چگونه دانش‌آموزانی با عزت نفس تربیت کنیم؟

پژوهشگران تعلیم و تربیت بر این باورند که عوامل روحی و سلامت روانی تاثیر زیادی در موفقیت یا عدم موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان دارد. بچه‌هایی که احساس خوبی درباره توانایی‌های خود دارند، در مدرسه بهتر از بچه‌هایی عمل می‌کنند که اغلب فکر می‌کنند نمی‌توانند کارها را به درستی انجام دهند. پس موفقیت‌های تحصیلی نیز در عزت نفس دانش‌آموزان اثر می‌گذارد.

همچنین چگونگی موفقیت‌های تحصیلی دانش‌آموزان بر احساس آنها در مورد خودشان موثر خواهد بود، زیرا نگرش مثبت نسبت به توانایی‌های خود، حس مفید و باارزش بودن در کلاس درس و در بین همکلاسی‌ها، یکی از نیازهای درونی همه دانش‌آموزان در تمام مقاطع تحصیلی است و این نیاز همان عزت نفس است که داشتن آن موجب افزایش انگیزه تحصیلی و سلامت روان می‌شود؛ همچنین می‌تواند یکی از عوامل مهم در موفقیت تحصیلی باشد.

عزت نفس با رشد شخصیت دانش‌آموز ارتباط دارد و بر شکل‌گیری شخصیت بزرگسالی او تاثیر می‌گذارد، زیرا عزت نفس بالا و پایدار، در دوران کودکی شکل می‌گیرد. همچنین نباید از تفاوت‌های فردی غافل شد و توقع داشت همه افراد از عزت نفس یکسانی برخوردار باشند. دانش‌آموزانی که دارای عزت نفس بالا و پایداری هستند، نسبت به همسالان خود در شرایط مشابه، پیشرفت تحصیلی و کارایی بیشتری از خود نشان می‌دهند و در دوران تحصیل، اهداف معقولی را در نظر می‌گیرند و در جهت رسیدن به آنها بسیار تلاش می‌کنند. همچنین در انجام تکالیف و فعالیت‌های مدرسه‌ای خود به دیگران متکی نیستند و از پدر و مادرشان در انجام کارهایشان راهنمایی می‌خواهند، اما در آخر تصمیم نهایی را خودشان می‌گیرند و هنگام روبه‌رو شدن با مشکلات نیز خوشبین هستند و احساس ناتوانی و ناامیدی نمی‌کنند، بلکه می‌کوشند به‌راحتی مشکلات خود را مطرح و به دنبال راه‌حل باشند.

این دسته از دانش‌آموزان با انتقادهای سازنده تحقیر نمی‌شوند و خودشان را با افرادی که به موفقیت‌های بسیار بالایی رسیده‌اند، مقایسه نمی‌کنند. در کلاس درس سوالات خود را بدون هیچ‌گونه ترس یا خجالتی می‌پرسند. احساسات و عواطف خود را به‌راحتی بیان می‌کنند و دید مثبتی نسبت به زندگی دارند و اما دانش‌آموزانی که دارای عزت نفس پایین هستند، نسبت به توانمندی و میزان پیشرفت تحصیلی خود نگرش منفی دارند. از خودشان خیلی انتقاد می‌کنند و به جای این‌که بر توانمندی‌های خود متمرکز شوند بیشتر به کارهایی که نمی‌توانند انجام دهند، توجه می‌کنند. آنها به‌سادگی کارهای جدید را رها کرده و اعتماد زیادی برای ادامه آن نشان نمی‌دهند و خودشان را نیز با افراد موفق مقایسه می‌کنند و دوست دارند مثل آنها عمل کنند. همچنین آنها برای اجتناب از احساس حقارت و شکست وقت زیادی را صرف می‌کنند.

این نکته حائز اهمیت است که بعضی از دانش‌آموزان دارای عزت نفس کاذب هستند، یعنی نسبت به نقاط ضعف‌شان آگاهی کمی دارند و این امر می‌تواند موجب آسیب‌پذیری و نا‌امیدی یا به ایجاد حس خودبینی، غرور و احساس برتری منجر شود. نتایج بعضی از تحقیقات نشان می‌دهد که عزت نفس کاذب در دانش‌آموزان موجب پرخاشگری و بدرفتاری نسبت به دیگران نیز می‌شود.

این راهکارها را به کار گیریم

آنچه در ذیل آمده راهکارهایی ساده، اما مهم است که اولیا و مربیان می‌توانند در رشد عزت نفس پایدار، شخصیت مثبت و سلامت روان دانش‌آموزان به کار گیرند.

