بومگردی، راهکارمقابله با مهاجرت روستاییان

شرایط نامناسب اقلیمی و خشکسالی و به دنبال آن کاهش درآمد روستاییان در بسیاری از مناطق کشور، به‌ویژه استان‌های خشک و کویری، در سال‌های اخیر، پیامدهای ناگواری همچون افزایش مهاجرت روستاییان به شهرها را به دنبال داشته است، از سوی دیگر، افزایش ورود گردشگران خارجی به داخل کشور و جاافتادن فرهنگ سفر میان هموطنان همزمان با توجه جهانی به بومی‌گردی و گردشگری طبیعت، موجب شده مسئولان به فکر استفاده از این ظرفیت در جهت افزایش منابع مالی جوامع محلی و ایجاد انگیزه استمرار زندگی در روستاها باشند. در این خصوص اجرای طرح بومگردی و ایجاد مسافرکاشانه که امکان مناسبی برای جذب گردشگر و اشتغالزایی در روستاها فراهم می‌کند، در دستور کار مسئولان کشوری و استانی قرار گرفته است. در این طرح خانه‌های روستایی با بافت قدیمی و تاریخی با شیوه‌ای اصولی و درست مرمت شده و علاوه بر این که برای سکونت افراد محلی بازسازی می‌شود، اقامتگاه موقت مناسبی هم برای گردشگرانی خواهد شد که قصد دارند از جذابیت‌های زندگی روستایی دیدن کنند.

سرپرست معاونت بافت‌های تاریخی میراث فرهنگی کشور، این طرح را نوعی گردشگری مزرعه (اگروتوریسم) می‌داند و درخصوص آن به جام‌جم می‌گوید: هدف از ارائه چنین طرح‌هایی که در کشور به‌تازگی مورد توجه قرار گرفته، این است که گردشگران هنگام بازدید از روستاها امکان حضور بیشتر در طبیعت و آشنایی با شیوه زندگی بومی و طبیعی را پیدا کنند.

درآمدزایی روستاییان

طوسی طرح مسافرکاشانه را نه تنها عامل جذب گردشگران، بلکه راهی برای ایجاد اشتغالزایی در مناطق روستایی و تامین معیشت روستاییان می‌داند و تصریح می‌کند: استفاده گردشگران از محصولات ارگانیگ و طبیعی در مزرعه و خرید آنها از کشاورز بدون واسطه و همچنین اجاره خانه روستاییان به عنوان مسافرکاشانه برای مدت اقامت در منطقه و بومگردی که با راهنمایی کشاورزان و روستاییان صورت می‌گیرد، ازجمله راه‌های ایجاد کسب درآمد از این طرح برای روستاییان است.

سرپرست معاونت بافت‌های تاریخی میراث فرهنگی کشور، با بیان این که گردشگر در مدت اقامت کوتاه خود در مسافرکاشانه‌ها، در جریان روند زندگی عادی و بومی روستاییان و مردم محلی قرار می‌گیرد، یادآور می‌شود: همنشینی موقت شرایطی به‌وجود می‌آورد که گردشگران علاوه بر آشنایی با آیین و رسوم و نحوه زندگی محلی، همراه روستاییان به مزارع بروند و حتی در فرآیند کاشت، داشت و برداشت محصول با آنها همکاری داشته‌باشند.

طوسی به وجود برخی مراسم سنتی مثل جشن انار، جشن سیب، یا پروار کشی و... در برخی روستاهای استان‌هایی همچون کرمان، خراسان جنوبی، اصفهان، شیراز و یزد اشاره می‌کند و می‌گوید: بسیاری از گردشگران تمایل دارند برای بازدید از این گونه مراسم و دیگر آیین‌های روستایی در این مناطق حضور یابند و حتی چند شبی را در اقامتگاه‌های روستایی بگذرانند تا ضمن گذراندن ساعاتی از شبانه‌روز در کنار روستاییان، بهتر و بیشتر در جریان آیین‌ها و آداب و رسوم آنها قرار بگیرند.

آموزش روستاییان

این مقام مسئول در میراث فرهنگی بحث آموزش جوامع محلی را هم برای پذیرش این طرح ضروری می‌داند و می‌افزاید: روستاییان که متقاضی پذیرایی از گردشگران هستند، تحت آموزش‌های لازم قرار می‌گیرند تا بتوانند به آنها خدمات توریستی ارائه کنند.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان نیز با اشاره به اجرای طرح بومگردی در مناطق طبیعی این استان به جام‌جم می‌گوید: برای اقامت گردشگران در مناطق اینچنینی که دور از شهرها قرار دارد خانه‌های بومی در نظر گرفته شده است تا گردشگران ضمن اقامت کوتاه در این خانه‌ها امکان گردشگری در طبیعت را پیدا کنند.

