زلزله فیروزکوه تن پایتخت را لرزاند

لرزشی هرچند خفیف که خیلی‌ها را نگران کرد؛‌ نگران رخ دادن همان فاجعه‌‌ای که چمران هشدارش را داده؛ فاجعه‌ای که ساختمان‌ها را ویران، خیابان‌ها را قفل، آب، برق و گاز را قطع و امدادرسانی به آسیب‌دیده‌ها را ناممکن می‌کند.

این نگرانی اما جدید نیست، دو هفته پیش و بعد از زلزله 4.1 ریشتری جوادآباد تهران هم تن خیلی از پایتخت‌نشین‌ها از ترس وقوع زلزله در تهران لرزید و حالا با وقوع زلزله فیروزکوه به نظر می‌رسد خطر در اطراف تهران به کمین نشسته است.

موضوعی که وقتی با دکتر بهرام عکاشه، زلزله‌شناس برجسته کشورمان مطرح می‌کنیم درجواب می‌گوید: زلزله 4.6 ریشتری ای که سه‌شنبه‌شب در فیروزکوه رخ داد نشانگر این است که منطقه بسیار فعال است ولی علم نمی‌تواند جواب این را بدهد که این زلزله با گسل شمال تهران یا جنوب تهران ارتباط دارد یا باعث فعال شدن این گسل‌ها می‌شود یا خیر، اما تائیدکننده این موضوع است که منطقه براساس پیش‌بینی‌های موجود از نظر زلزله، منطقه فعالی است و هر لحظه ممکن است یک زلزله 7 ریشتری در آن اتفاق بیفتد؛ طبق اسناد هم این امر دور از ذهن نیست و در تاریخ زلزله‌خیزی منطقه تهران حداقل 10 زلزله با بزرگی بیش از 7.5 رخ داده است.

عکاشه ادامه می‌دهد: یک البرز شرقی داریم که منطقه بجنورد وسمنان و دامغان است، یک البرز غربی داریم که منطقه قزوین است و یک البرز میانی که منطقه تهران است؛ میلیون‌ها سال است منطقه البرز میانی آبستن انرژی زیادی است، اما علم زلزله‌شناسی قادر نیست بگوید در چه سالی یا چه روزی این انرژی آزاد می‌شود .

نوشدارو قبل از مرگ تهران

حتی اگر روز و ماه و سال وقوع زلزله تاریخی تهران مشخص نباشد، باز هم نمی‌توان منکر نگرانی پایتخت‌نشین‌ها از حادثه‌ای شد که میلیون‌ها نفر را درگیر می‌کند.

دقیقا به همین دلیل بحث اتخاذ یک استرات‍ژی مناسب برای کاهش خطرپذیری تهران برای بار هزارم به میان کشیده می‌شود؛ تصمیمی که حکم نوشدارو پیش از مرگ سهراب را دارد.

ابوالفضل قناعتی عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران در این باره به جام‌جم می‌گوید: متاسفانه بحث تهدید تهران در حوزه آلودگی هوا، سیل و توفان و زلزله واقعیت دارد و کسی آن را جدی نمی‌گیرد. همه می‌گویند خطر وجود دارد و همه می‌ایستند و نگاه می‌کنند که کی این اتفاق می‌افتد! درحالی‌که اگر واقعا یک روزی این چه می‌شودها، به تحقق بپیوندد همانی می‌شود که آقای چمران در جلسه شورا گفتند؛ این‌که زلزله تهران به‌عنوان یک فاجعه بزرگ در تاریخ دنیا ثبت می‌شود چون عمق فاجعه خیلی بالاست!

تصمیم‌گیری‌های پراکنده

عضو کمیسیون عمران شورای شهر تهران در ادامه با اشاره به این که نظام رویکرد یکپارچه در بحث مدیریت بحران کشور وجود ندارد، می‌گوید: قبول دارم مشکل اعتبارات و بودجه در این تصمیم‌گیری و سیاستگذاری دخیل است، اما نباید به نقش یکپارچه نبودن تصمیم‌گیری در حوزه مدیریت بحران کشور و تهران بی‌توجه باشیم. متاسفانه بحث مدیریت بحران ما بیشتر در لفافه و حرف است و در عمل به کار نمی‌آید. همه می‌گویند زلزله تهران قطعی است، خطرناک است اما همین هیچ کدام از این آدم ها، در بحث بافت فرسوده ورود پیدا نمی‌کنند، یک ریال هزینه نمی‌کنند، سرمایه‌گذاری نمی‌کنند تا مشکل مردم حل شود.

قناعتی تاکید می‌کند: مشکل اصلی در این بحث، جزیره‌ای عمل کردن سازمان‌های مختلف و تصمیم‌گیری‌های پراکنده در نقاط مختلف است. با این‌که ستادی به اسم مدیریت بحران وجود دارد اما به عقیده من این ستاد فقط وقتی حادثه‌ای رخ می‌دهد، به مشکل ورود پیدا می‌کند، درحالی که باید به صورت مستمر قبل از وقوع حادثه با سازمان‌ها، نهادهاو سیستم‌های دولتی و حتی بخش خصوصی در ارتباط باشد، و همه اینها را به‌صورت مدیریت یکپارچه تحت نظر داشته باشد تا اگر خدای نکرده حادثه‌ای رخ داد همه وظیفه خودشان را بدانند.

