زباله‌ها نفس رودخانه‌ها را بریده‌اند

ایران سرزمین رودهای پرآب و خروشان است، اما بیشتر این رودها اکنون یا به دلیل برداشت‌های بی‌رویه و حفر چاه‌های غیرمجاز درحال خشک شدن بوده یا مملو از زباله، فاضلاب و پسماندهای شهری و صنعتی و به تهدیدی جدی برای سلامت مردم، جانوران و گیاهان تبدیل شده؛ مانند رود بزرگ کارون در خوزستان که علاوه بر افزایش بیش از حد شوری (به دلیل سد گتوند)، محل دفع انواع فاضلاب و پسماند هم شده و کشاورزی این استان را به‌شدت تهدید کرده است یا زر جوب و گوهر رود در استان گیلان که روزگاری نه‌چندان دور، آب زلال و پر از ماهی آنها علاوه بر ایجاد شادی و نشاط و سرسبزی برای شهر رشت، آب مزارع اطراف خود را نیز تامین می‌کردند؛ در حالی که امروز یکی از عوامل آلودگی تالاب بین‌المللی انزلی به‌شمار می‌رود و بوی تعفن آنها به‌خصوص در فصل گرما، باعث رنجش شهروندان و مسافران رشت می‌شود.

گوهر رود و زرجوب، شاهراه مرگ تالاب انزلی

عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان درباره آلودگی گوهررود و زرجوب می‌گوید: این رودخانه‌ها که باید شریان‌های حیاتی تالاب بین‌المللی باشد هم اکنون به شاهراه مرگ تالاب بدل شده و با شتابی ‌نگران‌ کننده مواد سمی و زباله‌های خطرناک بیمارستانی به همراه پساب‌ها و فاضلاب‌های شهر رشت را به درون پهنه آبی تالاب انزلی می‌ریزند.

کریم ثابت رفتار با اشاره به این که امروز گوهررود و زرجوب از آلوده‌ترین رودخانه‌های ایران و حتی دنیا شمرده می‌شود، بر ضرورت تدوین راهکارهای اساسی برای جلوگیری از ورود هر چه بیشتر آلاینده به این منابع آبی تاکید می‌کند .

یک متخصص محیط زیست نیز درباره علت آلودگی رودخانه کارون می‌گوید : فاضلاب بیش از 20 صنعت بزرگ و تعداد زیادی صنعت کوچک در اهواز که تصفیه خانه ندارند مستقیما به کارون می‌ریزد.

احمد سواری در گفت‌وگو با مهر با اشاره به پیشینه رودخانه کارون در اهواز می‌افزاید: این رودخانه یکی از تمیزترین رودخانه‌های جهان محسوب می‌شد و جاذبه‌ای ویژه برای شهر گرمسیری اهواز بود ؛ اما امروز به دلیل سوء مدیریت در کنترل فاضلاب شهری، صنعتی و کشاورزی به فاضلاب خانه‌ای کثیف تبدیل شده است.

این شرایط تلخ و ناگوار هم‌اکنون گریبان دیگر رودخانه‌های کشور همچون کشف رود مشهد را هم گرفته است. کشف رود اکنون به مجموعه‌ای از مواد آلوده صنعتی و سنتی و یکی از سمی‌ترین رودخانه‌های ایران تبدیل ‌شده است و دلیل این همه آلودگی هم چیزی نیست جز رها شدن پسماندهای صنعتی و سمی کارگاه‌های صنعتی و خانگی زیادی چون کارخانه‌های روده پاک‌کنی، کارگاه‌های صنعتی آبکاری و شهرک صنعتی چرم که در حاشیه این رودخانه واقع شده و همچنین فاضلاب‌های انسانی موسوم به فاضلاب خاکستری که در این رودخانه رها می‌شود.

تلاش‌های بی سرانجام

البته در یکی دو سال اخیر تلاش زیادی برای منع کشاورزان از کاشت سبزی و صیفی جات در اراضی اطراف این رودخانه شده، به طوری که حتی پای اداره کل محیط زیست، دانشگاه علوم پزشکی مشهد و مراجع قضایی همچون دادستان نیز توسط استانداری به این ماجرا کشیده شد، با این حال تاکنون نتیجه‌ای دربرنداشته است.

البته مدیر بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد از برخورد قاطع با متخلفان خبر می‌دهد. هادی صفدری در گفت‌وگو با مهر یادآور می‌شود در کارگروه نجات کشف رود از تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط نمایندگانی حضور دارند تا به‌صورت مشترک تصمیمات منطقی و جدی برای ساماندهی فاضلاب کشف رود بگیرند و حتی اقداماتی نیز درخصوص محدود کردن فاضلاب و مشخص شدن حریم کشف رود و کاربری زمین‌های اطراف آن انجام ‌شده است، ولی نمی‌توان تنها این وظیفه را از دانشگاه علوم پزشکی طلب کرد.

کوتاهی اعضای کارگروه

در همین حال دبیر کارگروه نجات کشف رود نیز حداقل حجم پساب ورودی به رودخانه کشف رود را یک مترمکعب در ثانیه و حداکثر آن را سه مترمکعب در ثانیه اعلام می‌کند و می‌گوید: این فاضلاب‌ها از تصفیه‌خانه‌های پرکندآباد و اولنگ، فاضلاب‌های شهرک صنعتی توس، فاضلاب‌های انسانی موسوم به فاضلاب‌های خاکستری، فاضلاب‌های صنعتی کارگاه‌های غیرمجاز و فاضلاب صنعتی شهرک صنعتی چرم شهر به رودخانه کشف رود ریخته می‌شود.

حسین‌علی میرزایی با بیان این که فاضلاب‌های صنعتی به دلیل داشتن فلزات سنگینی همچون جیوه و کرُم بسیار خطرناک بوده و تصفیه آنها نیز بسیار گرانقیمت است، می‌افزاید: بنابراین باید از ورود این فاضلاب‌ها به رودخانه کشف رود جلوگیری شود که متأسفانه اکنون جلوگیری نمی‌شود.

برخورد با آلوده‌کنندگان کشف رود

دبیر کارگروه نجات کشف رود به پایش مسیر این رودخانه در حاشیه شهر مشهد به طول ۷۰ کیلومتر اشاره و خاطرنشان می‌کند: با بازگشایی بستر و حریم کشف رود و احداث جاده از دو طرف این رودخانه توسط شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی، پس‌ از این هر شخص یا دستگاه خاطی که عامل ورود فاضلاب به این رودخانه باشد به دادگستری معرفی خواهد شد.

به گفته حسینعلی میرزایی، ایجاد شبکه جمع‌آوری فاضلاب شهری در حاشیه کشف رود به‌منظور جمع‌آوری فاضلاب‌های خاکستری و فاضلاب‌های حاشیه‌ای این رودخانه نیز یکی از اقدامات شرکت آب و فاضلاب برای نجات این رودخانه است که متأسفانه تاکنون اقدام قابل‌توجهی در این زمینه صورت نگرفته است.