رسانه امین دولت و ملت

از طرف دیگر صدا و سیما براساس اصول 44 و 175 قانون اساسی دولتی است و دولتمردان برای انتشار اخبار حوزه خود و انعکاس تلاش‌هایشان نیاز به رسانه دارند. بنابراین تعامل رسانه و دولت اجتناب‌ناپذیر است و هر دو به یکدیگر نیازمندند. رسانه واسطه مردم و دولت است. به عقیده حسنین هیکل، روزنامه‌نگار معروف مصری، رابطه رسانه و دولت یک تعامل و رابطه حیاتی است.

آنچه در تعامل رسانه و دولت مهم است، این است که دولتمردان شرایط رقابتی رسانه‌ها را درک کنند و بدانند در عصر تعدد و تکثر رسانه‌ها همه چیز در اختیار رسانه نیست که هر خبری را به هر میزانی که دوست دارند منتشر کنند یا از کنار سوژه‌های مورد نیاز مردم بگذرند.

رسانه‌ها آیینه دولت یا مردم

دکتر محمد سرافراز، رئیس رسانه ملی در اولین نشست سراسری مدیران رسانه ملی ـ که اسفند سال گذشته برگزار شد ـ درباره نحوه تعامل رسانه ملی با دولت گفت: رسانه باید نسبت به دولت، منصفانه و با احترام برخورد کند، زیرا دولت در شرایط سختی کار می‌کند، تحریم‌های بین‌المللی و کاهش قیمت نفت مشکلاتی را به وجود آورده و کار دولت را دشوار کرده است. درعین حال از افراط و تفریط باید پرهیز کند و به خواسته‌های حزبی توجه نکند.

در عصر ارتباطات، مخاطبان نیز انتخابگر و فعال هستند و رسانه‌ها نمی‌توانند بین انتخاب خود و مردم فاصله زیادی ایجاد کنند. به عبارت دیگر، عصر امروز عصر نگفتن نیست بلکه عصر چگونه گفتن است. نکته دوم این‌که مسئولان باید آستانه تحمل خود را بالاتر ببرند و در صورت تولید و پخش نشدن برخی از خبرها یا برعکس پخش برخی اخبار انتقادی از دولت، آزرده خاطر نشوند و نگاه مثبت به عملکرد رسانه داشته باشند. دولتمردان باید نقش آیینه‌ای رسانه‌ها را بپذیرند و انتقاد رسانه را فرصتی برای اصلاح یا پاسخگویی بدانند.

در مقابل، رسانه‌ها هم باید منصفانه فعالیت‌های دولت را منعکس و دولت را در تبیین اهداف توسعه و اجرای برنامه‌هایش کمک کنند. نکته‌ای که می‌تواند به تعامل دولت و رسانه آسیب برساند نگاه افراطی رسانه به دو جایگاه دولت و مردم است. اگر تولید و انتشار بیش از حد و تبلیغاتی اقدامات دولت، مانع تولید و پخش انتظارات، مشکلات و دیدگاه‌های مردمی شود، یقینا اعتبار رسانه که مهم‌ترین سرمایه مردم و نظام است آسیب می‌بیند و مخاطبان به رسانه‌های رقیب و بیگانه روی می‌آورند. برعکس اگر فعالیت‌های خوب، مثبت و ابتکاری دولتمردان منعکس نشود، خستگی بر تن خدمتگزاران مردم می‌ماند و انگیزه تلاش و کوشش کاهش می‌یابد و در نهایت کارهای دولت پیش نمی‌رود و یا کند پیش خواهد رفت. بنابراین باید اصل توازن و نگاه منصفانه بر تعامل منطقی دولت و رسانه حاکم باشد.

مسائل مالی و وابستگی‌های اقتصادی می‌تواند تعامل دیگری باشد که میان رسانه‌ها و دولت مطرح است. از یک سو دولت بایستی رسانه‌ها را پویا و زنده نگه دارد تا رسالت اطلاع‌رسانی در جامعه زنده بماند و از طرف دیگر رسانه‌ها به واسطه وابستگی اقتصادی ممکن است استقلال خود را کمرنگ ببینند. لذا برقراری اصل توازن در این بخش نیز بسیار مهم است. آنچه از آمارها برمی‌آید این است که تا پایان مرداد ماه 1394 تقریبا 5570 نشریه مجوز فعالیت دارند که یک‌سوم این نشریات، دولتی هستند یا از بودجه عمومی استفاده می‌کنند. واقعیت این است که دولتی بودن و تغذیه یک سوم روزنامه‌های کشور از بودجه عمومی نمی‌تواند به رشد روزنامه نگاری در کشور منجر شود زیرا روزنامه‌ها نمی‌توانند به طور شایسته دستگاه‌های دولتی را نقد کنند.

