پیوند سر؛ یک ایده جنجالی

این ایده سال 2013 برای نخستین بار از سوی سرجیو کاناورو، پزشک ایتالیایی و از اعضای گروه مدل‌سازی پیشرفته عصبی تورین ایتالیا و با هدف افزایش طول عمر بیماران نخاعی یا افراد مبتلا به بیماری‌های پیشرفته سرطانی مطرح شد. کاناورو قصد داشت با اعلام این پروژه در کنفرانس آکادمی جراحان، از پزشکان و جراحان سراسر دنیا برای همکاری در این طرح بزرگ تحقیقاتی دعوت به عمل آورد. برخی پزشکان تحقق ایده پیوند سر با بدن را امکان‌پذیر می‌دانند، این در حالی است که گروهی دیگر از محققان موانع اخلاقی را محدودیت بزرگی در رسیدن به این هدف بزرگ مطرح شده در دنیای پزشکی قلمداد می‌کنند.

نخستین داوطلب از روسیه

دکتر سرجیو کاناورو، مدعی است که می‌تواند سر «والری اسپریدونوف» روس را به بدن فرد دیگری ـ که از نظر شرایط جسمانی سالم است و به علت مرگ مغزی قادر به ادامه زندگی نیست ـ پیوند بزند.

این بیمار که متخصص رایانه و از اهالی ولادیمیر روسیه است، به نوعی بیماری ژنتیک نادر به نام تحلیل عضلانی نخاعی یا «وردیتک هوفمن» مبتلاست.

والری به بیماری ژنتیک سختی مبتلاست که موجب شده است رشد عضلانی او در دوران کودکی متوقف شود. رشد استخوانی و عضلانی این بیمار هماهنگ نیست و در نتیجه عضلات بیمار توانایی پشتیبانی از اسکلت استخوانی بدن او را ندارد. او در دوره 30 ساله زندگی خود با محدودیت‌های بسیاری مواجه بوده است و به ناچار برای انجام همه کارهای روزمره زندگی به حمایت و کمک‌های دیگران نیاز داشته است. این بیمار از همان دو سال پیش که کاناورو ایده پیوند سر را مطرح کرد، با این پزشک ایتالیایی از طریق پست الکترونیک در ارتباط بوده است. وی با وجود آگاهی از همه خطرات احتمالی که در انجام این پیوند وجود دارد، تصمیم گرفته است برای تجربه یک زندگی جدید، شانس خود را امتحان کند.

ایده‌ای که دور از انتظار است

ادعای جراح ایتالیایی مبنی بر پیوند سر انسان با واکنش‌های مختلفی روبه‌رو شده است. پیوند اعضا یکی از راهکارهای جدید علم پزشکی برای نجات جان انسان‌هاست. در پیوند سر کل مجموعه سر همراه نخاع روی بدن جدید پیوند زده می‌شود. دکتر چاد گوردون، جراح پلاستیک و اعصاب دانشگاه جان هاپکینز بر این باور است هیچ راهی برای پیوند مغز و نخاع وجود ندارد که بتواند توانایی انجام حرکات فیزیکی و حسی را پس از پیوند تضمین کند. او می‌گوید شاید این رویا در 100 تا 150 سال آینده محقق شود؛ اما بدون تردید دست یافتن به چنین موفقیتی تا سال 2017 دور از انتظار است.

پزشک ایتالیایی که این ایده جنجالی را در دنیای پزشکی مطرح کرد معتقد است اکنون همه فناوری‌های موردنیاز برای پیوند سر به بدن اهداکننده وجود دارد.

به گفته این محقق، شاید بتوان از یک ماده چسب مانند به نام پلی‌اتیلن گلیکول برای اتصال دو سر طناب نخاعی استفاده کرد. بر این اساس چهار هفته زمان لازم است تا زخم‌های محل اتصال دو سر طناب نخاعی بهبود پیدا کند. پیش‌بینی می‌شود بعد از این مدت بیمار بتواند بدن و سر خود را بدون وجود هر گونه مشکلی حرکت دهد و حتی بتواند با صدای خودش صحبت کند. دکتر کاناورو مدت زمان انجام این عمل جراحی سخت و پیچیده را 36 ساعت پیش‌بینی کرده است. با توجه به مخالفت‌هایی که در این زمینه از سوی پزشکان وجود دارد، اما ممکن است کاناورو نتواند تیم پزشکی مورد نیاز برای انجام این پیوند را کنار هم جمع کند.

