پلی میان هنر گذشته و آینده

جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، سال‌های پایانی دهه 60 خورشیدی در حالی شکل گرفت که بی‌توجهی و بی‌مهری به این عرصه، بسیاری از هنرمندان پیشکسوت را خانه‌نشین و پل‌های ارتباطی نسل گذشته و تازه را قطع کرده بود.

این رویداد هنری ـ که هر دوسال یکبار برگزار می‌شود ـ این روزها هفدهمین دوره خود را به ریاست علی نصیریان و دبیری داوود فتحعلی‌بیگی پشت سر می‌گذارد. با نگاهی به کارنامه گذشته جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، می‌توان ویژگی‌های مثبت، نقاط برتر و البته کاستی‌های آن را بررسی کرد.

ثبات در سیاستگذاری و برگزاری

یکی از نکات مثبت برگزاری 17 دوره این رویداد هنری، آن بوده که سیاستگذاران، برنامه‌ریزان و برگزار‌کنندگانی ثابت و کارآشنا داشته است. در سه دهه گذشته، هنرمندان و پژوهشگران کانون نمایش‌های آیینی و سنتی، همیشه یکی از متولیان برگزاری این جشنواره بوده‌اند.

آنان توانسته‌اند این رویداد هنری را از تلاطم جابه جایی مدیران اداره کل هنرهای نمایشی دور نگه دارند، اعمال سلیقه‌ را در آن به حداقل برسانند، سیاست‌ها و رویکردهایی ثابت برایش طراحی کنند، از پراکنده‌کاری و این شاخه به آن شاخه پریدن بپرهیزند و برگزاری جشنواره را به نیازی ضروری در عرصه تئاتر کشور تبدیل سازند.

رویکرد پژوهشی

از همان نخستین دوره در سال 68، جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی بر پایه پژوهش استوار بوده است. این رویداد هنری با رویکردی پژوهشگرانه، توانسته است شیوه‌های سنتی آیین‌ها و نمایش‌های ایرانی را به شکل موزه‌ای پاس بدارد، میراث هنرمندان پیشکسوت را به جوانان انتقال دهد، دانشجویان را به بررسی و جستجو در این عرصه تشویق و ویژگی‌ها و داشته‌های نمایش ایرانی را به تئاتر مدرن کشور پیشکش کند.

در هفدهمین دوره جشنواره ـ که این روزها شاهد برگزاری‌اش هستیم ـ رویکرد پژوهشگرانه باعث شده دو آیین و سنت نمایشی که چند سالی می‌شد از صحنه رخت بربسته بودند، دوباره توسط نسل جوان و میراث‌داران هنرمندان پیشکسوت جانی دوباره بگیرند.

میدان دادن به هنرمندان شهرستانی

از آنجا که آیین‌ها و سنت‌های نمایشی در مناطق بیرون از شهرهای بزرگ بیشتر رواج دارند، این جشنواره خواه ناخواه به هنرمندان شهرستانی بیشتر میدان می‌دهد. هر دو سال یکبار، نمایشگران چهار گوشه ایران دور هم گرد می‌آیند تا شیوه‌ها و آیین‌های نمایشی خود را به اشتراک بگذارند.

امسال نیز حضور هنرمندان غیر تهرانی در جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی پررنگ است. این فرصتی گرانبهاست برای دانشجویان و هنرمندان تئاتر که بدون سفر به گوشه و کنار کشورمان، با گنجینه پربار و درخشان هنرهای نمایشی ایران آشنا شوند.

جذب دانشجویان و هنرمندان جوان

پایمردی و پشتکار اعضای کانون نمایش‌های آیینی و سنتی در ارائه شیوه‌ها و سنت‌های گذشته به نسل جوان، در چند سال اخیر به شکوفایی رسیده است. بهره‌گیری درست، امروزی و بجای تعدادی از هنرمندان جوان از میراث هنری نمایش‌های ایرانی، نوید بخش آینده‌ای پربار‌تر است.

چندسالی است، شاهد آنیم که جوانان خوش‌ذوق و تحصیلکرده ازجمله خیرالله تقیانی‌پور، سیدمحمد مساوات و ناصر حبیبیان نسبت به نمایش‌های آیینی و سنتی، رویکردی قابل توجه پیدا کرده‌اند. حضور و آمدن نسل جدید، راهگشای ورود شیوه‌های نمایش ایرانی به جریان اصلی تئاتر کشور خواهد بود. از این جای کار به بعد، این وظیفه نهادهای فرهنگی بویژه اداره کل هنرهای نمایشی کشور است تا از این جوانان هنرمند حمایت کند و تئاتر ایران روز‌به‌روز بیشتر وامدار پیشینه فرهنگی و هنری خود شود.

ضرورت نگاه نو به آیین‌ها و سنت‌های قدیمی

در کنار تمام ویژگی‌های مثبت جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، این رویداد هنری دچار یک غفلت شده و آن ضرورت نگاه نو به شیوه‌های قدیمی است. دهه 40 خورشیدی، هنرمندانی چون بهرام بیضایی، علی حاتمی و علی نصیریان با نگاهی نو به سنت‌های گذشته، راهی متفاوت در تئاتر ایران گشودند که متاسفانه دنبال نشد و جریانی فراگیر را شکل نداد. اینک که جوانان هنرمند امروز، جرقه‌هایی تازه را در این عرصه زده‌اند، وقت آن رسیده که این فعالیت‌های پراکنده شعله‌ور شود و فضای تئاتر ایران را روشن سازد. این رویکرد، شاید هدف اصلی برگزاری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی نباشد، اما از آنجا که متولیان و مدیران تئاتر کشور برخلاف آنچه می‌گویند، هیچ گام عملی در این راه برنداشته‌اند، تنها این رویداد هنری است که می‌تواند این وظیفه مهم و اساسی را به‌عهده بگیرد؛ انتظاری که با توجه به دغدغه‌ها و سابقه کاری اعضای کانون هنرهای نمایشی و سنتی، می‌تواند تا حد زیادی برآورده شود. در چنین حالتی، جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی، پلی خواهد شد میان گذشته و آینده.

مرجان توجهی - جام جم