برای درک بهتر ابعاد و حد و مرزهای تعامل رسانه و دولت ضروری است به کارشناسان حوزه دولت و رسانه رجوع شود.

رسانه‌ها و دولت، فرصت یا تهدید

حمید شاه آبادی، مشاور امورهنری وزیر ارشاد معتقد است: تعامل رسانه‌ها و دولت‌ها وقتی اتفاق می‌افتد که یک نگرش دوسویه به مطالبات از یکدیگر وجود داشته باشد. رسانه‌ها دارای ماموریت‌های شفاف و روشنی هستند و آن ارتقای سطح فرهنگ، اندیشه و قدرت تحلیل عموم مردم است. اطلاع‌رسانی صرف بدون هیچ گونه هدف‌گذاری در ارتقای دانش و بینش عمومی مطلوب نیست.

این مسئول دولتی که خود از خبرگان هنر و رسانه است، افزود: وقتی اطلاع‌رسانی موثر است که به معرفت‌افزایی و دانش‌افزایی ختم شود و مردم به واسطه اطلاع‌رسانی به سطح تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی برسند. زمانی تعامل دوجانبه موفق می‌شود که رسانه‌ها در راستای مأموریت خود قدم بردارند و اگر تمجید یا نقدی می‌کنند در مسیر سیاست‌های رسانه‌ای باشد و غرض‌ورزی شخصی و حزبی و جناحی در کار نباشد. دولت هم مسئولیت‌ها و تعهداتی دارد که باید بدان عمل کند و رسانه‌ها بهترین فرصت هستند برای دولت تا تعهدات آنان را اعلام و پیگیری کنند.

نگاه دولت به رسانه‌ها باید نگاه بهره‌مندی از فرصت‌ها باشد نه نگاه ابزاری. دولت در انجام وظایف داخلی و بین‌المللی‌اش همیشه با چالش‌های مختلف روبه‌روست. لذا روشنگری عمومی وظیفه ذاتی رسانه‌هاست. بسترهایی که رسانه‌ها می‌توانند در اختیار دولت قرار دهند یک فرصت است برای دولت تا نواقص و عقب‌ماندگی برخی فعالیت‌هایش را جبران کند. رسانه‌ها مدیران دولتی را ناچار می‌کنند نسبت به آمارهایی که ارائه می‌کنند تلاش خود را هم برای امور اجرایی افزایش دهند. رسانه باید بی‌پروا و بی‌ملاحظه ماموریت خود را بشناسد و اگر بداند در برابر افکار عمومی چه مسئولیت سنگینی دارد طبیعی است که نخواهد گذاشت از آن استفاده ابزاری شود.

ضرورت وجود زبان مشترک

شاه‌آبادی با اشاره به انتظار دوسویه دولت و رسانه‌ها گفت: در تمام دولت‌ها طبیعی و معمول است که یک استفاده و انتظارحداکثری از رسانه‌ها را مطالبه می‌کردند، اما کار درست این است که اگر هم این مطالبه بوده در راستای پاسخگویی به انتظارات جامعه باشد نه نگاه ابزاری به رسانه‌ها برای تبلیغ فعالیت‌های انجام شده و کتمان کردن پروژه‌هایی که عقب افتاده‌اند. این‌که دولتی‌ها متوقع اند که رسانه‌ها در اختیار آنان باشند در همه دولت‌ها کم و بیش بوده و هنوز هم امکان وجود آن هست. البته اشکالی هم ندارد که یک مدیر دولتی بخواهد تنها جنبه‌های مثبت کارش و فعالیت‌هایی که انجام داده است رسانه‌ای شود چراکه دادن امید به جامعه و پرهیز از ارائه اخبار یأس‌آلود و ناامیدکننده وظیفه هم دولت و هم رسانه است. کوتاه سخن این‌که میان رسانه و دولت وجود یک زبان مشترک ضروری است.

رسانه، اَمین دولت و ملت

به نظر حجت‌الاسلام سیدکاظم موسوی، حقوقدان و استاد دانشگاه، رسانه‌ها اَمین جامعه هستند و موظفند که اخبار دولت را به صورت واقعی اطلاع‌رسانی کنند. اطلاع‌رسانی درست وظیفه خطیر رسانه‌هاست.