پیوند نخاع، شرط موفقیت پیوند سر

نمونه‌ای از عمل پیوند سر در دهه 1970 میلادی از سوی رابرت وایت روی میمون‌های زروس انجام شد که به دلیل ناتوانی پزشکان در پیوند نخاع، این میمون نتوانست بیش از چند روز به زندگی ادامه دهد. در روش مطرح شده از سوی این عصب‌شناس، بدن فرد گیرنده پیوند در شرایط ایست موقت قلبی قرار می‌گیرد. سر و نخاع فرد گیرنده و دهنده پیوند تا 12 درجه سانتی گراد سرد می‌شود.

بر اساس این روش، اکسون یا همان رشته‌های عصبی بلند خارج شده از سلول‌های عصبی سالم باقی می‌ماند و متخصصان یک ساعت زمان دارند تا سر فرد دهنده عضو را به بدن فرد گیرنده، پیوند بزنند.

کاناورو برای اثبات نظریه جدید خود به آزمایش‌های مشابه روی موش‌ها استناد می‌کند. در این آزمایش‌ها که در دانشگاه دوسلدورف انجام شده، حیوانات سلامت خود را به دست آورده‌اند. اما حتی این یافته‌های جدید نیز با واکنش‌هایی از سوی مخالفان همراه بوده است. پزشکان مخالف با این طرح بر این باورند در زمینه پیوند عصب‌ها محدودیت‌هایی وجود دارد که هنوز برطرف نشده است. ایجاد اختلال در عملکرد عصبی بدن یکی از چالش‌های اساسی در این زمینه است. بر این اساس پزشکان مخالف کاناورو می‌گویند هنوز دانش و فناوری موردنیاز برای پیوند نخاع توسعه‌نیافته است و امکان دسترسی به موفقیت در انجام عمل پیوند سر پس از موفقیت در پیوند نخاع فراهم می‌شود.

دستاورد مهمی در تاریخ پزشکی

کاناورو مدعی است موانع موجود در مسیر انجام مراحل اولیه این پیوند یا به عبارتی پیوند نخاعی و سرکوب سیستم ایمنی بدن از میان برداشته شده است و تا سال 2017 این پیوند روی نخستین داوطلب انجام خواهد شد.

به گفته این پزشک، در این عمل جراحی ابتدا باید دمای سر فرد گیرنده و دهنده پیوند کاهش پیدا کند. تا زمانی که سلول‌ها بتوانند کمبود اکسیژن را تحمل کنند، حفظ می‌شوند.در مرحله بعد بافت‌های اطراف گردن جدا شده و عروق خونی با استفاده از لوله‌های ظریفی به هم متصل می‌شود. سپس نخاع فرد دهنده پیوند قطع می‌شود و سر او روی بدن فرد گیرنده‌پیوند قرار می‌گیرد. در نهایت عضلات بخیه می‌شود و فرد مدت چهار هفته در کمای مصنوعی قرار می‌گیرد. در این دوره اعصاب و نخاع از طریق شوک‌های الکتریکی منظم و ضعیف به طور مداوم تحریک می‌شود تا پیوندها و ارتباطات عصبی جدید تقویت شود. اتصال نخاع به مغز بزرگ‌ترین چالش پیش رو در این زمینه است. هر چند به مرحله عمل رسیدن این فرضیات بعید به نظر می‌رسد، با این حال اگر پزشکان بتوانند به چنین موفقیتی دست پیدا کنند، پیوند سر را می‌توان آغاز انقلابی تازه برای فنون جراحی در پزشکی قلمداد کرد.

دو روی سکه پیوند سر

داوطلب شدن یک بیمار روس برای انجام این پیوند، سروصدای زیادی را در دنیای پزشکی به راه انداخته است و به نظر می‌رسد با اعلام این خبر، تحقق این ایده دور از انتظار، بیش از پیش به واقعیت نزدیک شده است. اما این تنها یک روی سکه است. آن روی سکه پزشکانی هستند که بر این باورند همچنان در دنیای واقعیت موانعی برای رسیدن به این هدف وجود دارد که می‌تواند به مرگ فرد گیرنده پیوند منجر شود.

فرانک فراهانی‌جم

دانش

منابع: Newscientist

Popscience