* کودکان را تشویق به برقراری ارتباط با همکلاسی‌های خود کرده و شرایط مناسب برای این ارتباط را فراهم کنیم.

* سعی کنیم در برخورد با او توانمندی‌هایش را در نظر بگیریم، نه ناتوانی‌هایش را. همچنین همیشه در حد توانایی‌هایش به او مسئولیت بدهیم.

* زمینه کسب تجربیات خوشایند از فعالیت‌های مستقل را برایش فراهم کنیم.

* در مورد مسائل مختلف با او به بحث و گفت‌وگو بپردازیم و نظرش را جویا شویم.

* او را با الگوهای رفتاری خوب و مناسب آشنا کنیم.

* همواره به او ابراز علاقه کرده و با احترام رفتار کنیم، همچنین به توانایی‌ها و علایق‌اش اهمیت دهیم و به حرف‌هایش به‌دقت گوش کرده، به آنها پاسخ دهیم.

* او را تشویق به بیان احساس‌ها و عواطف‌اش کنیم.

* از وابستگی او به خود بپرهیزیم و به جای وابستگی از دور بر کارهایش نظارت داشته باشیم.

* در جمع او را مسخره نکنیم و نقاط ضعف‌اش را به رخ نکشیم.

* در برابر کارهایی که برایش انجام می‌دهیم، منت نگذاریم.

* جملاتی مثل تو نمی‌توانی و... را هرگز به کار نبریم.

* او را با القاب مناسب صدا بزنیم.

* در برابر ناکامی‌ها و شکست‌ها او را به صبر دعوت کنیم و به او بفهمانیم که برای هر در بسته‌ای کلیدی وجود دارد و هیچ‌گاه هیچ دری بسته نمی‌ماند. بنابراین هیچ مشکلی بدون حل باقی نخواهد ماند.

* روحیه دینی و ایمانی او را تقویت کنیم و به اعتقاداتش احترام بگذاریم.

* به او در حد لزوم اجازه فعالیت و بازی دهیم.

* زمانی که از انجام کاری مطمئن است او را تشویق کرده و حمایت کنیم و به انتخاب‌هایش احترام بگذاریم.

* هیچ‌گاه نظرات خود را به فرزندمان تحمیل نکنیم و در برخورد با او، ملایم و منطقی باشیم.

* اجازه ابراز وجود را به او بدهیم و به نظراتش احترام بگذاریم. همچنین از مقایسه کردن او با دیگر دوستان یا همکلاسی‌هایش بپرهیزیم و تفاوت‌های فردی را در نظر بگیریم.

* از انجام هر‌گونه رفتار تنبیهی و تحقیرآمیز درباره او خودداری کنیم.

* از او بخواهیم تا در کلاس درس، فعال و داوطلب باشد، ابراز عقیده نماید و هنگام صحبت کردن او را به سکوت وادار نکنیم، زیرا این کار باعث می‌شود، هیچ‌گاه در کلاس داوطلب سخن گفتن نشود.

* به انتخاب دوستانش احترام بگذاریم و در صورت تشخیص انتخاب نادرست غیر‌مستقیم او را راهنمایی کنیم.

* موفقیت‌های او را هرچند کوچک جشن بگیریم و در نمایشگاه‌ها و مراکز عمومی با هم شرکت کنیم.

* نسبت به احساسات و عواطف او بی‌تفاوت نباشیم و به سرگرمی‌ها و تفریحات مناسب در زندگی‌اش اهمیت بدهیم و توقعاتش را در حد معقول برآورده سازیم.

* توجه داشته باشیم که مشاجرات کلامی میان پدر و مادر در روحیه یا رفتار کودکان و نوجوانان تاثیر می‌گذارد.

عزت نفس کودکان و نوجوانان، در روابط خانوادگی، حل مشکلات، تعاملات اجتماعی و کنار آمدن با مشکلات، بسیار موثر است. خانواده‌ها و مربیانی که به فرزندان و دانش‌آموزان اهمیت می‌دهند، ‌ موفقیت‌های آنها را مد نظر دارند،‌ رفتار صحیح را تقویت می‌کنند و به امر مسئولیت دادن به فرزند خود توجه دارند، در امر رشد عزت نفس دانش‌آموز موثر هستند.

این نکته مهم است برای این‌که دانش‌آموزان بتوانند از حداکثر ظرفیت ذهنی و توانمندی‌های بالقوه خود برخوردار شوند، باید از نگرش مثبت نسبت به خود، محیط اطراف و انگیزه‌ای قوی برای تلاش و کوشش بهره‌مند شوند.

مترجم: نسرین علی‌محمدی

منبع: help guide.org