پلیس قضایی در ایستگاه بهارستان

البته در این میان اختلاف نظرهایی هم وجود دارد برخی معتقدند نیروهای پلیس قضایی باید از میان کارکنان نیروی انتظامی‌ انتخاب شوند و برخی دیگر بر این باورند که باید از نیروهای دستگاه قضایی در این تشکیلات استفاده کرد.

حالا پس گذشت بیش از 30 سال ضرورت تشکیل چنین سازمانی دوباره احساس شده و حتی در برنامه پنجم توسعه هم قوه قضائیه مکلف به احیای پلیس قضایی شد.

3 سال در دولت خاک خورد

لایحه پلیس قضایی سه سال در دولت قبل خاک خورد تا به مجلس برسد، تا جایی که رئیس قوه قضاییه با انتقاد از دولت قبل درخصوص بایگانی کردن لایحه پلیس قضایی اظهار کرد: راه‌اندازی پلیس قضایی یکی از نیازهای قوه قضائیه است که سه سال قبل لایحه آن را آماده کردیم و تحویل دولت دادیم اما دولت قبل با اجتهادهای خلاف قانون اساسی این لایحه را بایگانی کرد.

اما امروز لایحه پلیس قضایی جزو اولویت‌های کاری بهارستانی‌ها به ویژه اعضای کمیسیون قضایی مجلس قرار گرفته‌ و باید ببینیم پس از این همه کش و قوس سرانجام این لایحه به کجا می‌رسد.

لایحه قانونی تشکیل پلیس قضایی چه می‌گوید؟

لایحه قانونی تشکیل پلیس قضایی در 9 ماده و چهار تبصره به شرح زیر است:

‌ماده 1ـ پلیس قضایی از افسران و افراد انتظامی ‌و کارگزاران قضایی (‌ماموران ابلاغ و اجرای احکام کیفری و مدنی) برای انجام وظایف مندرج‌ در این قانون تشکیل می‌شود.

‌تبصره 1ـ پلیس قضایی از بین افسران و افراد پلیس و ژاندارمری و دیگر ضابطان یا کارکنان دادگستری یا افراد دیگری که صلاحیت لازم را داشته‌ باشند انتخاب یا استخدام خواهند شد. ترتیب انتخاب و استخدام و میزان حقوق و ترفیعات به موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که وزارت دادگستری تهیه‌ خواهد کرد و به تصویب هیأت دولت یا شورای انقلاب می‌رساند.

‌تبصره 2ـ‌ کسانی که به صورت مأموریت در اختیار پلیس قضایی گذارده می‌شوند تابع مقررات استخدامی‌ سازمان خود هستند، لکن در مورد ترفیع‌ آنها باید نظر موافق دادستان عمومی‌ مراکز استان در حوزه هر استان جلب شود.

‌ماده 2ـ پلیس قضایی هر شهرستان وابسته به شهربانی محل بوده و مکلف است دستورات مقامات قضایی را اجرا کند.

‌ماده 3ـ وظایف افسران و پلیس قضایی همان است که در فصل اول و دوم از باب اول قانون آیین دادرسی کیفری و قوانین دیگر برای ماموران ‌شهربانی و ژاندارمری یا دیگر مامورانی که به موجب قوانین خاص ضابط دادگستری شناخته شده مقرر شده است. وظایف کارگزاران قضایی نیز عبارت خواهد بود از تکالیفی که به موجب قوانین خاص برای ماموران ابلاغ و اجرا مقرر است.

‌تبصره 1ـ در هر نقطه که پلیس قضایی تشکیل شود شورای عالی قضایی مراتب را به دادسرای محل اعلام می‌کند و وظایف مربوط به ضابطین ‌دادگستری و ماموران ابلاغ و اجرا بر عهده پلیس قضایی است.

‌تبصره 3ـ مادام که به وظایف ضابطین دادگستری و ماموران ابلاغ و اجرا نیاز است، افراد مذکور کماکان وظایف خود را به نحوی که در قوانین‌ مقرر است انجام خواهند داد.

‌ماده4ـ افسران و افراد پلیس قضایی در قرارگاه‌ها یا کلانتری‌ها و یا مراکز دادسرا مستقر می‌شوند و به محض اطلاع از وقوع جرم طبق مقررات مندرج‌ در فصل دوم از باب اول قانون آیین دادرسی کیفری و دیگر قوانین اقدام و گزارش را به دادسرای محل تسلیم خواهند نمود.

ماده 5 ـ پلیس قضایی می‌تواند برای انجام وظایف خود از قوای انتظامی‌ استمداد کند و قوای انتظامی ‌مکلفند تقاضای آنان را فورا و بموقع به اجرا ‌گذارند.

‌ماده 6 ـ در صورت عدم حضور افسران یا افراد پلیس قضایی در محل وقوع بزه وظایف آنان را ماموران انتظامی ‌حاضر در محل به ترتیبی که برای ‌ضابطان دادگستری مقرر است انجام خواهند داد.

‌ماده 7ـ به کلیه جرائم ماموران مذکور در این قانون طبق قواعد کلی در دادگاه‌های دادگستری رسیدگی خواهد شد.

‌ماده 8 ـ به تخلفات اداری افسران و افراد پلیس قضایی به موجب آیین‌نامه‌ای که از طرف وزارت دادگستری تهیه خواهد شد، رسیدگی می‌شود.

‌ماده 9ـ اعتبار لازم برای استخدام افراد جدید در پلیس قضایی و هزینه‌های دیگر باید به‌وسیله سازمان برنامه و بودجه تأمین شود.