محمد جهانشاهی با اشاره به روند رو به افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها که عمدتا به دلیل نبود کار و اشتغال و درآمد مناسب صورت می‌گیرد، می‌افزاید: این درحالی است که ایجاد اقامتگاه‌های بومی می‌تواند در جذب گردشگر، اشتغالزایی و گردش مالی سهم زیادی داشته باشد بنابراین بومگردی را می‌توان به عنوان یکی از عوامل ایجاد توسعه پایدار به‌حساب آورد، چون امکانی را فراهم می‌آورد تا ساکنان مناطق آسیب پذیر روستایی با ایجاد برخی شرایط و مقدمات در محل سکونت خود، پذیرای گردشگران باشند و از قبل آنها نفع مادی ببرند.

بازگشت به روستا

به گفته وی، اکنون در استان کرمان 51 اقامتگاه بومگردی وجود دارد که مهم‌ترین آن تکاب شهداد است و تجربه نشان داده وجود این اقامتگاه‌ها و جذب گردشگر در این مناطق، پیامدهایی چون فقرزدایی، اشتغال و درآمدهای مکمل را به همراه داشته و حتی باعث بازگشت دوباره روستاییانی شده است که قبلا به شهرها مهاجرت کرده بودند.

جهانشاهی با اشاره به این که فضاهایی که برای اقامت گردشگران در روستاها درنظر گرفته می‌شود، باید از استانداردهای حداقلی برخوردار باشد، اظهار می‌کند: وجود سرویس‌های بهداشتی و امکان استحمام، جای مناسب برای خواب، پاکیزگی و نظافت محیط، ازجمله امکاناتی است که جوامع محلی باید در منازل خود برای گردشگران فراهم کنند.

معاون گردشگری استان کرمان یادآور می‌شود: در همین خصوص گروهی تشکیل شده که به درخواست‌های ایجاد فضاهای اقامتی بومی در روستاها توسط روستاییان رسیدگی می‌کند. به این ترتیب که این درخواست‌ها ثبت می‌شود و سپس کارشناسان سازمان گردشگری برای بررسی شرایط مکان‌های اقامتی در نظر گرفته شده، به محل می‌روند و اگر این اماکن از قابلیت‌های ممکن برای پذیرایی از گردشگران برخوردار بود، به آنها اجازه فعالیت داده می‌شود.

جلب رضایت گردشگران از اقامتگاه‌ها

جهانشاهی با تاکید بر این موضوع که در صورت نارضایتی گردشگران از خدمات ارائه شده، امکان شکایت وجود دارد و به این شکایت‌ها نیز رسیدگی خواهد شد، می‌گوید: اگر اقامتگاهی از شرایط لازم برخوردار نبود، صاحب آن موظف است، نسبت به رفع کاستی‌های آن اقدام کند تا بتواند به کار خود ادامه دهد.

به گفته وی، نرخ‌گذاری خدمات ارائه‌شده نیز در اقامتگاه‌های مختلف و براساس شرایط ممکن است متفاوت باشد؛ هرچند سعی شده نوع قیمت‌گذاری درباره خدمات ارائه شده برای گردشگران داخلی و خارجی از سطح یکسانی برخوردار باشد. ضمن این که در مورد نرخ غذاهای ارائه شده در این اقامتگاه‌های بومی هم تلاش می‌کنیم به قیمت‌گذاری مشخص و مصوبی برسیم.

بومگردی یک تجربه جهانی

سرپرست معاونت بافت‌های تاریخی میراث فرهنگی کشور با اشاره به این نکته که کشور ما با توجه به تنوع زیستی و اقلیمی قابلیت پذیرش گردشگران زیادی دارد، می‌افزاید: استفاده اقامتگاه‌های روستایی یک تجربه جهانی است که به‌تازگی در ایران مورد توجه قرار گرفته و از طریق آن درصدد ارتقای کیفیت خدمت رسانی به گردشگران در این مناطق هستیم.

به گفته طوسی، در طرح مسافرکاشانه، آن چیزی که اهمیت دارد، حفظ هویت تاریخی خانه‌ها و بافت روستایی است زیرا بازدید از این خانه‌ها یکی از عوامل جذب گردشگردان داخلی و خارجی است.

فتاح غلامی