکر نمی‌کنم جشنواره‌ها طی امسال و سال آینده خیلی کارآمد باشد.

سجاد روشنی