عبدالعلی میرکوهی، معاون حقوقی و پارلمانی وزیر دادگستری درباره آخرین وضعیت این لایحه می‌گوید: در حال حاضر لایحه پلیس قضایی در کمیسیون قضایی در نوبت رسیدگی قرار دارد و اگر با همین ترکیب فعلی بدون اصلاحات زیاد به تصویب برسد، می‌تواند نتایج مثبتی را در روند رسیدگی به پرونده‌های قضایی کشور به همراه داشته باشد. این‌که نیروهای این پلیس به چه شکل و از کدام ارگان یعنی ناجا یا قوه قضائیه انتخاب شوند، بدون شک در لایحه گنجانده خواهد شد و اعضای مجلس نحوه گزینش را تعیین می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: در هر صورت پلیس قضایی برای قوه قضاییه ضروری است و از آنجا که کار قضایی، نیازمند تجربه و تخصص است، نیروها باید به صورت مداوم آموزش ببینند ضمن این‌که به طور مرتب از سوی دادستان که رئیس ضابطان است، تحت نظارت قرار می‌گیرند. تقریبا همه با تشکیل پلیس قضایی موافق هستند و در مسیر بررسی این لایحه نمایندگان نیروی انتظامی‌ و قوه قضاییه هم حضور داشتند، اما اختلاف نظرها بیشتر بر سر این است که مسئولیت این سازمان باید به قوه قضاییه سپرده شود یا نیروی انتظامی. بدون شک با تشکیل پلیس قضایی شاهد کاهش اطاله دادرسی، اجرای سریع احکام و سرعت در تحقیقات اولیه و کشف جرم خواهیم بود و این بدان معناست که وقتی قوه قضاییه یک پلیس تخصصی داشته باشد، می‌تواند در رسیدگی به پرونده‌ها عملکرد بهتری را از خود نشان دهد.

محمدعلی اسفنانی، سخنگوی کمیسیون قضایی مجلس هم به تپش می‌گوید: در حال حاضر کلیات لایحه پلیس قضایی به تصویب رسیده و کمیته‌ای برای بازنگری لایحه پلیس قضایی با مسئولیت بنده تشکیل شده تا بتوانیم در اسرع وقت و با تمام دقت، نقاط ضعف احتمالی را در این لایحه بررسی کرده و آن را به صحن علنی مجلس ارجاع دهیم. از آنجا که کشف یک جرم صورت‌ گرفته اجرای احکام قضایی و جلوگیری از فرار متهمان بویژه در پرونده‌های خاص بر عهده دستگاه قضایی کشور است تشکیل پلیس قضایی می‌تواند یک گام بزرگ در رسیدگی هرچه بهتر قوه قضاییه به اهداف تعیین شده باشد. یکی از اقدامات پلیس قضایی در مرحله‌ ابتدایی ارسال ابلاغ‌ها و اخطارها به طرفین دعواست،‌ در واقع بخشی از تکالیف ضابطان قضایی به پلیس قضایی واگذار خواهد شد.

وی تاکید کرد: تلاش ما این است که در مجلس نهم تکلیف نهایی این لایحه مشخص شود و این لایحه به تصویب نمایندگان برسد، اما قطعاً در صورتی که به هر دلیلی لایحه پلیس قضایی در مجلس نهم به سرانجام نرسد، به عنوان اولویت کاری در مجلس دهم مطرح خواهد شد. هنوز در لایحه فعلی چگونگی استخدام نیروها در پلیس قضایی مشخص نشده اما پس از تعیین وضعیت نهایی، نیروها با شرایط خاص و آموزش‌های معین در پلیس قضایی مشغول به کار می‌شوند.

تحقیقات مقدماتی مهم است

عبدالصمد خرمشاهی/ حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری

پلیس قضایی از ابتدا هم که از سوی شهید بهشتی تأسیس شد یک ابتکار خیلی پیشرفته بود و امروز هم ضرورت وجود آن احساس می‌شود. در حال حاضر کار تحقیقات مقدماتی را افرادی انجام می‌دهند که تحصیلات آنچنانی در زمینه حقوقی ندارند و این در حالی است که زیربنای پرونده‌ها تحقیقات اولیه است. اگر تحقیقات اولیه را افرادی انجام دهند که تحصیلکرده حقوق هستند و کارشان تحقیقات اولیه است، می‌توانند به‌عنوان ضابط قوه قضاییه بستر مناسبی را برای ساختار پرونده فراهم کنند.

در حال حاضر ضابطان قوه قضاییه تخصص لازم را ندارند و آموزش‌های لازم را نمی‌بینند و کارهایی همچون ابلاغ، اخطار یا احضار بر عهده افرادی است که تخصص ندارند و طبیعی است افرادی که آموزش‌های لازم در مورد مسائل حقوقی را ندارند، نمی‌توانند اقدامات اثربخشی داشته باشند. امیدواریم پلیس قضایی هرچه زودتر به شکل قانونی که هم اکنون در دست بررسی است، به تصویب برسد، چرا که این تشکیلات یک بازوی قوی برای قوه قضائیه است.

پلیس‌ قضایی چون آموزش دیده و نسبت به مسائل حقوقی اشراف کامل دارد می‌تواند شالوده پرونده‌ها را دقیق‌تر بنا کند که همین موضوع تسریع رسیدگی، عدالت کیفری و احقاق حقوق افراد را به‌دنبال دارد.