قناعتی بحث آمادگی برای مقابله با بحران‌هایی مثل زلزله و سیل را هم همین‌جا پیش می‌کشد و می‌گوید: نه تنها در موضوع زلزله که کلا برای هیچ حادثه‌ای آماده نیستیم. مثلا در حادثه اخیر سیل امامزاده داوود و کن، آن شبی که سیل آمد من به امامزاده داوود رفتم؛ در آن شب هیچ مدیریتی در آن شرایط بحران‌زده در منطقه ندیدم! از افرادی که حضور داشتند سراغ مسئولان را گرفتم گفتند آمدند و رفتند! پرسیدم چرا؟ گفتند چون هوا تاریک و شب بوده، رفته‌اند که فردا صبح بیایند! این فاجعه است! همه این مسئولان باید شب تا صبح همپای نیروهای امدادی و آتش‌نشانی در منطقه حضور داشتند، اصلا آن شب هیچ کس نباید می‌خوابید چون آن همه جوان در سیل و گل و لای مانده بودند. نتیجه چه شد؟! هنوز هم که هنوز است از سه‌جوان گمشده در سیلاب کن خبری نیست. این تبعات یک سیل و باران هفت دقیقه‌ای بود. تبعات یک زلزله بزرگ در تهران قابل مقایسه با این موضوع نیست. اگر قرار است تهران برای زلزله آماده باشد باید این آمادگی را تک‌تک شهروندان به چشم خودشان ببینند؛ اما این طور نیست و نه شهردر آماده‌باش است و نه شهروندان!

این درحالی است که اسماعیل نجار رئیس سازمان مدیریت بحران کشور به ایسنا می‌گوید: در کشور تقریبا هر دو روز یک زلزله بالای چهار ریشتر داریم که اگر بخواهیم اعلام آماده‌باش صددرصد کنیم مردم دچار اضطراب می‌شوند.

تهران آماده است

با وجود نگرانی از فاجعه‌ای که همراه با زلزله بر سر تهرانی‌ها آوار می‌شود، غلامرضا احمدی بیداخویدی، معاون آمادگی، عملیات و پدافند غیرعامل سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران درباره سیاست‌های این سازمان در قبال حوادث غیرمترقبه به جام‌جم می‌گوید: بحث مدیریت بحران در شهر تهران بدون متولی نیست، سیاستگذاری‌های مختلفی از مدت‌ها پیش در این زمینه انجام شده،‌ کمیته‌های تخصصی مختلفی تشکیل و وظایف هر کمیته مشخص شده و اگر خدای نکرده زلزله‌ای رخ بدهد همه این کمیته‌ها به موازات هم و با توجه به شرح وظایفشان سریع مشغول به کار می‌شوند.

بر این اساس به منظور هماهنگی سازمان‌های متولی در هر فعالیت مدیریت بحران، کمیته‌های تخصصی شامل نمایندگان همه سازمان‌های مسئول مدیریت بحران شهر تهران تشکیل شده و به طور منظم جلسات خود را برگزار می‌کند؛ سازمان‌های مسئول انجام هر فعالیت هم موظفند هنگام انجام عملیات به سهم خود در آن به فعالیت پرداخته و در محدوده فیزیکی حوزه تخصیص داده شده به آنها، تلاش و عملیات خود را با سازمان مسئول هماهنگ‌کننده، هماهنگ کنند؛ از کمیته‌های جستجو، نجات و اسکان اضطراری، آواربرداری، تامین سلامت روانی و اجتماعی، آتش‌نشانی و مواد خطرناک گرفته تا سوخت‌رسانی، ترافیک و حمل و نقل، اسکان موقت و اطلاع‌رسانی و هشدار.

به گفته معاون آمادگی، عملیات و پدافند غیرعامل سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، کمیته تخصصی شریان‌های حیاتی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کمیته‌های این سازمان مسئولیت برنامه‌ریزی و تهیه طرح عملیاتی برای کنترل صحت شریان‌های حیاتی و قطع شریان‌های ناایمن را به‌عهده دارد.

بیداخویدی با تاکید بر آمادگی این ستاد برای حوادث پیش‌بینی نشده‌ای مثل زلزله می‌گوید: خوشبختانه زلزله اخیر در حریم شهر تهران اتفاق نیفتاده با این حال در صورت وقوع حادثه‌های احتمالی تهران شهر بی‌امکاناتی نیست و با توجه به امکانات موجود در آن، سازوکارهای مدیریت بحران هم برای ساماندهی به حادثه‌های غیرمترقبه‌ای مثل زلزله مشخص است.

اتاق‌های امن از حرف تا عمل

ساختمان‌های قدیمی موجود در بافت‌های فرسوده عموما دارای سیستم دیوار باربر بدون کلاف‌های قائم و افقی است.

تجربیات به دست آمده از زلزله‌های چندسال اخیرکشور نشان می‌دهد تخریب این نوع ساختمان‌ها در زمان وقوع زلزله‌هایی به بزرگی هفت ریشتر قطعی است؛ ضرورت وجود اتاق‌های امن دقیقا همین جا خودش را نشان می‌دهد؛ ‌اتاق‌هایی که قرار بود دست ساکنان بی‌پناه این ساختمان‌ها را بگیرد و فرشته نجات‌شان باشد.

چارچوب‌های فلزی امنی که با نام اتاق امن زلزله در سال 1382 توسط فرزاد سلیمی به شهرداری تهران و مرکز مدیریت بحران شهر تهران ارائه و بعدها با ثبت این اختراع به نام افرادی دیگر جنجالی شد. اتاق‌هایی که بحث اجرایی کردنشان از مدت‌ها پیش در تهران مطرح شده است؛ آن هم زمانی که مازیار حسینی، رئیس سابق مرکز مدیریت بحران شهر تهران آذر سال 83 اعلام کرد: بیش از40 درصد ساختمان‌‏های تهران در برابر زلزله مقاوم نیست و برای نجات جان ساکنان آنها، اتاق‌‏های امن طراحی شده است.

مینا مولایی - جامعه