این استاد دانشگاه افزود: بیان و گفته برخی مدیران دولتی وقتی از طریق رسانه‌ها به جامعه منتقل می‌شود تنها بر بار یأس و ناامیدی جامعه می‌افزاید و خروجی دیگری ندارد. نمی‌توان از رسانه انتظار داشت این خبرها را منعکس نکند. اتفاقا انعکاس این گونه اخبار باعث می‌شود تا مدیران بخصوص در بخش دولتی عملکرد و بیان خود را بهبود بخشند. اگر صدا و سیما کاملا در اختیار دولت قرار بگیرد دیگر رسانه ملی نیست و نمی‌تواند به رسانه‌ای برای مردم تبدیل شود.

یکی از کارکردهای مهم رسانه کارکرد آسیب‌شناسی است. رسانه آسیب‌های جامعه را می‌بیند، بررسی می‌کند و در زبان صدا و تصویر به دولت ارائه می‌دهد و برعکس موفقیت‌ها و کاستی‌های دولت را هم به جامعه انعکاس می‌دهد. درست این است که رسانه ملی در تعامل با شخص حقوقی دولت است، اگرچه با اشخاص حقیقی دولت در ارتباط است. لذا مسئولان دولتی نمی‌توانند انتظار داشته باشند رسانه ملی در اختیار فرد باشد. رسانه ملی اکثر کارهای دولت را به صورت خبر برجسته‌سازی و در چندین نوبت پخش می‌کند، اما بعضا دیده می‌شود مسئولان دولتی در جاهایی که نتوانسته‌اند به تعهداتشان عمل کنند انتظار دارند این کوتاهی‌ها رسانه‌ای نشود و اگر شد، از رسانه‌ها گله‌مند می‌شوند.

در 37 سال گذشته چندین دولت با خط و مشی متفاوت آمده‌اند و رفته‌اند و این صدا و سیما بوده که انصافا با تمام دولت‌ها تعامل خیلی خوب و منطقی داشته است. لذا دولت‌ها چه اصلاح‌طلب و چه اصولگرا همه به نسبت‌های فراوانی از رسانه ملی بهره برده و می‌برند.

سیدکاظم موسوی تاکید می‌کند، من به عنوان یک حقوقدان نمی‌پسندم افراد حقیقی دولت بخواهند رسانه ملی را تریبون کاملا دولتی بدانند و با این همه نیروی ولایی و متخصص و متعهد در رسانه ملی برخوردی بازدارنده داشته باشند.

رسانه‌ها ترمز دولت نباشند

دکتر احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزیر کار هم رسانه‌ها را مدد رسان دولت در اجرای طرح‌های ملی خواند و گفت: دولت یک سری فعالیت پرهزینه را باید انجام بدهد، مانند حذف یارانه‌ها و توزیع بهینه آب در کشور که رسانه‌ها برای اجرای این سیاست‌های اصولی باید به ما (دولت) کمک کنند. جا‌ها و مسیرهایی که دولت پرخطر می‌رود، رسانه‌ها باید کمک کنند تا این کارهای اصولی
انجام بشود.

رسانه‌ها برای کارهای دولت ترمز نباشند. این یکی از چالش‌هاست که ما به عنوان یک سیاستگذار درگیر آن هستیم. منظور از چالش یعنی این‌که رسانه‌ها و فضای عمومی، سیاستمدار را به سمت عوام‌فریبی سوق ندهند. رسانه‌ها باید درک درستی از مشکلات پیدا کنند و کمک کنند دولت به سمت حل مشکلات برود چرا که در برخی موارد دولت‌ها از تغییرات هراس دارند، مانند همین تغییرات در پرداخت یارانه‌ها.

لزوم توجه به سلامت اطلاع‌رسانی

دکتر احمد میدری معتقد است، رسانه‌ها چون مشکلات را منعکس می‌کنند کارکرد خوبی برای دولت دارند، لذا نباید به رسانه‌ها گفت مشکلات را منعکس نکنند، اما باید از آنها خواست به دولت کمک کنند تا به تعامل و ائتلاف پایدار ملی دست پیدا کنیم. این امر مهم و اساسی است.

باید در نظر داشت همه دولت‌ها به رسانه‌ها کمک می‌کنند ولی این کمک باید شفاف و ضابطه‌مند باشد. بزرگ‌ترین رسانه‌های دنیا دولتی هستند ولی چگونگی کمک مهم است، مخصوصا در مطبوعات تا استقلال رسانه‌ها و سلامت اطلاع‌رسانی صحیح لطمه نخورد.

محمد زندکریمخانی

رادیو و تلویزیون