زندگی با دغدغه‌های مالی

از سوی دیگر، اجتماع در برابر خشونت‌های طبیعت نیز برای اعضای خود تدابیری می‌اندیشد. حیوانات وحشی در اجتماع انسانی جایی ندارند و در صورتی که احیانا یکی از آنها وارد شهر شود، توسط ماموران کشته یا از شهر بیرون برده می‌شود. بنابراین اجتماع انسانی مزایای بسیاری برای اعضای خود دارد.

پول درآوردن، یک مساله اجتماعی

اما از سوی دیگر، اجتماع بسیاری از مسائل را که فرد بیرون از اجتماع با آنها سر و کاری ندارد، برای او ایجاد می‌کند. اگر ما در جنگل زندگی می‌کردیم، بسیاری از مسائلی که امروز با آنها دست و پنجه نرم می‌کنیم، برایمان بی‌معنا بود. یکی از مهم‌ترین این مسائل، پول درآوردن است.

در جامعه بشری، برای هر چیز باید پول خرج کرد. برای داشتن سرپناه، یا باید خانه بخری یا دست‌کم از پس اجاره‌بها برآیی. باید برای نان شب پول بدهی. برای این‌که خود را از سرما و گرما محفوظ کنی، باید پول خرج کنی... از سوی دیگر به نظر می‌رسد پول، پاسخ همه مشکلات است، چراکه اجتماع انسانی، همه اختلافاتی را که در جنگل با زور حل می‌شد، با پول حل می‌کند. پول پاسخگوی نیازهای متعددی است. بنابراین گویی اجتماع، مسائل ما را به یک مساله تبدیل می‌کند: چگونه پول درآورم؟ پس مساله اصلی یک انسان مدنی، پول است و نگرانی مالی، محور نگرانی‌های انسان درون شهر است، اما با این مساله باید چه کرد؟ این مساله از آن دست مسائلی است که براحتی دست از سر انسان برنمی‌دارد، حتی کسانی که ثروت بسیار زیادی را به دست می‌آورند نیز از این مساله رهایی ندارند؛ بلکه بناچار به مساله چگونگی حفظ یا افزایش این ثروت می‌اندیشند. گویی باید با آن زیست، اما چگونه باید با این مساله زندگی کنیم؟

حذف نگرانی مالی

در برابر این مساله، افراد راه‌های مختلفی را انتخاب می‌کنند. برخی سعی دارند مساله را حذف کنند. آنها اهمیت پول را انکار می‌کنند و سعی دارند به این وسیله، نگرانی‌های مالی را نگرانی‌های اصیلی ندانند. از این جهت از ادبیات و عرفان و... نیز بهره مخصوص به خود را می‌برند، و با گفتن «همان کس که دندان دهد نان دهد» سعی دارند نگرانی‌های اقتصادی یک پدر برای آینده فرزندانش را نگرانی‌هایی ابلهانه جلوه دهند. اما آیا چنین دیدگاهی موجه است؟ آیا واقعا می‌توان با کمک گرفتن از باورهای دینی و عرفانی، نگرانی مالی را از زندگی حذف کرد؟ آیا اساسا چنین تکیه‌ای به باورهای دینی، برای حذف نگرانی‌های مالی، گونه‌ای تفسیر به رای عقاید دینی نیست؟

شاید روایاتی چون «من لا معاش له، لا معاد له» و سفارش‌های مکرر به کار کردن و مسئولیت‌پذیری نسبت به مسائل مختلف مالی درون خانواده و اجتماع، دلیل کافی‌ای باشد برای این‌که بپذیریم حذف کامل نگرانی‌های مالی، در فهرست کارکردهای موردنظر دین نیست. کسی که سعی دارد نگرانی مالی را از ندگی خود حذف کند، ناخودآگاهانه انگیزه حرکت و کار و کوشش را نیز از خود گرفته است و در نتیجه خود و اطرافیانش را به کاهلی و انفعال کشانده است.

مسلم است دینی که انسان‌ها را به تلاش و کوشش و کار کردن تشویق می‌کند نمی‌تواند از پیامد حذف نگرانی‌های مالی به واسطه باورهای شبه‌عرفانی حمایت کند. بلکه دین سعی دارد به فعالیت‌ها و کوشش‌های انسان جهت مناسبی بدهد و البته انسان را برای مقابله با مشکلات آماده کند.

پیامدهای متناقض نگرانی مالی

می‌گویند جامعه ما روبه پیر شدن است، چرا که خانواده‌های جوان چندان تمایلی به بچه‌دار شدن نشان نمی‌دهند. خود این خانواده‌ها یکی از مهم‌ترین علل استقبال نکردن از فرزندآوری را نگرانی‌های مالی نسبت به آینده فرزندان می‌دانند، چرا که بر این باورند نیازهای انسان‌ها روبه فزونی است، ولی با درآمدهای اندک ما، افق چندان مناسبی پیش‌روی آینده یک کودک از جهت تامین این نیازها نمی‌بینیم. این سخن تا حدی درست است، اما آیا نگرانی مالی بناست ما را از کار و تلاش باز دارد، و ادامه نسل را ـ که بهترین نشانه برای تداوم زندگی است ـ در نطفه خفه کند و یا این‌که بالعکس، خون تلاش و کوشش را در رگ‌های زندگی به حرکت وادارد؟

نگرانی مالی، اگر قرار است انگیزه زندگی کردن را از انسان بگیرد، و انسان را به موجودی منفعل‌تر از حیوان فروبکاهد، فکر و اندیشه‌ای مطلوب نیست. هر چند این نوع مرام، بهتر از مرام کسی است که بدون آینده‌نگری زندگی می‌کند، ولی شرایط ایده‌آل این است که نگرانی مالی، ما را به پویایی بیشتر برای ایجاد آینده‌ای بهتر برای خود، خانواده‌مان و دیگر انسان‌ها متمایل کند. انسان‌های بسیاری در طول تاریخ نشان داده‌اند که این نوع سبک زندگی امکان‌پذیر است، انسان‌هایی که با جدی گرفتن نگرانی‌های مالی و مشکلات حیات بشر، با یک ابداع و اختراع زندگی خود و خانواده‌شان و حتی کل انسان‌های آینده را متحول کردند.

حسین برید

دین و زندگی